Σε αναζήτηση μιας στρατηγικής βιομηχανικής ανάπτυξης

Η συζήτηση για τεχνολογική αναβάθμιση της Κύπρου έφερε στη μνήμη μου την άνοδο και πτώση της κυπριακής βιομηχανίας, του τομέα που προσφέρεται ιδιαίτερα για νέα εφαρμοσμένη τεχνολογία. Από την Ανεξαρτησία βασικός στόχος ήταν η αναδιάρθρωση της οικονομίας, η ανάπτυξη ενός αριθμού τομέων, που θα αποτελούσαν τους πυλώνες επάνω στους οποίους θα εστηρίζετο το οικοδόμημα της οικονομικής προόδου.Τρεις ήταν οι τομείς αυτοί, η βιομηχανία, η γεωργία κι ο τουρισμός, για να προστεθούν αργότερα η ναυτιλία κι οι άλλες υπηρεσίες. Για κάθε ένα από τους τομείς επιχειρήθηκε η επεξεργασία μιας στρατηγικής και ενός συγκεκριμένου προγράμματος.

Ο τομέας της βιομηχανίας διέγραψε έκτοτε μια πορεία, που συνοπτικά μπορεί να χωριστεί στην περίοδο πριν από την εισβολή, μετά την εισβολή και την περίοδο 1988 μέχρι σήμερα. Αν και η συμβολή της μεταποίησης στο ΑΕΠ ήταν μόνο 13,2% το 1960 και σχεδόν ανύπαρκτη στις εξαγωγές, το 1973 η συμβολή της ανήλθε στα 18,8%, η συνεισφορά της στην απασχόληση ανέβηκε από 13,1% σε 14,2%, ενώ οι εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων αυξήθηκαν κατά 4 φορές μεταξύ 1961 και 1971.

Η βιομηχανία αύξησε τα ποσοστά της στο ΑΕΠ μετά την εισβολή (16,5% το 1976, 18% το 1982), υποβοηθώντας την ταχεία επαναδραστηριοποίηση. Στη συνέχεια έχασε έδαφος (11,5% το 1996, 7,8% το 2008 και 5,1% το 2012). Το μερίδιό της στην απασχόληση ανήλθε από 14% το 1976 στα 18% το 1980, παρέμεινε σταθερό μέχρι το 1989, για να σημειώσει σταδιακή πτώση στα 7,5% το 2012.

Ανάλογη κίνηση κατέδειξαν κι οι άλλοι βιομηχανικοί δείκτες. Η σταδιακή μείωση των εισαγωγικών δασμών και η απάλειψη των ποσοτικών περιορισμών για αριθμό βιομηχανικών προϊόντων από το 1988 και μετά επέτειναν την καθοδική αυτή πορεία. Όμως η ουσιαστική ρίζα του «κακού» ήταν η επιδειχθείσα ολιγωρία στην εφαρμογή της ενδεδειγμένης βιομηχανικής στρατηγικής.

Τα Έκτακτα Σχέδια προνοούσαν για: προώθηση δραστηριοτήτων, που χρησιμοποιούν σύγχρονη τεχνολογία, συνεργασία με το ξένο κεφάλαιο, πολιτική έντονου εξαγωγικού προσανατολισμού, δημιουργίας ανταγωνιστικότητας τόσο από πλευράς κόστους όσο κι από πλευράς ποιότητας, εξάλειψης των οργανωτικών και παραγωγικών αδυναμιών, εξασφάλισης υψηλού βαθμού εξειδίκευσης σε τομείς όπου η Κύπρος διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα.

Επίσης διελάμβαναν την αξιοποίηση της γεωγραφικής θέσης της Κύπρου ως κέντρου παραγωγής για εξαγωγές στον ευρύτερο Μεσανατολικό κι Ευρωπαϊκό Χώρο. Πέραν του γεωγραφικού πλεονεκτήματος, ως κίνητρα για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων επρόβαλλαν την ποιότητα και το επίπεδο εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού, την ύπαρξη καλά αναπτυγμένου τραπεζικού συστήματος, καλού συστήματος συγκοινωνιών και επικοινωνιών με άλλες χώρες κλπ. Αξιοσημείωτα είναι επίσης η εκπεφρασμένη βούληση για εισαγωγή μέτρων για διευκόλυνση της συγχώνευσης μικροτέρων σε μεγαλύτερες μονάδες, ενδυνάμωση του θεσμού δημοσίων εταιρειών, απλοποίηση των διαδικασιών προώθησης βιομηχανικών σχεδίων κ.λπ.

Για την υπερπήδηση του κόστους λόγω του μικρού μεγέθους δραστηριοτήτων θα προωθούντο κοινοπραξίες στις αγορές πρώτων υλών, θα ελαμβάνοντο πρόσθετα μέτρα για διευκόλυνση συγχωνεύσεων ομοειδών βιομηχανιών, καθετοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας καθώς και ενθάρρυνση υπεργολαβιών μεταξύ βιομηχανικών μονάδων.

Εξάλλου θα επροωθείτο η λήψη πρόσθετων μέτρων για τόνωση του εξαγωγικού προσανατολισμού των επιχειρήσεων (σύσταση Συμβουλίου Εξαγωγών), για τεχνολογική αναβάθμιση (ίδρυση ειδικού φορέα τεχνολογίας για παρακολούθηση των τεχνολογικών εξελίξεων, επιλογή της κατάλληλης τεχνολογίας και προσαρμογή της στις κυπριακές συνθήκες, προώθηση έρευνας και αξιοποίηση κυπριακών εφευρέσεων).

Οι Σύμβουλοι, που μετακλήθηκαν στη δεκαετία 1986-1996, εισηγήθηκαν μια ολοκληρωμένη βιομηχανική στρατηγική, που εστηρίζετο στο σύστημα «ευέλικτης εξειδίκευσης», όπως είχε εφαρμοσθεί στην Ιταλία κ.α. Για την εισαγωγή νέας τεχνολογίας εισηγήθηκαν αριθμό πρωτοβουλιών για διαμόρφωση στρατηγικής υποδομής, επιλογή τεχνολογίας, δημιουργία τεχνολογικής κουλτούρας κ.ά.

Η Κυβέρνηση υιοθέτησε βασικά τις εισηγήσεις των Συμβούλων. Σαν αποτέλεσμα είχαμε τη δημιουργία του Ιδρύματος Τεχνολογίας και την προώθηση δημιουργίας του Κέντρου Κοινών Υπηρεσιών Ένδυσης, καθώς και κάποια κίνητρα για προώθηση της βιομηχανικής και τεχνολογικής ανάπτυξης αργότερα (γενικές επιχορηγήσεις επενδύσεων). Δυστυχώς οι εργοδότες, εκτός μερικών εξαιρέσεων, δεν επέδειξαν την αναγκαία κινητικότητα, αφού βολεύτηκαν με άλλες δραστηριότητες, προσωρινά πιο επικερδείς.

Η επόμενη Κυβέρνηση προκάλεσε την επεξεργασία μιας νέας βιομηχανικής μελέτης (Έκθεση CAST/ΚΤΑ,1995). Σύμφωνα με αυτήν, η Κύπρος έχει μόνο μια επιλογή: να αναπτύξει ένα συγκριτικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα χρησιμοποιώντας κατάλληλα το εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό της και να εκμεταλλευθεί τη στρατηγική γεωγραφική της θέση. Η Έκθεση βασικά δεν ανατρέπει τη στρατηγική που οι προηγούμενοι Σύμβουλοι επεξεργάσθηκαν. Φέρνει στο προσκήνιο τις στρατηγικές συνεργασίες με ξένους επιχειρηματίες, την εξειδίκευση σε ορισμένα βιομηχανικά είδη και τη συμπλήρωση του αναγκαίου εύρους προϊόντων συνδυάζοντας βιομηχανία και εμπόριο, την προώθηση κοινοπραξιών μεταξύ ομοειδών μονάδων και την ενθάρρυνση κοινών προμηθειών πρώτων υλών κι εξαγωγών, κοινών υπηρεσιών για επίτευξη λογικού κόστους.

Έκτοτε παρουσιάστηκε σοβαρή διάσταση μεταξύ επιδιώξεων και αποτελεσμάτων, πράγμα που οδήγησε πολλούς στο συμπέρασμα ότι πιθανώς η Κύπρος να μην προσφέρεται για βιομηχανική ανάπτυξη και θα 'ταν καλύτερα να περιορισθεί στην προσφορά κυρίως υπηρεσιών. Χωρίς να υποτιμούμε καθόλου τη σημασία των υπηρεσιών, επιμένουμε ότι και δυνατότητες για βιομηχανική ανάπτυξη υπάρχουν και η βιομηχανική δραστηριότητα θα πρέπει να διατηρηθεί στον μεγαλύτερο βαθμό ακμής.

Η βιομηχανία (και η γεωργία) είναι δραστηριότητες, που καλλιεργούν τις φυσικές επιστήμες, την παντοτινή βάση ζωής και δημιουργίας. Η ενασχόληση με τέτοιες δραστηριότητες δημιουργεί τις προϋποθέσεις για νέα άλματα προς τα εμπρός, όπως ακριβώς η παιδεία τις προϋποθέσεις για νέες κατακτήσεις στα άτομα και την κοινωνία, ακόμα και στην περίπτωση έλλειψης φυσικών πόρων.
ΔΡ ΙΑΚΩΒΟΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ
Πρώην Υπουργός,
Πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού
www.iacovosaristidou.com