Κυπριακά Παραμύθια - Νέαρχος Κληρίδης

Είναι ευχής έργον που χάρις στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Νέαρχου Κληρίδη επανέρχεται στο φως, στο πλαίσιο της δεύτερής του εκδοτικής συγκομιδής, η επανέκδοση με επιμέλεια από τον δρα Ανδρέα Σοφοκλέους των «Κυπριακών Παραμυθιών» διά χειρός του μεγάλου μας λαογράφου-παιδαγωγού, αοίδιμου Νέαρχου Κληρίδη. Μια πολύτιμη συλλογή αποθησαυρισμένης παρακαταθήκης, που καταμαρτυρεί τον πνευματικό πλούτο της λαϊκής μας κληρονομιάς και της πολύχρονης πολιτισμικής μας παράδοσης.

Αξιοθαύμαστοι παραμένουν τόσο οι ανώνυμοι παραμυθάδες όσο και οι συλλέκτες, καταγραφείς και παραμυθολόγοι, τουτέστιν οι φιλολογικοί σχολιαστές των παραμυθιών, όπως επιμελώς το έπραξε ο χαλκέντερος και ζηλωτής παραμυθιοδίφης Νέαρχος Κληρίδης. Αψευδείς μάρτυρες τα 100 παραμύθια, που περιλαμβάνονται στον συγκεντρωτικό τόμο, στα προλεγόμενα του οποίου ο ίδιος ο Κληρίδης επεξηγεί τη μέθοδο της επίμοχθης εργασίας του, που άρχισε από το 1925 και διήρκεσε μέχρι ένα χρόνο πριν από την εκδημία του το 1969. Κατέγραψε τα παραμύθια, ανακαλύπτοντας τους ανθρώπους, άντρες και γυναίκες, που μπορούσαν με ιδιαίτερο ελκυστικό τρόπο να τα αφηγηθούν και δημιουργώντας τους την άνετη ατμόσφαιρα μιας αβίαστης εξιστόρησης.

Τα παραμύθια, που βραβεύτηκαν από τις «Κυπριακές Σπουδές» κατόπιν προκήρυξης λαογραφικού διαγωνισμού και δημοσιεύτηκαν σε ομώνυμους τόμους τους, ταξινομούνται σε 28 «Ευτράπελες διηγήσεις», που περιέχουν παιγνιώδεις ελευθεροστομίες, 36 «Διάφορες άλλες διηγήσεις», 26 Διηγήσεις με δράκους και σε 10 «Κυπριακά Παραμύθια», που επιτάσσονται ως «συμπλήρωμα» στο Μέρος Δ' του βιβλίου. Σημειωτέον ότι στις τελευταίες από τις 294 σελίδες του μαζί με το ερμηνευτικό λεξιλόγιο της κυπριακής διαλέκτου παρατίθεται σε παράρτημα κατάλογος λέξεων, που μεταγράφονται με κάποια φωνητική διαφοροποίηση για λόγους πρόσληψης από τους νεότερους.

Στην παραστατική αφήγηση, που ζωντανεύει με ζωηρούς διαλόγους και ακαριαίες στιχομυθίες, διακρίνουμε την ενιαία υφολογική σφραγίδα τού καταγραφέως τους, από την άποψη της ρέουσας αφηγηματικότητας και της ομαλής συντακτικής δομής, εφόσον οι αφηγητές, όση διαλεκτική γλαφυρότητα κι αν διέθεταν, δεν θα είχαν προφανώς στο σύνολό τους την ίδια εκφραστική δεινότητα και την ισοδύναμη ορθοέπεια. Μας συγκινεί, εντούτοις, εδώ το γνήσιο κυπριακό ιδίωμα της παλιάς εποχής, χωρίς τις μετέπειτα οιονεί εκσυγχρονιστικές του αλλοιώσεις.

Πρωταγωνιστές των παραμυθιών οι χαρακτηριστικοί τύποι του λαού με τη θρησκευτική πίστη και τις δεισιδαιμονικές τους δοξασίες, καθώς και τα πλάσματα της ευφάνταστης σύλληψης και της υπερβατικής του ενόρασης: από το φυτικό και ζωικό βασίλειο μέχρι τους βασιλιάδες, τα τερατόμορφα όντα και τις προσωποποιημένες μεταφυσικές δυνάμεις.

Στις εκτενέστερες μυθικές διηγήσεις, που τα περιπετειώδη τους στιγμιότυπα απηχούν σε μικρογραφία μυθιστορηματικά επεισόδια νεωτερικής, ενίοτε, υπερρεαλιστικής γραφής, συναντώνται οι κοινοί τόποι μορφής και περιεχομένου: τα σχήματα της μεγεθυντικής υπερβολής, της προσωποποίησης ζώων και πτηνών ανάμεσα στους ανθρώπους, της επιβραδυντικής επανάληψης για επίταση της εναγώνιας περιέργειας, όπως και το στερεότυπο λεκτικό στο προοίμιο, σε κομβικά σημεία του αφηγηματικού νήματος και στο επιμύθιο.

Επιχωριάζει, επίσης, η αρχαιόθεν μυθολογούμενη τεχνική της μεταμόρφωσης σε πουλιά, κυρίως, και η επαναφορά τους στην ανθρώπινη υπόσταση με μαγικά μέσα, όπως τους καθρέφτες και άλλα, η εκ των αντιθέτων δραματική και στιγμιαία μεταβολή, τα καθ’ υπέρβασιν των ανθρωπίνων μέτρων κατορθώματα, τα στοιχήματα και τα αινίγματα, που παρεμβάλλονται υπό μορφήν στίχων, ακόμη και ο εγκιβωτισμός άλλου παραμυθιού εντός του παραμυθιού. Ως προς τη χαρακτηρολογία των ηρώων διακριτά είναι τα δείγματα της καλοσύνης και της κακότητας, της φιλοστοργίας και της αστοργίας γονιών, παιδιών και αδελφιών, η επιβολή της εξουσιαστικής δύναμης που ενσαρκώνεται στους τερατόμορφους δράκους, αλλά και η κατανίκησή τους με την εξυπνάδα, την τύχη και την εντέλει επικράτηση του καλού έναντι του κακού.

Ένα αμιγώς κυπριακό παραμύθι είναι το γνωστό «Ο σπανός τζ’ οι σαράντα δράτζοι», όπου το έξυπνο παλληκάρι «εποταξάρωνεν» έναν-έναν τους δράκους και χαλώντας το «δήμμαν» του ποταμού, είχε ελευθερώσει πια το νερό, για να ποτίζει τα περβόλια των συγχωριανών του, οι οποίοι τον αφηρώισαν με τις επευφημίες: «Πράβο! Τώρα πιστεύκομεν πως είσαι παλληκάριν».

Τα όσα σημειολογικά αναφέρθηκαν υστερούν κατά πολύ των σημαινόντων και σημαινομένων των παραμυθιών, που εμπερικλείονται στο επανεκδοθέν έργο του σκαπανέως του κυπριακού παραμυθιού, αείμνηστου Νέαρχου Κληρίδη.