Η «ομαλοποίηση της αποκλίσεως» στην Κυπριακή Δημοκρατία

ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ
«ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ, ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΒΑΣΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΔΡΑΙΩΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ. ΕΑΝ ΜΙΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΔΕΝ ΠΑΡΕΧΕΙ ΑΥΤΑ ΤΑ ΔΥΟ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ, ΔΕΝ ΑΞΙΖΕΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ‘ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ’ ΚΑΙ, ΠΡΑΓΜΑΤΙ, ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ, Η ΑΞΙΑ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΝΕΟΤΕΡΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΕΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΟΠΩΣ Η ΕΥΗΜΕΡΙΑ, Η ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΘΑ ΥΠΟΝΟΜΕΥΘΟΥΝ»
Η ΚΔ είναι κορεσμένη με αποκλίνουσες νεο-οθωμανικές αρχές, επικίνδυνες μεθόδους λειτουργίας και άλλα συστημικά προβλήματα. Όμως, οι «ηθοποιοί του παραλόγου» στη Λευκωσία δεν τα βλέπουν αυτά, λόγω της «ομαλοποίησης της αποκλίσεως»
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), η Διεθνής Ημέρα για τη Μείωση Καταστροφών γιορτάζεται στις 13 Οκτωβρίου με πρωταρχικούς στόχους τη μείωση των εκθέσεων των καταστροφών και τον περιορισμό των κινδύνων. (Δείτε: www.un.org/en/events/disasterreductionday/)
Η ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) επισημαίνει το τι μπορεί να πάει στραβά, εάν δεν επικροτηθεί μια κουλτούρα ευαισθητοποίησης σχετικά με την επικινδυνότητα. Δυστυχώς, αρκετά επεισόδια απεικονίζουν αυτήν τη δυσάρεστη πραγματικότητα. Τα κλασικά παραδείγματα περιλαμβάνουν το πραξικόπημα που εκτελέστηκε στη Λευκωσία στις 15 Ιουλίου 1974, την έκρηξη στο Μάρι στις 11 Ιουλίου 2011 και την οικονομική κρίση, που έφθασε στο αποκορύφωμά της, τον Μάρτιο του 2013.
Αυτά τα επεισόδια μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Μεταξύ άλλων αιτίων, κάθε επεισόδιο συνέβη, λόγω (ι) των απερίσκεπτων αποφάσεων που ελήφθησαν στη μυστικότητα, (ιι) των ανεύθυνων αναλήψεων κινδύνων, και (ιιι) των αποτυχιών των οργάνων διακυβέρνησης να αποτρέψουν τις εσφαλμένες ενέργειες. Ως αποτέλεσμα, κάθε επεισόδιο προκάλεσε καταστροφικές συνέπειες.
Διδάγματα της Ιστορίας
Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από την έκρηξη στο Μαρί, αλλά η ΚΔ δεν έχει ακόμη διδαχθεί πλήρως από τα διδάγματα της Ιστορίας, τα οποία καταγράφθηκαν στην έρευνα της 30ής Σεπτεμβρίου 2011 του διακεκριμένου δικηγόρου Πόλυ Πολυβίου. Το «γενικό συμπέρασμα» του κ. Πολυβίου (στη σελίδα 602) είναι συμπτωματικό μιας ευρύτερης κακουχίας:
«Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνα που διεξήγαγα είναι ότι η κυπριακή Πολιτεία επέδειξε πολύ σοβαρή ανεπάρκεια, ολιγωρία, αμέλεια και ανευθυνότητα στον χειρισμό του όλου θέματος...».
Αυτό το καταδικαστικό συμπέρασμα αλληλοσυνδέεται με διάφορες παρατηρήσεις. Για παράδειγμα, ο κ. Πολύβιου προειδοποίησε (στη σελίδα 604):
«Όταν δεν τίθενται τα σωστά ερωτήματα, δεν παρέχονται οι ορθές απαντήσεις. Ακόμα και όταν διαβλέπονταν οι κίνδυνοι, υπερίσχυαν ασαφείς και ατεκμηρίωτοι "πολιτικοί λόγοι", καθώς και "πολιτικές φοβίες", με αποτέλεσμα τη συνέχιση της απαράδεκτης κατάστασης πραγμάτων που έκδηλα εγκυμονούσε σοβαρότατους κινδύνους για την ασφάλεια αθώων ανθρώπων».
O κ. Πολύβιου πρόσθεσε (στη σελίδα 609):
«Πολλές φορές η απραξία είναι προτιμότερη από τη λήψη αποφάσεων που συνεπάγονται την ανάληψη πρωτοβουλιών και τη διεκπεραίωση εργασίας. Είναι καλύτερο, πιστεύουν πολλοί, τα πράγματα να εξελιχθούν μόνα τους, χωρίς νέες αποφάσεις και διατάραξη του status quo. Η παρούσα περίπτωση αντικατοπτρίζει πλήρως αυτήν τη σχολή σκέψης».
«Ομαλοποίηση»
Αυτές οι σοβαρές επικρίσεις μπορεί να στηριχτούν σε μια γερή ακαδημαϊκή βάση. Αυτή είναι η θεωρία που είναι γνωστή ως η «ομαλοποίηση της αποκλίνουσας συμπεριφοράς» («normalization of deviant behaviour») ή, πιο απλά, η «ομαλοποίηση της αποκλίσεως». Αυτή η θεωρία οφείλει πολλά στην κοινωνιολόγο Diane Vaughan του Πανεπιστημίου της Κολούμπια. Τα έργα της εξετάζουν τις συστημικές αιτίες των καταστροφών, όπως την έκρηξη του Space Shuttle Challenger στις 28 Ιανουαρίου 1986. [Δείτε, π.χ.: Diane Vaughan, The Challenger Launch Decision: Risky Technology, Culture and Deviance at NASA (University of Chicago Press, 1996)].
Η θεωρία της Δρος Vaughan υποδηλώνει ότι μια καταστροφή μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε οργάνωση (και, θα έλεγα, σε οποιαδήποτε χώρα), εάν η οργάνωση (ή η χώρα) πλήττεται από συστηματική μυστικότητα, συστηματικά ελαττώματα, συστηματικές ελλείψεις ή άλλα συστημικά προβλήματα, τα οποία είναι ενσωματωμένα στη δομή και στην κουλτούρα της οργάνωσης (ή της χώρας).
Όπως εξήγησε η Diane Vaughan σε μια συνέντευξη:
«Η κοινωνική ‘ομαλοποίηση της αποκλίσεως’ υπάρχει όταν οι άνθρωποι εντός της οργάνωσης συνηθίζουν μιαν αποκλίνουσα συμπεριφορά τόσο πολύ, που δεν την θεωρούν αποκλίνουσα, παρά το γεγονός ότι υπερβαίνουν κατά πολύ τους δικούς τους κανόνες για τη στοιχειώδη ασφάλεια. Είναι, όμως, μια πολύπλοκη διαδικασία, με κάποιο είδος αποδοχής από τον οργανισμό.

Οι άνθρωποι έξω βλέπουν την κατάσταση ως αποκλίνουσα, ενώ οι άνθρωποι στο εσωτερικό συνηθίζουν και δεν την βλέπουν [την κατάσταση] έτσι. Όσο περισσότερο [οι άνθρωποι στο εσωτερικό επαναλαμβάνουν ή παρακολουθούν τις ανώμαλες πράξεις], τόσο περισσότερο της συνηθίζουν». (Πηγή: www.consultingnewsline.com/Info/Vie%20du%20Conseil/Le%20Consultant%20du%20mois/Diane%20Vaughan%20(English).html)
Για κατανοητούς λόγους, η Δρ Vaughan έχει επηρεάσει τουλάχιστον μία σημαντική ανασκόπηση στην Αγγλία. Δείτε: Charles Haddon-Cave QC, The Nimrod Review: An independent review into the broader issues surrounding the loss of the RAF Nimrod MR2 Aircraft XV230 in Afghanistan in 2006 (HMSO, London, 2009), σελίδες 452, 454, 459, 460 και 571.
Ως κάποιος ο οποίος έχει διαβάσει τις προαναφερθείσες πηγές αλλά έχει ζήσει όλη του τη ζωή «έξω» από το «θέατρο του παραλόγου» στη Λευκωσία, βλέπω ξεκάθαρα ότι η ΚΔ είναι κορεσμένη με αποκλίνουσες νεο-οθωμανικές αρχές, επικίνδυνες μεθόδους λειτουργίας και άλλα συστημικά προβλήματα. Όμως, οι «ηθοποιοί του παραλόγου» δεν τα βλέπουν αυτά, λόγω της «ομαλοποίησης της αποκλίσεως». Με απλά λόγια, η ανωμαλία έχει στραγγαλίσει την ΚΔ, αλλά αυτό, το θύμα όχι μόνο δεν το πήρε χαμπάρι, αλλά βοηθά στη διαδικασία.
Μια γενική προειδοποίηση
Με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας για τη Μείωση Καταστροφών, θα ήθελα να επαναλάβω μια γενική προειδοποίηση που εξέδωσε στις 10 Οκτωβρίου 2014 ο Λόρδος Neuberger, ο τότε Πρόεδρος του Supreme Court του Ηνωμένου Βασιλείου:
«Αξίζει να θυμηθούμε ότι, μαζί με την άμυνα της χώρας, το κράτος δικαίου είναι ένας από τους δύο βασικούς και εδραιωμένους ρόλους της κυβέρνησης. Εάν μια κυβέρνηση δεν παρέχει αυτά τα δύο βασικότερα χαρακτηριστικά, δεν αξίζει το όνομα [«κυβέρνηση»] και, πράγματι, χωρίς την άμυνα και το κράτος δικαίου, η αξία όλων των νεότερων υπηρεσιών που παρέχει το κράτος, όπως η ευημερία, η υγεία και η εκπαίδευση, θα υπονομευθούν» (Πηγή: www.supremecourt.uk/docs/speech-141010.pdf)
Ερωτήσεις
Ενόψει των ανωτέρω και με στόχο την αποφυγή οποιασδήποτε καταστροφής, απευθύνω ορισμένες ερωτήσεις στην Κυβέρνηση και τους διάφορους κηδεμόνες της ΚΔ:
1. Γιατί έχει ομαλοποιηθεί ο κίνδυνος από πιθανούς τρομοκράτες; Λαμβάνοντας υπόψη την παράνομη εμπορία ανθρώπων, που είναι ευρέως διαδεδομένη στα κατεχόμενα, γιατί επιτρέπονται τα οχήματα με «πινακίδες» του ψευδοκράτους να οδηγηθούν από τα κατεχόμενα στις ελεύθερες περιοχές και, μάλιστα, στα αεροδρόμια της ΚΔ; Η ΚΔ δεν θεωρεί ότι τα οχήματα αυτά είναι εγγενώς επικίνδυνα; Η ΚΔ δεν καταλαβαίνει ότι μια τρομοκρατική επίθεση θα μπορούσε να σκοτώσει άτομα και να εξαλείψει την τουριστική βιομηχανία;
2. Γιατί έχει ομαλοποιηθεί η στρατιωτική αδυναμία; Λαμβάνοντας υπόψη τη μακροχρόνια de facto υπεροχή της Τουρκίας στα κατεχόμενα, γιατί η ΚΔ ποτέ δεν έχει δημιουργήσει μια σύγχρονη πολεμική αεροπορία με σύγχρονα πολεμικά αεροπλάνα; Χωρίς τέτοια αεροπορία, πώς μπορεί η ΚΔ να ασκήσει το νόμιμο δικαίωμά της να προστατεύει αποτελεσματικά τα χωρικά της ύδατα, την επικράτειά της και τον εναέριο χώρο της;
3. Γιατί έχει ομαλοποιηθεί η παράνομη εκμετάλλευση των περιουσιών των εκτοπισμένων στα κατεχόμενα; Γιατί η ΚΔ δεν παραπέμπει στη Δικαιοσύνη, π.χ., (ι) όλους τους τουρίστες που παραδίδουν χρήματα στα παράνομα «ξενοδοχεία» και «καζίνα», τα οποία βρίσκονται σε ακίνητα των εκτοπισμένων θυμάτων της εγκληματικότητας και (ιι) όλες τις επιχειρήσεις και όλα τα άτομα που εν γνώσει τους διευκολύνουν ή κερδίζουν χρήματα από αυτήν την παράνομη εκμετάλλευση; Γιατί δεν εφαρμόζεται το κράτος δικαίου;
4. Γιατί έχει ομαλοποιηθεί η διεθνής εγκληματικότητα; Γιατί φαίνεται ότι έχουν γίνει ανεκτά τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα εγκλήματα πολέμου και τα άλλα διεθνή εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην ΚΔ; Μάλιστα, γιατί ενέκρινε η ΚΔ (και ο ΟΗΕ) μια προτεινόμενη «διευθέτηση» που προφανώς βασίζεται στη νομιμοποίηση των παράνομων συνεπειών σοβαρών εγκλημάτων, π.χ. βίαιες μεταφορές, που διαπράχθηκαν μετά τις δύο τουρκικές εισβολές του 1974; Γιατί υπάρχει μια απαράδεκτη κουλτούρα ατιμωρησίας και παράδοσης;
5. Γιατί έχει ομαλοποιηθεί ο νεο-οθωμανισμός μέσω του «δι-κοινοτισμού»; Λαμβάνοντας υπόψη την αδικία, αντιδημοκρατικότητα, διαίρεση και δυσλειτουργικότητα της «δι-ζωνικότητας», γιατί έγιναν δεκτές από τη ΚΔ; Πώς μπορεί κάποιος πολιτικός να ζητήσει σοβαρά ότι η ΚΔ πρέπει να μεταμορφωθεί σε ένα «κανονικό κράτος», ενώ παράλληλα υποστηρίζει αυτές τις δύο ανώμαλες και ανήθικες νεο-αποικιακές ιδέες;
Ελπίζω ότι θα λάβω απαντήσεις από εκείνους που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας στην Λευκωσία. Εν τω μεταξύ, εάν η ΚΔ πρόκειται να επιβιώσει, να εξελιχθεί και να γίνει «κανονικό κράτος», πρέπει να αποδίδει ύψιστη προτεραιότητα στην άμυνα και στο κράτος δικαίου. Επιπλέον, η «ομαλοποίηση της αποκλίσεως» πρέπει να τερματιστεί. Με άλλα λόγια, η ΚΔ πρέπει να ακολουθήσει την αρχή που εκδόθηκε στην αρχαιότητα από τον Αίσωπο. Η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία. Διαφορετικά, αργά ή γρήγορα, η ΚΔ μπορεί να αντιμετωπίσει μια νέα καταστροφή μετά την άλλη.
ΚΛΕΑΡΧΟΣ Α. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του
Πανεπιστημίου UCLan στην Κύπρο.
Οι απόψεις στο άρθρο είναι προσωπικές.