Το μέλλον της γεωργίας στην Κύπρο

Στην παρέμβασή μου για το θέμα των προτεινόμενων υφυπουργείων κάλυψα αρκετά έναν άλλο μεγάλο τομέα της οικονομίας, την Εμπορική Ναυτιλία. Σήμερα θα ασχοληθώ και πάλι με έναν άλλο σημαντικό τομέα, τη γεωργία, παρ' όλο που δεν γνωρίζω τι απέγινε η μελέτη για την αναδιοργάνωση του Υπουργείου Γεωργίας στο πλαίσιο του Μνημονίου. Παρ' όλο που σαν ποσοστό στο ΑΕΠ (16,0% το 1960, 1,9% το 2012), την απασχόληση (40,3% και 4,6% ) και τις εξαγωγές (28,1% και 13,4%) έχει περιοριστεί σημαντικά, παραμένει ζωτικότατης σημασίας τομέας, γιατί έχει να κάμει με βασικά προϊόντα της διατροφής των ατόμων, το φυσικό περιβάλλον, την ενεργό και υγιή απασχόληση του πληθυσμού και την καλλιέργεια πλείστων όσων από τις φυσικές επιστήμες, προαπαιτούμενο για πραγματική τεχνολογική αναβάθμιση της οικονομίας.

Η γεωργία συγκαταλέγεται στους τομείς που πλήγηκαν καίρια από την εισβολή. Αν λάβει κανένας υπ' όψιν ότι ο πληθυσμός της υπαίθρου πριν από το 1974 αποτελούσε τα 60% και μετά την εισβολή τα 40% του συνόλου, μπορεί να καταλάβει τις κοσμογονικές αλλαγές που έγιναν. Δεν είναι συνεπώς παράξενο που η Κύπρος κατατάσσεται στις χώρες με τον μεγαλύτερο αστικό πληθυσμό στην Ευρώπη.

Η προσπάθεια ήταν να επανασυνδεθούν όσο γίνεται περισσότεροι από τους εκτοπισθέντες αγρότες με τη γη και τις γεωργικές ασχολίες τους. Τα γεωργικά σχέδια αναθεωρήθηκαν και συμπληρώθηκαν για να εξυπηρετήσουν τον σκοπό αυτό. Η χαλίτικη, η κρατική, η τουρκοκυπριακή και η διαθέσιμη ιδιωτική γη διαμοιράστηκε σε βιώσιμους κλήρους, ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας και παραχωρήθηκε σε εκτοπισθέντες γεωργούς. Παραχωρήθηκαν δάνεια για χρηματοδότηση των διαφόρων σχεδίων (γεωργών, κτηνοτρόφων, ψαράδων) κι άλλη βοήθεια (τεχνικές συμβουλές, δενδρύλλια, σπόροι).

Επειδή θέλαμε να ενδυναμώσουμε τη γεωργική παραγωγή και για σκοπούς περιφερειακής συνοχής (η ύπαιθρος ήταν πάντοτε ο πνεύμονας οξυγόνωσης κι αναζωογόνησης της κοινωνίας), παλέψαμε με όλες μας τις δυνάμεις για αποφυγή της διαφαινόμενης συρρίκνωσης. Υπενθυμίζω σχετικά τα μεγάλα υδατικά έργα, την Τ.Ε. με την ΕΟΚ, το σχέδιο φρούτων και λαχανικών, τα πρότυπα οινοποιεία, τον ΟΓΑ, τις κτηνοτροφικές περιοχές, την εκτροφή ψαριών, το σχέδιο γεωργικών εργασιών με μερική απασχόληση, το σχέδιο απορρόφησης ανέργων γεωπόνων και κτηνιάτρων κ.ά. Δυστυχώς, παρά τις προσπάθειες, φθάσαμε στο σημερινό σημείο να εισάγουμε «σκόρδα από την Κίνα και λεμόνια από την Αργεντινή», όπως τόνισα παλιότερα. Χωρίς αρκετή πρώτη ύλη πώς μπορεί να αναπτυχθεί η ανάλογη μεταποιητική βιομηχανία;

Παρά την επιτυχή γενικά αντιμετώπιση των άμεσων προβλημάτων των εκτοπισμένων γεωργοκτηνοτρόφων και τη ραγδαία επέκτασή της στις Ε/Περιοχές, η γεωργία άρχισε να συρρικνώνεται στη συνέχεια, για να περιοριστεί σε ένα πολύ μικρό μερίδιο του ΑΕΠ σήμερα. Τούτο ασφαλώς οφείλεται στην απορρύθμιση της παραδοσιακής δομής των ασχολουμένων με τη γεωργία.

Εάν η μετεξέλιξη της γεωργίας γινόταν ομαλά, θα μπορούσε να διατηρηθεί η ευρωστία της και ταυτόχρονα να ενισχυθεί ο ρυθμιστικός της ρόλος στην αναζωογόνηση της υπαίθρου και της οικονομίας. Τα σχέδια ενιαίας αγροτικής ανάπτυξης, που εισήχθησαν μετά την εισβολή και τα οποία σήμερα ενισχύει ιδιαίτερα η Ε.Ε. στο πλαίσιο της ισόρροπης περιφερειακής ανάπτυξης, πιο δύσκολα τώρα μπορούν να επιτύχουν, όταν μεγάλος αριθμός αγροτών εγκατέλειψαν το επάγγελμα. Θα πρέπει κι η εξέλιξη αυτή να καταγραφεί στις μόνιμες ζημιές που επέφερε η εισβολή;

Για τους πιο πάνω λόγους, ο τομέας της γεωργίας έχρηζε ριζικού προγραμματισμού. Μετακαλέσαμε εμπειρογνώμονες της ΦΑΟ, οι οποίοι προέβησαν σε σχετικές εισηγήσεις βάσει των οποίων άρχισε ήδη από το 1977 ο καταρτισμός ενός ολοκληρωμένου προγράμματος γεωργικής αναμόρφωσης κι ανάπτυξης. Τα κριτήρια για αξιολόγηση σχετικών σχεδίων ήταν: η δημιουργία οικονομικά βιώσιμων μονάδων, ευκαιριών αποδοτικής απασχόλησης κι αύξησης των αγροτικών εισοδημάτων, η εισροή κι εξοικονόμηση ξένου συναλλάγματος, η σμίκρυνση υφιστάμενων διαφορών μεταξύ των διαφόρων περιοχών κ.ά.

Το ίδιο έτος διεξήχθη ειδική γεωργική απογραφή, με σκοπό την εξασφάλιση των απαραίτητων στοιχείων για να απαντηθούν σοβαρά ερωτήματα όπως: ποιο είναι το σωστό μέγεθος και ποια η διάρθρωση των κλάδων παραγωγής κατά γεωργο-οικονομική ζώνη, ποιες θα πρέπει να είναι οι κατευθύνσεις της γεωργο-κτηνοτροφικής παραγωγής, πώς θα γίνει καλύτερη χρήση του συγκριτικού πλεονεκτήματος κάθε περιοχής, ποια η κατάσταση αναφορικά με την προσφορά και ζήτηση γεωργικών προϊόντων κ.ά.

Δυστυχώς και στον τομέα της γεωργίας επαναλήφθηκε η ίδια ιστορία: Δεν αντιμετωπίσαμε έγκαιρα τα διαρθρωτικά προβλήματα, που οδηγούσαν στη διάβρωση της ανταγωνιστικότητάς της. Το ότι αναπτύχθηκαν άλλοι τομείς δραστηριότητας κι η οικονομία συνέχισε να μεγεθύνεται, δεν αποτελεί άλλοθι για την εγκατάλειψη τόσων επενδύσεων, υλικών κι άυλων, τόσων εμπειριών και τόσης τεχνογνωσίας στον ευρύτερο γεωργικό τομέα.

Όμως και σήμερα μπορεί να αντιμετωπισθούν οι εγγενείς αδυναμίες της κυπριακής γεωργίας κι η εγκατάλειψή της. Τα σχέδια που υιοθετήθηκαν ή μελετήθηκαν και απέβλεπαν στη μεγέθυνση των γεωργικών κλήρων και την εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης υφιστάμενων μονάδων μπορεί και σήμερα να προωθηθούν. Χαρακτηριστικά αναφέρω το σχέδιο αναδασμού, τα σχέδια παραγωγής φρούτων, λαχανικών κι ανθέων σε θερμοκήπια, τα ποικίλα σχέδια ενίσχυσης της αγροτικής οικιακής οικονομίας, το σχέδιο προώθησης των εξαγωγών γεωργικών προϊόντων, το σχέδιο μικτής γεωργίας-κτηνοτροφίας, το πρόγραμμα μερικής απασχόλησης στη γεωργία, τα σχέδια ενθάρρυνσης της πτηνοτροφίας και της ιχθυοτροφίας. Τέλος θα μπορούσε να ετοιμαστεί ένα καινούργιο πρόγραμμα αναζωογόνησης του τομέα βάσει της γεωργικής πολιτικής της Ε.Ε. Η προσπάθεια θα πρέπει να αποβλέπει στη δημιουργία βιώσιμων γεωργικών μονάδων κι όχι στην πρόσκαιρη μεταβίβαση εισοδήματος στις αγροτικές κοινότητες.

ΔΡ ΙΑΚΩΒΟΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ
Πρώην Υπουργός
Πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού
www.iacovosaristidou.com