Η εκ βαθέων πολιτική αυτοψία του Κ.Ν. Χατζηκωστή

Ο συγγραφέας έχει απέναντί του τους έξι Προέδρους της Κυπριακής Δημοκρατίας και η εκ βαθέων προσωπική του εμπειρία με αυτούς τους ηγέτες είναι ιστορικά ωφέλιμη με ποικίλες προεκτάσεις
Ο Κωστής Χατζηκωστής είναι γνώστης των πολιτικών σχεδιασμών και λάτρης του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Με αυτό το πνεύμα κατέθεσε στα γραπτά του την ορθή πορεία στις εκάστοτε πολιτικές εξελίξεις, αφού είχε το προνόμιο να βιώσει αυτά τα γεγονότα που σημάδεψαν την Κύπρο τα τελευταία 50 χρόνια
Για τον Κώστα Ν. Χατζηκωστή έγραψα παλαιότερα στην εφημερίδα «Σημερινή» δύο εκτεταμένα άρθρα, το ένα με τίτλο «Η μοίρα της Κύπρου», από το ομώνυμο έργο του ιδρυτή του συγκροτήματος ΔΙΑΣ, όπου καταγράφεται συλλογή πολιτικών άρθρων της περιόδου 1963-1993, τα οποία δικαιώθηκαν στην πορεία του χρόνου. Το άλλο άρθρο είχε τίτλο «Δικαίωση Πολιτικού Λόγου», βασισμένο στο πολυσήμαντο βιβλίο του Κώστα Χατζηκωστή «Δύναμη - η μόνη ελπίδα», στο οποίο υποδεικνύει ποια νέα πορεία έπρεπε και πρέπει να ακολουθήσει το Έθνος των Ελλήνων σχετικά με το πολιτικό του μέλλον και την αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας. Τα δύο αυτά έργα αντανακλούν το μέγεθος και τη διαχρονική δικαίωση της διορατικής πολιτικής σκέψης του Κώστα Ν. Χατζηκωστή.

Το νέο του βιβλίο «Έξι Προεδρικά Πορτραίτα» είναι «πολιτικά βιώματα με τους Προέδρους της Κύπρου την ιστορική περίοδο των τελευταίων πενήντα χρόνων», όπως αναγράφεται και στον υπότιτλό του. Είναι αφιερωμένο στον πολυαγαπημένο και αλησμόνητο γιο του, τον Άντη Χατζηκωστή.

Μέσα από αυτές τις σελίδες σκιαγραφείται ανάγλυφα ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο Σπύρος Κυπριανού, ο Γιώργος Βασιλείου, ο Γλαύκος Κληρίδης, ο Τάσσος Παπαδόπουλος και ο Δημήτρης Χριστόφιας. Ένα έργο διαφορετικό από τα άλλα. Ο συγγραφέας έχει απέναντί του τους έξι Προέδρους της Κυπριακής Δημοκρατίας και η εκ βαθέων προσωπική του εμπειρία με αυτούς τους ηγέτες είναι ιστορικά ωφέλιμη με ποικίλες προεκτάσεις.
Προλεγόμενα

Ο Βάσος Λυσσαρίδης, ένας από τους μεγάλους πολιτικούς άνδρες που ανέδειξε η Κύπρος, γράφει, μεταξύ άλλων, στο προλογικό του σημείωμα: «Ο Κώστας Χατζηκωστής, στη μακρά δημοσιογραφική και εκδοτική πορεία του, διακρίθηκε για το μαχητικό του πνεύμα και την ορθολογιστική και πραγματιστική θεώρηση των εξελίξεων του εθνικού θέματος. Από τη δική του έπαλξη έδωσε τις δικές του μάχες, συχνά μοναχικές. Έγκαιρα προέβλεπε, αγωνιωδώς προειδοποιούσε, επίμονα επισήμαινε λανθασμένες πορείες και προσπαθούσε να τις ανακόψει, προτείνοντας διορθωτικές παρεμβάσεις (...).

Ο Κώστας Χατζηκωστής διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση ιστορικών δεδομένων και υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας κρίσιμων εξελίξεων. Η προσωπική του εμπειρία φωτίζει πολλές πτυχές του κυπριακού προβλήματος, δεδομένου ότι ευθύς εξ αρχής τοποθέτησε το Κυπριακό στη σωστή του βάση και προειδοποίησε για τους κινδύνους. Ανέλυσε σωστά την πραγματική υφή του Κυπριακού και τους σχεδιασμούς της Τουρκίας για ουσιαστική, καθολική τουρκοποίηση της Κύπρου (...). Θέλω να πιστεύω ότι θα συνεχίσει να διαδραματίζει βασικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και στον σχεδιασμό μίας νέας, εθνικής λυτρωτικής πορείας».
«Τα ωραία εκείνα χρόνια...»

Στη δική του μικρή εισαγωγή ο Κώστας Χατζηκωστής κάνει μιαν αναδρομή στην προσωπική του ζωή. Θυμάται τη δική του γενιά, όταν μεγάλωσε μέσα σε φτωχή οικογένεια αλλά με πλούσιο πνευματικό κόσμο και ανθρωπιά. Μέσα σε τρεις και κάτι σελίδες συμπυκνώνει με συναισθηματική νοσταλγία αναμνήσεις και βιώματα μιας άλλης μακρινής εποχής, εκείνης των παιδικών χρόνων, των σπουδών, της επαγγελματικής ανέλιξης, ως νομικού, ως δημοσιογράφου και ως εκδότη. Η ενασχόληση με την πολιτική τού έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσει τους έξι Προέδρους της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Γράφει για τα παιδικά του χρόνια με ένα ύφος απλό αλλά ταυτόχρονα συγκινητικό, γιατί βγαίνει από την αλήθεια της καρδιάς: «Αναπολώ πάντοτε τα ωραία εκείνα χρόνια με ευφορία. Τα χρόνια της φτώχιας, της απλότητας και της πραγματικής χαράς. Κάθε στιγμή, μέσα ή έξω από το σχολείο ήταν μια στιγμή ικανοποίησης, πλήρωσης της ψυχής και της καρδιάς. Ο δάσκαλος ήταν φίλος, οδηγός και μέλος της οικογένειας. Μαζί με τον παπά, τον μουχτάρη και τον μπακάλη, συγκροτούσαν την όμορφη μικρή κοινωνία της οικονομικής ένδειας. Και της ανεπάρκειας, της ψυχικής ηρεμίας, της καλοσύνης και της ανθρωπιάς. Μεγάλωσα σε μια φτωχή οικογένεια με πλούσιο πνευματικό κόσμο. Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος. Μου έμαθε ότι η ευτυχία και η ψυχική πληρότητα έρχονται με το να δίνεις και όχι με το να παίρνεις...».

Με αυτές τις αρχές και αξίες μεγάλωσε ο Κώστας Χατζηκωστής. Και σε όλη του τη σταδιοδρομία υπήρξε φιλομαθής, έντιμος και αυστηρός στις πολιτικές του εκτιμήσεις. Ποτέ δεν υποτάχθηκε σε κομματικές ή άλλες πολιτικές δυνάμεις. Ποτέ δεν συμβιβάστηκε με «ρεαλιστικές ιδέες» ή «κάλπικες ψευδαισθήσεις». Ανάλωσε τη ζωή του στην ορθή εκτίμηση των πραγμάτων για τα εκάστοτε κρίσιμα ζητήματα του Κυπριακού Ελληνισμού. Χωρίς αυταπάτες. Με γνώμονα το καλό του τόπου έγραφε για τους κινδύνους χωρίς να κινδυνολογεί. Έγραφε με επιχειρήματα και ανέλυε σε βάθος χρόνου τα υπέρ και τα κατά κάθε ηγέτη, όχι για να τον επικρίνει σε προσωπικό επίπεδο, αλλά για να του υποδείξει τον ορθό δρόμο απέναντι στην τουρκική επεκτατική πολιτική.

«Τέλειους ανθρώπους θεωρώ εκείνους που μπορούν να συνδυάζουν την πολιτική δύναμη με τη φιλοσοφία», είπε κάποτε ο Πλούταρχος, κι αυτά τα λόγια αντικατοπτρίζουν τον πολιτικό διαλογισμό και τη φιλοσοφική παιδεία που οφείλει να έχει κάθε ηγέτης αλλά και κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος μπροστά στην ελευθερία της πατρίδας του.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ ́ (1960 - 1977)

Για τον πρώτο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, ο Κώστας Χατζηκωστής έγραψε αρκετά, αφού υπήρξε ο Πρόεδρος που κυβέρνησε για 17 ολόκληρα χρόνια. Οι λίγες προσωπικές επαφές του με τον Αρχιεπίσκοπο είναι χρήσιμες για κάθε ιστορικό αναλυτή. Η έντονη κριτική που άσκησε ο Χατζηκωστής για την πολιτική Μακαρίου είχε και τον ανάλογο αντίκτυπο. Σε μια εποχή που ο Μακάριος υπήρξε το ίνδαλμα και ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης του κυπριακού λαού, ο Χατζηκωστής τολμούσε χωρίς φόβο και πάθος να επικρίνει τον Μακάριο. Ωστόσο, δεν ξεχνά να υπογραμμίσει και να αναδείξει τα θετικά του στοιχεία.

«Εξ αντικειμένου», γράφει στην ανασκόπησή του, «υπήρξε η μεγάλη ηγετική προσωπικότητα της μικρής Κύπρου. Ήταν αδιαμφισβήτητα αγωνιστής με πατριωτική δύναμη. Υπέφερε από αγωνίες και δράματα, τα οποία προκάλεσαν στην Κύπρο οι πράξεις και παραλείψεις του. Ήταν ένα μείγμα οραματιστή και ρεαλιστή, που δεν λειτούργησε επωφελής για την πατρίδα του...».
Σπύρος Κυπριανού (1977-1988)

Ο Σπύρος Κυπριανού συνέχισε ως δεύτερος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας τις παρακαταθήκες του Μακαρίου. Αφιέρωσε τη ζωή του στη δίκαιη επίλυση του κυπριακού προβλήματος. «Ολόκληρη η ζωή του», σημειώνει ο Χατζηκωστής, «ήταν η πολιτική και τα πολιτικά αξιώματα. Ανάλωσε τη ζωή του κατασπαταλώντας αφειδώλευτα τις δυνάμεις του στον αγώνα της Κύπρου (...). Παρ’ όλες τις μάχες του στα Ηνωμένα Έθνη και αλλού, παρ’ όλες τις αντιστάσεις του σε πιέσεις για συμβιβασμούς και υποχωρήσεις, δεν μπόρεσε να προχωρήσει με συγκεκριμένο όραμα. Δεν κατήγγειλε τις Συμφωνίες Κορυφής του Μακαρίου 1977.

Αντίθετα τις επιβεβαίωσε με τις δικές του Συμφωνίες Κορυφής το 1979. Μοιραίο, εκ πράξεως, λάθος. Όταν ο Ντενκτάς ανακήρυξε το ‘Κράτος’ του το 1983, ακυρώνοντας τις Συμφωνίες Κορυφής, ο Κυπριανού δεν μπόρεσε να τις αποκηρύξει. Μοιραίο, εκ παραλείψεως, λάθος. Η δική μου συνολική εκτίμηση από όσα έζησα κοντά στον πολιτικό αυτό ηγέτη είναι ότι αγωνίστηκε σκληρά σε πολλά μέτωπα, κυρίως στο μέτωπο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών. Ήταν για πολλά χρόνια εκεί: Δέκα χρόνια ως Υπουργός Εξωτερικών και άλλα δέκα ως Πρόεδρος».
Γιώργος Βασιλείου (1988 -1993)

Ο Γιώργος Βασιλείου, ως τρίτος Πρόεδρος, υπήρξε ένας εξαίρετος άνθρωπος σε θέματα οικονομίας, επικοινωνίας και ελευθερίας του Τύπου. Στα θέματα πολιτικής δέχθηκε αυστηρή κριτική από τον Χατζηκωστή. «Το στυλ του Προέδρου Βασιλείου», γράφει στη σελίδα 129, «ήταν διαφορετικό από εκείνο των προηγούμενων Προέδρων. Ήταν ταχύς και αποφασιστικός. Αυτό ήταν προϊόν της φιλοσοφίας τού ιδιωτικού τομέα και φάνηκε στον τρόπο που διαχειρίστηκε την Ελεύθερη Ραδιοφωνία στην Κύπρο, όπου η συμπεριφορά του τον καθιέρωσε στη συνείδησή μου ως δυναμική προσωπικότητα με δυνατότητα ταχείας λήψης ουσιαστικών αποφάσεων».

Όσον αφορά την πολιτική του στο Κυπριακό, επισημαίνει: «Η πενταετία 1988-1993 ήταν άγονη περίοδος ως προς τη λύση του Κυπριακού (...). Ήθελε ‘χίλια Νταβός!’. Υμνούσε τις δολιότητες κατά της Κύπρου στο Νταβός, χωρίς να κατανοεί ότι εκεί έγινε ουσιαστικά αποδεκτή η φιλοσοφία της λύσης του Κυπριακού, που οδήγησε στο εφιαλτικό Σχέδιο Ανάν, το οποίο απέρριψαν οι Έλληνες της Κύπρου με το Δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004. Με τέτοια πεπλανημένη και ιστορικά ανεδαφική προσέγγιση, όχι μόνο δεν μετακινούσε την Τουρκία προς λειτουργική λύση, αλλά την ερέθιζε. Ερέθιζε την πολιτικοστρατιωτική επεκτατική βουλιμία της. Η πολιτική του είτε αγνοούσε είτε παραγνώριζε την ιστορία και την ανελαστική αποφασιστικότητα της Τουρκίας στον αναλλοίωτο στόχο της να επιβάλει νομικά και διπλωματικά τη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τη δημιουργία δύο Κρατιδίων στην Κύπρο».
Γλαύκος Κληρίδης (1993-2003)

Για τον Γλαύκο Κληρίδη, ως τον τέταρτο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο οποίος υπηρέτησε δύο θητείες με πλούσια προσφορά στο πολιτικό γίγνεσθαι του τόπου, ο Χατζηκωστής κάνει μια βαθιά διείσδυση στον πολιτικό και άνθρωπο. Άλλωστε, τον γνώριζε προσωπικά για πολλά χρόνια. Η γνωριμία τους ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1974, όταν ανέλαβε προσωρινά καθήκοντα Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά την τουρκική εισβολή και την απουσία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Ο Γλαύκος Κληρίδης ανέλαβε ένα χάος με χιλιάδες πρόσφυγες, νεκρούς και αγνοουμένους, με τεράστια οικονομική καταστροφή. Ο Χατζηκωστής θυμάται την ομολογία του και την καθημερινή του τραγωδία απέναντι στο μαρτύριο της Κύπρου. Σ' εκείνες τις μέρες ο Χατζηκωστής έγραψε ένα αισιόδοξο άρθρο επαινώντας το έργο και τις προσπάθειες του Κληρίδη στην εφημερίδα «Αλήθεια» (9 Σεπτεμβρίου 1974), με τίτλο «Ο Γλαύκος Κληρίδης».

Σε μια σύντομη παρένθεση, ο Χατζηκωστής καταγράφει και τη γέννηση της εφημερίδας «Σημερινή», τον Φεβρουάριο του 1976, αφού έκλεισε τότε η κύρια εφημερίδα της Κύπρου «Ελευθερία», της οποίας υπήρξε πολιτικός σχολιογράφος και αρθρογράφος. Η εφημερίδα «Σημερινή» έμελλε να καθιερωθεί στη συνείδηση του Κυπριακού Ελληνισμού, αφού άνοιξε μια νέα εποχή στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Μια εφημερίδα με έμβλημά της τη ρήση του Ρήγα Φεραίου «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Αυτό έπραξε η «Σημερινή». Με αντικειμενικότητα, με ελευθερία του λόγου, με έγκαιρη ενημέρωση, με έγκριτους δημοσιογράφους όπως τον Σάββα Ιακωβίδη, τον Ζαχαρία Κυριάκου, τον Χαρ. Χαραλαμπίδη και άλλους, ως ανεξάρτητη εφημερίδα, σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε από τις κορυφαίες εφημερίδες του τόπου.

Η «Σημερινή» υποστήριζε σθεναρά τον Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος ίδρυσε τον Δημοκρατικό Συναγερμό. Ο Κληρίδης άκουε πάντοτε τις συμβουλές του Χατζηκωστή. Μετά που ανέλαβε την Προεδρία της Δημοκρατίας και βλέποντας την πολιτική πορεία του Κληρίδη, ο Χατζηκωστής δεν δίστασε να τον επικρίνει, ειδικά με το Σχέδιο Ανάν. Στον επίλογο της ανασκόπησής του, γράφει για τον Κληρίδη ότι: «Η ζωή του υπήρξε ζωή θεσμικού πολιτικού. Αναλώθηκε στην Προεδρία της Βουλής, στην αρχηγία του ΔΗΣΥ και στην Προεδρία του Κράτους. Δεν τον χαρακτήριζαν ούτε ο βαθύς πολιτικός στοχασμός, ούτε ο οραματισμός. Μετά την προεδρία του, έγινε ορμητικός Ιεράρχης του ‘Ναι’ στο Δημοψήφισμα του 2004. Αυτό το τελευταίο σημάδεψε οριστικά την τελευταία σελίδα της προσωπικής πολιτικής του ιστορίας. Και τη σημάδεψε μη κολακευτικά...».
Τάσσος Παπαδόπουλος (2003 - 2008)

Ο πέμπτος Πρόεδρος, Τάσσος Παπαδόπουλος, αρχηγός του Δημοκρατικού Κόμματος, υπήρξε ηγετική μορφή της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πέρα από τα λάθη και τις παραλείψεις του στο πολιτικό ζήτημα, εκείνο που τον καθιέρωσε οριστικά με θετικά πρόσημα στην Ιστορία, ήταν η αντίθεσή του στο Σχέδιο Ανάν. Ο Χατζηκωστής στήριξε τον Τάσσο Παπαδόπουλο στις προεδρικές εκλογές του 2003, ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, ενώ ο ανθυποψήφιός του Γλαύκος Κληρίδης υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Σχεδίου Ανάν. Παρά το γεγονός ότι ο Τάσσος Παπαδόπουλος συνέπραξε με το ΑΚΕΛ, ο Χατζηκωστής έκρινε ότι πάνω απ' όλα προείχε η αποτροπή των ολέθριων σχεδίων κατά της Κύπρου. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος εξελέγη από την πρώτη Κυριακή με ποσοστό 51,51%, έναντι 38,80% που έλαβε ο Κληρίδης.

Το 2004 έρχεται η κρίσιμη απόφαση για την τελική υπογραφή ΝΑΙ ή ΟΧΙ του περιβόητου καταστροφικού Σχεδίου Ανάν, με Δημοψήφισμα που θα αποφάσιζε ο Λαός. Στις 7 Απριλίου 2004, ο Τάσσος Παπαδόπουλος απηύθυνε το ιστορικό του διάγγελμα στον Κυπριακό Λαό, ενώ στις 24 Απριλίου θα γινόταν το Δημοψήφισμα. Σε αυτό το διάγγελμα ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος κάλεσε τον Λαό να ψηφίσει ΟΧΙ, με έντονη συναισθηματική φόρτιση.

Στη σελίδα 132 γράφει χαρακτηριστικά ο Χατζηκωστής: «Ήταν η ηρωικότερη ίσως στιγμή της ζωής του. Καθιερώθηκε ως Έλληνας ηγέτης που ενσάρκωσε το πνεύμα της αντίστασης του Ελληνισμού στις ξένες πιέσεις. Την ιστορική ώρα κατά την οποία απ' όλες τις πλευρές ασκούνταν αφόρητες πιέσεις στον Ελληνοκυπριακό Λαό να πει ΝΑΙ στο απαράδεκτο Σχέδιο Ανάν, εκείνος στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων».

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κωστής Χατζηκωστής διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο σε αυτήν την κρίσιμη απόφαση του Προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου, αφού άκουσε τις απόψεις του ιδρυτή της «Σημερινής» και, με τους υπόλοιπους συνεργάτες του, πήρε την ιστορική απόφαση να πει το περίφημο ΟΧΙ και ο Λαός ψήφισε με το 76% στις κάλπες αυτό το ΟΧΙ, σώζοντας την πατρίδα του από υποχθόνιες περιπέτειες.

Στην ανασκόπησή του σημειώνει: «Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Παπαδόπουλου ήταν ότι υπήρξε αρνητικά προδιατεθειμένος έναντι των δημοσιογράφων και γενικότερα των ΜΜΕ (...). Στα θετικά του, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο Παπαδόπουλος λειτούργησε ως Πρόεδρος της Κύπρου με σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Ήταν συνήθως καλά ενημερωμένος και μελετημένος. Είχε πολύπλευρη και πολύπτυχη εμπειρία σε διοικητικές δομές του Κράτους. Η κυβέρνησή του (...) είχε πολλά επιτεύγματα στην εσωτερική πολιτική, επί εποχής του η οικονομία και οι θεσμοί του Κράτους λειτουργούσαν...».
Δημήτρης Χριστόφιας (2008 - 2013)

Επί προεδρίας του Δημήτρη Χριστόφια συνέβησαν πολλά. Σε προσωπική συνάντηση που είχε μαζί του πριν από τις εκλογές του 2008, ο Χατζηκωστής τού είπε σε κατ’ ιδίαν συνάντηση: «Αγαπητέ Δημήτρη, αν γίνεις Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, δεν πρέπει να έχεις την ψευδαίσθηση ότι η Τουρκία θα υποχωρήσει. Στόχος της είναι η αναγνώριση του Τουρκοκυπριακού ‘Κράτους’ και η διάλυση του Κυπριακού Κράτους, η σταδιακή αλλαγή της πληθυσμιακής σύνθεσής του με φυγή των Ελλήνων και ενίσχυση των Τούρκων εποίκων. Έχεις καταστρώσει κάποιο σχέδιο αντιμετώπισης των τουρκικών στόχων; Αν όχι, πρέπει να το κάνεις γιατί οι μάχες θα είναι πολιτικές και διπλωματικές».

Στις εκλογές με τη στήριξη του ΔΗΚΟ, της ΕΔΕΚ και του ΑΚΕΛ πήρε το 53,36% των ψήφων έναντι 46,64% του Ιωάννη Κασουλίδη και ο Χριστόφιας έγινε Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Για πρώτη φορά το ΑΚΕΛ έβγαζε τον αρχηγό του στην προεδρία του Κράτους. Ουσιαστικά, παρά τις προθέσεις του Χριστόφια για λύση στο κυπριακό πρόβλημα, τελικά επαληθεύτηκαν τα λόγια του Χατζηκωστή. Η Τουρκία ήταν και είναι αδιάλλακτη. Χωρίς στρατηγική και στόχους, είναι αδύνατο να βρεθεί μια δίκαιη και βιώσιμη λύση.

Σε αυτό το κεφάλαιο, στις αρχές του 2011, ο Χατζηκωστής σημειώνει το τραγικό συμβάν που έπληξε την οικογένειά του όταν δολοφονήθηκε μπροστά στο σπίτι του ο δεύτερος γιος του, ο αλησμόνητος Άντης Χατζηκωστής. Ένα γεγονός που σημάδεψε ανεξίτηλα τη ζωή του. Στα μέσα του 2011 συνέβη και η τραγωδία στο Μαρί, όταν έγινε η έκρηξη στον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 13 άτομα και να τραυματιστούν 62. Οι τραγικές στιγμές συνεχίστηκαν με τη μεγάλη οικονομική κρίση που άρχισε το 2011 και κορυφώθηκε τον Μάρτιο του 2013, με το πρωτοφανές, στα παγκόσμια χρονικά, κούρεμα 40% στις καταθέσεις σε κυπριακές τράπεζες, με αποτέλεσμα την οικονομική καταστροφή της Κύπρου.

Στην ανασκόπησή του σημειώνει: «Παραδόθηκε στην ψευδαίσθηση ότι με τον Ταλάτ θα τεχνουργήσει μια λύση. Αιχμαλωτίστηκε στην αυταπάτη ότι με καλές προθέσεις, εξευμενιστικές λέξεις και άγονες κούφιες εκκλήσεις, θα μπορούσε να ‘γωνιάσει’ την ξεροκέφαλη, όπως την αποκαλούσε, Τουρκία. Ο Χριστόφιας ούτε μελέτησε, ούτε σεβάστηκε τον Θουκυδίδη, τον οποίο οι Τούρκοι ηγέτες έχουν μόνιμο σύμβουλο και καθοδηγητή στην επεκτατική τους στρατηγική (...). Ως άνθρωπος, υπήρξε εγκάρδιος, επικοινωνιακός και με καλές προθέσεις. Σε πολιτικό επίπεδο, δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί και να λειτουργήσει ως Πρόεδρος όλων. Τα τραγικά γεγονότα του τέλους της διακυβέρνησής του σημάδεψαν δυστυχώς αρνητικά και την υστεροφημία του».
Ο επίλογος

Στον επίλογό του ο Κωστής Χατζηκωστής κάνει μιαν αυτοκριτική και επισημαίνει τη διαρκή αγωνία του για το μέλλον του Κυπριακού Ελληνισμού. Γράφει, μεταξύ άλλων: «Οι Κύπριοι ηγέτες δεν αναζητούσαν με υπευθυνότητα πρακτικούς και αποτελεσματικούς τρόπους λυτρωτικής απαλλαγής από τα δεσμά της Ζυρίχης (...). Για τους έξι Προέδρους που διοίκησαν την Κύπρο πριν και μετά την τουρκική εισβολή του 1974 η προσφυγή σε Συνομιλίες αποτέλεσε την κύρια, τυποποιημένη, άγονη και εθνικά και πολιτικοοικονομικά ζημιογόνο απασχόλησή τους».

Καταλήγοντας, ο Χατζηκωστής ομολογεί τα εξής σημαντικά: «Μάταια ίσως προσπάθησα να πείσω, να υποβάλω, να επηρεάσω. Πιθανόν να μην υπήρξα ρεαλιστής και μετριόφρων. Ίσως να έκρινα τους άλλους με βάση τα δικά μου μέτρα, αντί για τα δικά τους, και αυτό ήταν ένα ανεπίτρεπτο λάθος. Σε κάθε όμως περίπτωση, σε καμία φάση της ζωής μου, ούτε έπαιξα, ούτε ενέπαιξα. Ούτε γέλασα, ούτε χλεύασα. Η οποιαδήποτε αποτυχία μου να σφραγίσω μια ελπιδοφόρα πολιτική φιλοσοφία και να χαράξω μια ζείδωρη πορεία δεν οφείλεται στην έλλειψη έμπειρου δημιουργικού πάθους και ισχυρής παρορμητικής βούλησης για δύναμη. Ίσως να οφείλεται στο ότι δεν τόλμησα όσα έπρεπε, την ώρα που έπρεπε, με την αποφασιστικότητα που έπρεπε. Ίσως εδώ να είναι και οι ευθύνες μου όπως αναδύονται μέσα από το βιβλίο αυτό και τα βιώματά μου».

Το έργο ολοκληρώνεται με το παράρτημα που περιλαμβάνει την έκθεση Νιχάτ Ερίμ (1956) και την ομιλία του Μακαρίου στα Ηνωμένα Έθνη στις 19 Ιουλίου 1974 στη Νέα Υόρκη.

Αναμφίβολα το βιβλίο αυτό πρέπει να διαβαστεί απ' όλους και να γίνει οδηγός για τους μελλοντικούς πολιτικούς ηγέτες. Ο Λαός πρέπει να μαθαίνει και να διδάσκεται. Ο Κωστής Χατζηκωστής είναι γνώστης των πολιτικών σχεδιασμών και λάτρης του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Με αυτό το πνεύμα κατέθεσε στα γραπτά του την ορθή πορεία στις εκάστοτε πολιτικές εξελίξεις, αφού είχε το προνόμιο να βιώσει αυτά τα γεγονότα που σημάδεψαν την Κύπρο τα τελευταία 50 χρόνια. Τα «Έξι Προεδρικά Πορτραίτα» συμβάλλουν στην περαιτέρω γνώση του παρελθόντος, γιατί ο Θουκυδίδης είναι πάντα επίκαιρος και μας υπενθυμίζει ότι «τα Έθνη πρέπει να θυμούνται για να διδάσκονται».

Επομένως, το βιβλίο αυτό έχει και την άλλη πολύτιμη ιδιότητά του: είναι ένας οδηγός του μέλλοντος, ώστε να διαφυλαχθεί ελεύθερη η γη των προγόνων μας.