Η κυπριακή ψυχή στην Εθνεγερσία

Εκατόν ενενήτα έξι χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από την επέτειο της Εθνεγερσίας του 1821, όταν οι υπόδουλοι Έλληνες γνώρισαν, από την «κόψη του σπαθιού την τρομερή», τη λευτεριά τους από τους Οθωμανούς Τούρκους. Όπως και σε κάθε ιστορική περίοδο του Ελληνισμού, έτσι και τότε, η συνεισφορά των Κυπρίων Ελλήνων στην επανάσταση του ’21 ήταν αξιοσημείωτη και πολύπλευρη, και παραμένει, δυστυχώς, μέχρι σήμερα σχεδόν άγνωστη.

Για μια σειρά από λόγους την περίοδο εκείνη, η επίσης σκλαβωμένη στους Οθωμανούς Κύπρος δεν κατάφερε να μεταλαμπαδευτεί την επαναστατική φλόγα, όπως έγινε σε άλλα μέρη του ελληνικού χώρου. Η γεωγραφική εγγύτητα του νησιού με τις συριακές, τις τουρκικές και τις αιγυπτιακές ακτές, όπου στρατοπέδευαν πολυάριθμα οθωμανικά ασκέρια, καθιστούσαν άμεσο τον κίνδυνο σφαγής του πληθυσμού σε τυχόν απόπειρα επαναστατικής δράσης.

Όπως, όμως, αποδείχτηκε ιστορικά, το μαρτυρικό νησί μας δεν απέφυγε τις σφαγές, με αποκορύφωμα τον απαγχονισμό του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού, μαζί με τις άλλες εκατοντάδες εξέχουσες φυσιογνωμίες (πρόκριτους και κληρικούς), την 9η Ιουλίου 1821, της οποίας τον μύθο έσωσε ποιητικά ο Βασίλης Μιχαηλίδης.

Σύμφωνα, μάλιστα, με ένα οθωμανικό αρχείο της εποχής, το οποίο φυλάσσεται στα Αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Σόφιας, συνάγεται ότι οι «επισήμως» διωχθέντες και «καταδικασθέντες» εις την εσχάτην των ποινών το 1821 Κύπριοι ανέρχονταν στους 96, εκ των οποίων οι 74 εκτελέσθηκαν, ενώ 22 κατόρθωσαν να διαφύγουν τον θάνατο, αφού με τον έναν ή τον άλλον τρόπο δραπέτευσαν από το νησί.

Οι εκτεταμένες οθωμανικές θηριωδίες συνοδεύθηκαν και από δημεύσεις και αρπαγές περιουσιών, λεηλασίες εκκλησιών, μοναστηριών και οικιών. Τα φύλλα οθωμανικού εγγράφου φέρουν την εξής επικεφαλίδα: «Σημειώσεις για τον (αρχιε)επίσκοπο και τους μητροπολίτες της Κύπρου, καθώς και τους άλλους ραγιάδες της νήσου Κύπρου». Στη συνέχεια αναγράφεται το όνομα, η κατά είδος χρηματική αξία, καθώς και το συνολικό ποσό της κληρονομιάς του δολοφονηθέντος ή του φυγά.
Από το μυστήριο στις μάχες

Μυημένοι αρχικά στο μυστήριο της Φιλικής Εταιρείας, ήταν και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός και ενδεχομένως και οι λοιποί ιεράρχες και άλλοι παράγοντες του νησιού, κληρικοί και λαϊκοί. Ένα όνομα που ξεχωρίζει είναι αυτό του Ιωάννη Καρατζά από τη Λευκωσία, που υπήρξε ένας από τους πιστούς συντρόφους του Ιερομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή, που θανατώθηκαν από τους Τούρκους μαζί με τον μεγάλο οραματιστή. Ιστορικοί και μελετητές της εποχής υπολογίζουν ότι το 1821 στην Κύπρο κατοικούσαν συνολικά περίπου 60 χιλιάδες Έλληνες.

Αν λάβει κανείς υπ' όψιν ότι στα αρχεία στου ελληνικού κράτους είναι καταγεγραμμένοι γύρω στους χίλιους αγωνιστές από την Κύπρο που συμμετείχαν στην Επανάσταση, γίνεται αντιληπτό ότι η συνεισφορά του λαού μας ήταν μεγάλη.

Οι εθελοντές Έλληνες Κύπριοι εργάστηκαν από νωρίς κρυφά για να προετοιμάσουν τη «μαγιά» της Επανάστασης και ακολούθως αρκετοί πολέμησαν στο πλευρό των μεγάλων οπλαρχηγών. Γράφει ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του: «εκεί που ριχτήκαμεν στο γιουρούσι, μου πληγώθηκε βαρέως και ύστερα απέθανε ο καλός και γενναίος πατριώτης Μιχάλης Κυπραίος, απούστειλα και πήγεν εις τη αγγλικήν φρεγάτα όταν κιντυνεύαμεν εις το Νιόκαστρο».
Η επιστολή του Θησέως

Η ελληνικότητα της κυπριακής ψυχής, καθώς και ο Πανελλήνιος χαρακτήρας που έλαβε η Εθνεγερσία, σκιαγραφείται με χαρακτηριστικό τρόπο στα ακόλουθα λόγια της επιστολής που έγραψε στις 3 Ιουλίου του 1821 ο αγωνιστής Κυπριανός Θησεύς, με καταγωγή από την Κύπρο. Απευθυνόμενος προς τον Δημήτριο Υψηλάντη και τους δημογέροντες της επαναστατημένης Ύδρας, ο Θησεύς γράφει:

«Η πατρίς μου, αδελφοί, είναι η Κύπρος, και αυτή νήσος της Ελλάδος. Ανεκδιήγητα είναι τα δεινά και αι τυραννίαι όσας υποφέρει από τους εχθρούς βαρβάρους η δυστυχής αυτή νήσος. Λάβετε, λοιπόν, ευσπλαχνίαν διά τους αθλίους αδελφούς και ενεργήσατε εις τούτο διά το οποίον σας παρακαλώ, καθώς και διά την ελευθερίαν της, και θέλετε έχει την μεν ανταμοιβήν παρά Θεού, τον δε έπαινον απ' όλην την Ελλάδα και δι' αιώνας ευγνώμονας τους δυστυχείς Κυπρίους. Ο παντοδύναμος Θεός να σας ενδυναμώνη και να σας δίδη τα τρόπαια κατά των αγρίων εχθρών, όπως διά τιμήν του Γένους μας, ομογενείς, φίλτατοι, το οποίον θέλει παραδώσει τα ένδοξα ονόματά σας εις των επερχομένων γενεών την ευλογίαν. Είθε, είθε, γένοιτο, Θεέ βασιλεύ!».
H Φάλαγγα των Κυπρίων

Όπως αναφέρει στο βιβλίο του «800 Χρόνια Αντιστάσεων 1191-2004. Oι Κύπριοι Εθελοντές στου Εθνικούς Αγώνες» ο Γιάννης Σπανός, στις 19 Ιουνίου 1821, έφτασε στην Κύπρο με τρία πλοία ο πυρπολητής Κωσταντίνος Κανάρης, που αποβιβάστηκε στην Ασπρόβρυση της Λαπήθου. Ο Κανάρης ήλθε με έγγραφα της Φιλικής Εταιρείας και έγινε δεκτός με ζητωκραυγές από τους Έλληνες της περιοχής, που τον βοήθησαν όπως μπορούσαν.

Φαίνεται ότι ο Κανάρης φεύγοντας πήρε μαζί του τους Κυπρίους που σχημάτισαν τη «Φάλαγγα των Κυπρίων», που έχοντας ως αρχηγό τον στρατηγό Χατζηπέτρο πολέμησε με πρωτοφανή ηρωισμό στην Ελλάδα. Στο θρυλικό Μεσολόγγι σκοτώθηκαν πολλοί Κύπριοι, ενώ στη μάχη των Αθηνών το 1827 έδωσαν τη ζωή τους «υπέρ πίστεως και πατρίδος» 130.

Δείχνοντας τα παράσημα ο Χατζηπέτρος του έλεγε: «Aυτά μου τάδωκεν ο ηρωισμός και η παλληκαριά των Κυπρίων Φαλαγγιτών». Αξίζει ιστορικά να σημειωθεί ότι ο Λόχος των Κυπρίων που δημιουργήθηκε είχε και δική του ξεχωριστή πολεμική σημαία-λάβαρο, που σώθηκε μέχρι σήμερα και φυλάσσεται στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα. Η σημαία αυτή αποτελείται από ένα λευκό πανί, με γαλανό μεγάλο σταυρό στη μέση, ενώ στο πάνω μέρος υπάρχει γραμμένη η ένδειξη: ΣΗΜΕΑ ΕΛΗΝΗΚΙ ΠΑΤΡΗΣ ΚΥΠΡΟΥ.
Κατάλογος αγωνιστών

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη υπάρχει ο κατάλογος των αγωνιστών, όπου φαίνονται τα ονόματα 580 Κυπρίων που πολέμησαν στην Ελλάδα μεταξύ 1821 και 1829. Μερικοί από αυτούς ήταν: ο Αντώνιος Ιακώβου Λοΐζου από τη Λάρνακα (παππούς του Χριστόδουλου Σώζου), o Κυπριανός Γεωργιάδης από τη Λευκωσία, ο Χαράλαμπος Γεωργίου Φράγκος από την Καλαβασό, ο Φραγκίσκος Αντωνίου από την Αθηένου, ο Φυλακτής Ιωάννου και ο Λοΐζος Παπαχρήστου από τη Μαραθάσσα, ο Χρίστος Παπανικολάου Λειβαδιώτης από το Κοιλάνι, ο Θεοχάρης Τρίψιμος από τη Λάρνακα, ο Κυριάκος Χρίστου από τη Βαβατσινιά, ο Μάρκος Ιερώνυμος από το Όμοδος, ο Σολομών Μάρκου, ο Γεώργιος Δ. Οικονομίδης, ο Αντώνιος Χατζηχρίστου, ο Γιάγκος Φραγκούδη, ο Γιάννης Πασαπόρτης από την Κοίλη Πάφου, ο Χατζηχριστόδουλος Μακρής από την Τσάδα Πάφου, ο Γιωργάκης Πετρακίδης από την Κυθραία, ο Χριστοφής Αυξέντης από τα Πέρα Ορεινής, ο Κωσταντίνος Κυπριώτης Ψαριανός και ο μοναχός Ιωαννίκιος από το Τρίκωμο.

Όπως επίσης αναφέρεται στο συγκεκριμένο, μεγάλες υπήρξαν και οι εκποιήσεις των περιουσιών των Ελλήνων Κυπρίων και η μεταφορά των χρημάτων στην επαναστατημένη Ελλάδα, προκειμένου να συντηρηθούν τα ένοπλα επαναστατικά σώματα.
Το φετινό άγος

Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος, η επίσημη πολιτεία στην Κύπρο θα τιμήσει με πομπώδεις ομιλίες την Ελληνική Επανάσταση. Παράλληλα, τα σχολεία στολίστηκαν με ελληνικές σημαίες και τους τοίχους των αιθουσών διδασκαλίας κοσμούν τα πορτρέτα των αγίων οπλαρχηγών του ’21. Είναι τα ίδια γνωστά πορτρέτα, που μαζί με τα αντίστοιχα των Αρχαγγέλων Αγωνιστών της ΕΟΚΑ βρίσκονται μέσα στα εθνικόφρονα σωματεία σε κάθε, σχεδόν, χωριό και γειτονιά.

Η φετινή, ωστόσο, επέτειος δεν μοιάζει όπως όλες οι προηγούμενες, αφού πραγματοποιείται στη σκιά της συμπαιγνίας ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ για κατάργηση του εορτασμού-αναφοράς στα σχολεία του ενωτικού δημοψηφίσματος. Σε μια προσπάθεια κατευνασμού των Τούρκων, Κυβέρνηση και ΑΚΕΛ επέλεξαν να θυσιάσουν την αξιοπρέπεια της ιστορίας του κυπριακού Ελληνισμού, χάριν της επανέναρξης των ήδη αποτυχημένων διαπραγματεύσεων.

Η άτακτη αυτή υποχώρηση ενάντια στους εκβιασμούς στης Άγκυρας για το θέμα του ενωτικού δημοψηφίσματος εγείρει εύλογα το ερώτημα, αν σε περίπτωση της όποιας λύσης, η άλλη πλευρά απαιτήσει και την κατάργηση του εορτασμού της 25ης Μαρτίου. Το σίγουρο είναι πως από το πάνθεον του εικονοστασίου, οι ήρωες του ́21 και της ΕΟΚΑ θα συνεχίζουν να μας κοιτάζουν σιωπηλοί, και στα μάτια τους θα διαβάζουμε την πικρία για το άγος που διαπράττουμε.

Και στο μυαλό μας, θα τριγυρνάνε ξανά και ξανά τα λόγια του Παλαμά: «Χρωστάτε και σε όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ́ρθούνε, θα περάσουν. Κριτές, θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί».