Το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ο αντίκτυπός του σήμερα

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΠΟΥ ΠΟΛΕΜΗΣΑΝ
Η ΑΝΑΚΩΧΗ ΤΗΣ 11ΗΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1918, ΕΙΣ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ, ΠΕΡΙΕΙΧΕ ΑΡΚΕΤΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ, ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (ΚΔ), Η ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΕΠΩΦΕΛΗΘΕΙ ΠΟΤΕ ΑΠΟ ΑΝΑΛΟΓΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΕΙΣ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Αυτή η ιστορία πριν από 100 χρόνια προκαλεί ορισμένες συγκρίσεις. Πρώτον, η στάση που υιοθέτησε το ΗΒ ως «εγγυήτρια» του Βελγίου το καλοκαίρι του 1914 διαφέρει ουσιαστικά από τη στάση του ΗΒ εξήντα καλοκαίρια αργότερα ως «εγγυήτριας δύναμης» της ΚΔ
Στο Ηνωμένο Βασίλειο (HB), το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου τιμάται κάθε χρόνο την ενδέκατη ώρα της ενδέκατης ημέρας του ενδέκατου μήνα. Αυτό οφείλεται στην Ανακωχή (‘Armistice’) που ανακοινώθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1918.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ξεκινήσει περισσότερο από τέσσερα χρόνια νωρίτερα, στις 4 Αυγούστου 1914, όταν το ΗΒ κήρυξε πόλεμο κατά της Γερμανίας. Το ΗΒ πήρε αυτό το μοιραίο βήμα λίγο μετά την εισβολή των γερμανικών δυνάμεων στο Βέλγιο και αφού η Γερμανία αρνήθηκε να συμμορφωθεί με ένα βρετανικό τελεσίγραφο για να αποσύρει τις δυνάμεις κατοχής.
Με αυτούς τους τρόπους, το ΗΒ προσπάθησε να προστατεύσει το Βέλγιο υπό την ιδιότητά του ως μίας από τις «εγγυήτριες» δυνάμεις του Βελγίου, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Λονδίνου του 1839. Εδώ, ας σημειωθεί ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε κάτω από παρόμοιες συνθήκες. Στις 3 Σεπτέμβριου του 1939, σύμφωνα με μιαν άλλη βρετανική «εγγύηση», προς όφελος της Πολωνίας, το ΗΒ κήρυξε πόλεμο κατά της Γερμανίας, ως απάντηση στη γερμανική εισβολή στην Πολωνία.
Η Ανακωχή
Στις 5 Νοεμβρίου 1914, το ΗΒ κήρυξε πόλεμο κατά της Τουρκίας. Την ίδια μέρα, το ΗΒ προσάρτησε τη Νήσο Κύπρο και, έτσι, διεκδίκησε τη βρετανική κυριαρχία εις βάρος της τουρκικής κυριαρχίας. Κατά τα επόμενα τέσσερα χρόνια, ένας καταστροφικός πόλεμος διεξήχθη με πολυδιάστατες συνέπειες.
Η Ανακωχή της 11ης Νοεμβρίου 1918, εις βάρος της Γερμανίας, περιείχε αρκετές διατάξεις, που έχουν ιδιαίτερη σημασία για την Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ), η οποία δεν έχει επωφεληθεί ποτέ από ανάλογες διατάξεις εις βάρος της Τουρκίας. Για παράδειγμα, μια διάταξη της Ανακωχής ανάγκασε τη Γερμανία να προβεί σε «άμεση εκκένωση» των «χωρών υπό εισβολή», συμπεριλαμβανομένου του Βελγίου. Μια άλλη διάταξη απαιτούσε τους «γερμανικούς στρατούς» να εκκενώσουν «τις χώρες στην αριστερή όχθη του [Ποταμού] Ρήνου» και, έτσι, να διευκολύνουν τον σχηματισμό «μιας ουδέτερης ζώνης... στη δεξιά όχθη του Ρήνου». Ο γερμανικός στρατός υποχρεώθηκε επίσης να «παραδώσει» είδη εξοπλισμού και να απελευθερώσει «όλους τους αιχμαλώτους πολέμου των Συμμάχων και των Ηνωμένων Πολιτειών».
Υπό ορισμένες προϋποθέσεις, μία από τις «γενικές ρήτρες» στην Ανακωχή απαιτούσε τον άμεσο «επαναπατρισμό» ορισμένων πολιτών «εντός μεγίστης προθεσμίας ενός μηνός». Μια άλλη τέτοια «ρήτρα» αφορούσε την καταβολή της «αποζημίωσης για ζημίες που πραγματοποιήθηκαν» και την «άμεση επιστροφή της κατάθεσης μετρητών της Εθνικής Τράπεζας του Βελγίου». Άλλη σχετική «ρήτρα» απαιτούσε την «αποκατάσταση του ρωσικού και του ρουμανικού χρυσού που οδηγήθηκε στη Γερμανία» (Πηγή: «Armistice Terms Signed by Germany», Hansard, House of Lords Debates, 11 November 1918, Columns 1115-1122.)
Ορισμένες συγκρίσεις
Αυτή η ιστορία πριν από 100 χρόνια προκαλεί ορισμένες συγκρίσεις. Πρώτον, η στάση που υιοθέτησε το ΗΒ ως «εγγυήτρια» του Βελγίου το καλοκαίρι του 1914 διαφέρει ουσιαστικά από τη στάση του ΗΒ εξήντα καλοκαίρια αργότερα ως «εγγυήτριας δύναμης» της ΚΔ. Αφού η Γερμανία εισέβαλε στο Βέλγιο το 1914, το ΗΒ κήρυξε πόλεμο κατά της Γερμανίας. Ωστόσο, αφού η Τουρκία εισέβαλε δύο φορές στην ΚΔ το 1974, το ΗΒ δεν κήρυξε πόλεμο εναντίον της Τουρκίας. Ακόμα χειρότερο, το ΗΒ δεν σταμάτησε -και, μάλιστα, σιωπηλά διευκόλυνε- τις δύο τουρκικές εισβολές. Ως εκ τούτου, η Τουρκία ήταν ουσιαστικά ελεύθερη να καταλάβει το 36% της επικράτειας και το 57% της ακτογραμμής της ΚΔ. Επιπλέον, ως «απόηχος» της «ουδέτερης ζώνης» που αναφέρεται στην Ανακωχή του 1918, οριοθετήθηκε μια «νεκρή ζώνη» στην ΚΔ.
Δεύτερον, ενώ η Γερμανία τιμωρήθηκε, λόγω των γερμανικών εισβολών στο Βέλγιο και άλλες χώρες, η Τουρκία δεν τιμωρήθηκε κατά τον ίδιο τρόπο, μετά τις εισβολές της στην ΚΔ. Ακόμη χειρότερα, η Τουρκία ανταμείφθηκε. Έτσι, από το 1974, η ΚΔ έχει «κλειδωθεί» σε μια μυστική διαδικασία, που σχεδιάστηκε για να υλοποιήσει τον μακροχρόνιο τουρκικό στρατηγικό στόχο μέσω της δημιουργίας μιας νεο-οθωμανικής «δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας».
Τρίτον, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (σε εποχή που η Τουρκία ήταν σύμμαχος της Γερμανίας) και στην ευρύτερη περίοδο, π.χ. το 1922, η Τουρκία προκάλεσε γενοκτονία και άλλες μορφές απανθρωπιάς. Χρόνια μετά, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (σε μια εποχή που η Γερμανία ήταν δεσμευμένη με την Τουρκία μέσω της διμερούς Συμφωνίας Φιλίας της 18ης Ιουνίου 1941), η Γερμανία προκάλεσε γενοκτονία και άλλες μορφές απανθρωπιάς. Ωστόσο, ενώ ένα ειδικό δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου ιδρύθηκε το 1945 σε σχέση με τη Γερμανία, δεν δημιουργήθηκε κανένα τέτοιο δικαστήριο σε σχέση με την Τουρκία το 1918, το 1922, το 1974 κ.λπ.
Τέταρτον, ενώ η Ανακωχή του 1918 προέβλεψε ότι η Γερμανία θα προέβαινε σε διορθωτικά μέτρα, λόγω των εισβολών της, τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την ΚΔ απέτυχαν να απαιτήσουν από την Τουρκία να πράξει ομοίως. Παρά τις τεράστιες ζημίες που έχει προκαλέσει η Τουρκία στην ΚΔ, τα ψηφίσματα ρητά δεν υποχρεώνουν την Τουρκία να καταβάλει αποζημιώσεις. Αυτά τα ψηφίσματα ούτε απαιτούν ρητά από την Τουρκία να εντοπίσει και να επιστρέψει στους νόμιμους ιδιοκτήτες τις χιλιάδες εικόνες που κλάπηκαν από τις εκκλησίες στα κατεχόμενα και τα αμέτρητα άλλα αντικείμενα που κλάπηκαν από εκκλησίες, μουσεία, επιχειρήσεις, τράπεζες, εκτοπισμένους κ.ά. Επιπλέον, αυτά τα ψηφίσματα δεν απαιτούν ρητά από την Τουρκία να αποχωρήσει ή να εκκενώσει το κατεχόμενο τμήμα της ΚΔ από τις τουρκικές δυνάμεις κατοχής.
Πέμπτον, ενώ η Ανακωχή του 1918 υποχρέωσε τη Γερμανία να απελευθερώσει «όλους τους αιχμαλώτους πολέμου των Συμμάχων και των Ηνωμένων Πολιτειών», τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας για την ΚΔ ποτέ δεν υποχρέωσαν ρητώς την Τουρκία να απελευθερώσει κανένα από τα άτομα που κρατήθηκαν -ή ακόμη κρατούνται- από τις τουρκικές Αρχές. Επίσης, κανένα από τα εν λόγω ψηφίσματα σχετικά με την ΚΔ δεν διέταξε τη διερεύνηση του ενδεχόμενου εντοπισμού όλων των προσώπων που εξαφανίστηκαν ή που θεωρούνται «αγνοούμενοι».
«Τυλώδης αδιαλλαξία»
Τον Νοέμβριο του 1918, δηλαδή πριν από 100 χρόνια, παρουσιάστηκε στο βρετανικό κοινοβούλιο μια Έκθεση Ερευνών υπό την προεδρία ενός δικαστή, του Lord Justice Younger. Αυτή εκτίμησε ότι κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 3.290 Βρετανοί και Ινδοί κρατούμενοι πολέμου έχασαν τη ζωή τους -ή σκοτώθηκαν- στα χέρια των Τούρκων ή στις τουρκικές πορείες θανάτου. Αυτό ισοδυναμούσε με το ένα τέταρτο περίπου όλων των Βρετανών και Ινδών κρατουμένων πολέμου που συνέλαβε η Τουρκία.
Σύμφωνα με την προαναφερθείσα Έκθεση του Νοεμβρίου 1918, άλλοι κρατούμενοι υπέστησαν «βάρβαρη τιμωρία», καθώς ήταν «περιορισμένοι για πολλές εβδομάδες σε υπόγεια, χωρίς την θέα της ημέρας, με μοναξιά και σε έντονη απομόνωση».
Επιπλέον, 2.222 Βρετανοί και Ινδοί κρατούμενοι παρέμεναν «ανεξακρίβωτοι», αλλά ήταν «σχεδόν σίγουρα νεκροί». Ωστόσο, όπως ανέφερε η Έκθεση, ήταν δύσκολο να αποκαλυφθεί η πλήρης αλήθεια, λόγω της «τυλώδους αδιαλλαξίας της τουρκικής κυβέρνησης» (‘the callous obstinacy of the Turkish Government’) και της «αποτυχίας των Τούρκων αξιωματούχων να διαβάσουν ακόμη και τις ανακοινώσεις που απευθύνονταν σε αυτούς» (Πηγή: Treatment of British Prisoners of War in Turkey, Command Paper Cd. 9208 (HMSO, London, November 1918), pages 4, 5 and 18).
Εδώ, βεβαίως, μπορεί να γίνει μια σύγκριση με τη μοίρα των εξαφανισμένων και αγνοουμένων της ΚΔ. Συνεπώς, όλοι αυτοί, Βρετανοί, Ινδοί και Κύπριοι, εξαφανισμένοι και αγνοούμενοι, καθώς και τα μέλη των οικογενειών τους, έχουν στερηθεί δικαιοσύνης.
Πεσόντες ήρωες
Για τους λόγους αυτούς, οι πολίτες της ΚΔ πρέπει να σηματοδοτήσουν την εκατονταετηρίδα του τέλους του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου στις 11 Νοεμβρίου 1918. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι λόγοι, ειδικά αυτοί που σχετίζονται με το περιεχόμενο ενός ακαδημαϊκού βιβλίου: Andrekos Varnava, Serving the Empire in the Great War: The Cypriot Mule Corps, Imperial Loyalty and Silenced Memory (Manchester University Press, 2017).
Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί Κύπριοι πολέμησαν, υπέφεραν ή πέθαναν. Ένας από αυτούς που πολέμησαν, αλλά επέζησαν, ήταν ο αείμνηστος Αθανάσιος Στρογγυλός Κακκούρης (1894-1987), από την Ορμήδεια, ο αδελφός της γιαγιάς της μητέρας μου. (Βλέπε www.europeana.eu/portal/en/record/2020601/contributions_4598.html)
Άλλοι δεν επιβίωσαν. Ορισμένα από τα ονόματα των Κυπρίων που έχασαν τη ζωή τους καταγράφονται στην ιστοσελίδα της Ένωσης Βετεράνων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (στο www.cyprusveterans.com.cy/contributionww1.php).
Αυτοί οι ήρωες δεν πρέπει ποτέ να ξεχαστούν. «Αιωνία η μνήμη».
ΚΛΕΑΡΧΟΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan στην Κύπρο. Οι απόψεις στο άρθρο είναι προσωπικές.