«Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης» και... πιέσεων

Η ΑΠΟΔΕΣΜΕΥΣΗ ΒΡΕΤΑΝΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΓΙΑ ΤΟ 1993/94
ΠΩΣ ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΠΡΟΩΘΟΥΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΕΙ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ
Στη συνέχεια της επιστολής του ο Πρόεδρος Κληρίδης τόνισε στον Τζον Μέιτζορ ότι, αν η βρετανική κυβέρνηση επέμενε στα ΜΟΕ, θα ερμηνευόταν από τη δική του πλευρά ως πίεση να δεχθούν τις προτάσεις του κ. Λαμπ (Robert E. Lamb) προς Ντενκτάς στη Βιένη, πίσω από την πλάτη των Ελληνοκυπρίων. Δεν θα το δεχόντουσαν οι Ελληνοκύπριοι.
Το Βρετανικό Εθνικό Αρχείο αποδέσμευσε στις 28 Δεκεμβρίου 2018 έναν μεγάλο αριθμό φακέλων του πρωθυπουργικού γραφείου και ορισμένα του Υπουργικού, αλλά μόνον ένας πρωθυπουργικός φάκελος καλύπτει καθαυτό την Κύπρο για τα έτη 1993/94. Καλύπτουμε σήμερα τα όσα μας δόθηκαν και αναμένουμε για περισσότερα με την επόμενη αποδέσμευση των φακέλων του Υπουργείου Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας.

Τα σημερινά έγγραφα καλύπτουν τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, τα οποία είχε δεχθεί ο Πρόεδρος Γλαύκος Κληρίδης, αλλά επικρίθηκε από το Εθνικό Συμβούλιο. Λόγω της μεγάλης πίεσης και επιμονής των Βρετανών και Αμερικανών για την εφαρμογή τους, ο Γλ. Κληρίδης απέστειλε στον Βρετανό τότε Πρωθυπουργό, Τζον Μέιτζορ, μια μακροσκελή και έντονη επιστολή και παρόμοια στον Αμερικανό Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον, δυσαρεστημένος από τη στάση αμφοτέρων των κυβερνήσεων...
Μήνυμα Φόρεϊν Όφις προς Τουρκοκύπριους/Τουρκία

Στις 7 Ιουνίου 1993 το Φόρεϊν Όφις έγραψε στον Βρετανό Πρωθυπουργό ότι, κάτω από πίεση στη Νέα Υόρκη ο Ραούφ Ντενκτάς δέχθηκε τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (MΟE), αλλά δέχθηκε κριτική, κυρίως από τον «πρωθυπουργό του» Έρογλου και (οι Βρετανοί) κατάφεραν αναβολή της συζήτησης, μετά από προσωπική έκκληση του Τούρκου ΥΠΕΞ Σετίν, για να πιεστεί ο Ντενκτάς.
«Αυτό θα είναι αδύνατο δίχως τη δυναμική πίεση από την Άγκυρα... Πιστεύουμε ότι στην επιτυχία ή αποτυχία του πακέτου αυτού κρέμονται οι προοπτικές τελικής συμφωνίας... Ο Σερ Ντέιβιντ Χάνεϊ πιστεύει ότι, αν οι Τουρκοκύπριοι και αυτήν τη φορά αγνοήσουν τη διεθνή κοινή γνώμη, το Συμβούλιο Ασφαλείας θα αναγκαστεί να πάρει θέση υπέρ του Γ.Γ. Εισηγηθήκαμε όπως η Λευκωσία (Υπ. Αρμοστεία) πει στον Έρογλου ότι απόρριψη του πακέτου, σε συνδυασμό με την προστασία που προσφέρουν στον Ασίλ Ναδίρ, μπορεί να εξαντλήσει την υπομονή μας (παίρνουμε πέραν του 60% των τουρκοκυπριακών εξαγωγών). Οι Ντενκτάς και Έρογλου πάνε Τουρκία στις 8 Ιουνίου... Και είναι ο κατάλληλος καιρός να σταλεί από τον Πρωθυπουργό μήνυμα στην τουρκική κυβέρνηση».

(Ο Βρετανός διπλωμάτης Σερ Ντέιβιντ Χάνεϊ ήταν διορισμένος Μόνιμος Αντιπρόσωπος του Φόρεϊν Όφις στα Ηνωμένα Έθνη μεταξύ 1990-1995). Ο Ασίλ Ναδίρ είναι ο Τουρκοκύπριος που είχε διαφύγει της Δικαιοσύνης από τη Βρετανία στα κατεχόμενα για οικονομικές ατασθαλίες με την εταιρεία του Πόλι Πεκ κ.ά. και επέστρεψε αργότερα, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση...).
Μια άλλη ενέργεια που μπορούσαν να κάνουν οι Βρετανοί για πίεση προς τους Τουρκοκυπρίους ήταν (σκεφτόντουσαν) να σταματούσαν να δέχονται τα ταξιδιωτικά έγγραφα που χρησιμοποιούσαν οι Τουρκοκύπριοι για ταξίδια στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά δεν έκαναν τίποτα, γιατί θα αντιμετώπιζαν διαμαρτυρίες από Βρετανούς βουλευτές (back benchers) και την τουρκική κοινότητα στο Λονδίνο.
Επιστολή Γλ. Κληρίδη 9 Ιουνίου 1994 προς Βρετανό Πρωθυπουργό
Ως να γράφτηκε με «έντονο ύφος» χαρακτήρισαν οι Βρετανοί την επιστολή του Προέδρου Κληρίδη προς τον Τζον Μέιτζορ της 9ης Ιουνίου 1994 μέσω της Βρετ. Υπ. Αρμοστείας, στην οποία έγραψε μεταξύ άλλων: «Ο Γ.Γ. επίσης εξέφρασε την άποψη "ότι οι διαπραγματεύσεις μέχρι σήμερα δεν δίνουν λόγο ότι μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία με περαιτέρω αλλαγές στο πακέτο (ΜΟΕ)... είμαι πεπεισμένος ότι προσφέρει (το πακέτο) μία δίκαιη ισορροπία (equitable balance)... για αμφότερες τις πλευρές". Όπως αντιλαμβάνομαι, η πολιτική της κυβέρνησής σας (βρετανικής), παρόλα τα πιο πάνω, είναι προσανατολισμένη προς τη συνέχιση της διαπραγμάτευσης πάνω στα ΜΟΕ. Θέλω, λοιπόν, να ξεκαθαρίσω τη θέση μου ως ακολούθως:
Τον Μάιο του 1993 δέχθηκα το πακέτο των ΜΟΕ όπως το πρότεινε ο Γ.Γ. Ο Ντενκτάς όχι. Στις 21 Μαρτίου 1994 δέχθηκα το έγγραφο (draft) για την εφαρμογή των, που ετοίμασε ο αντιπρόσωπος του Γ.Γ., δίχως να εκθέσω τις πολλές μου αντιρρήσεις, μετά τις διαβεβαιώσεις του κ. Κλαρκ (Joe Clark, ειδικού αντιπροσώπου του Γ.Γ.) και του κ. Φεϊζέλ (Gustave Feissel αναπληρωτή ειδικού Αντιπροσώπου στην Κύπρο) ότι αυτό ήταν το τελικό έγγραφο. Ο Ντενκτάς όχι... Το να αποσύρω την αποδοχή μου στο έγγραφο του Μαρτίου 1994 και να προβάλω όλες μου τις αντιρρήσεις θα οδηγήσει σε ατέρμονες διαπραγματεύσεις δίχως αποτέλεσμα.
Σύμφωνα με τις διαδικασίες του Εθνικού Συμβουλίου, αν ο Πρόεδρος διαφωνεί με μια ομόφωνη απόφαση του ΕΣ, μπορεί να ζητήσει δημοψήφισμα. Μια τέτοια απόφαση θα έχει ως αποτέλεσμα επιβεβαίωση της ομόφωνης απόφασης του ΕΣ.
»Έχω επίσης δεχθεί έντονη κριτική από το ΕΣ για την αποδοχή των ΜΟΕ όπως προτάθηκαν από τον Γ.Γ. και για την αποδοχή δίχως τροποποιήσεις του εγγράφου της 21ης Μαρτίου 1994. Μου υποδείχθηκε, και δικαιολογημένα, ότι ο κ. Ντενκτάς, αρνούμενος το έγγραφο, πήρε στη Βιένη περαιτέρω παραχωρήσεις και ότι περαιτέρω διαπραγματεύσεις θα οδηγήσουν σε ακόμα περισσότερες παραχωρήσεις στον Ντενκτάς. Έφθασα στο συμπέρασμα ότι, αν το Συμβούλιο Ασφαλείας αποφασίσει να συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις πάνω στα ΜΟΕ, θα αναγκαστώ να δώσω παραίτηση και να προκηρύξω εκλογές τέλος Οκτωβρίου 1994. Ο νέος Πρόεδρος θα είναι ελεύθερος από τις δικές μου δεσμεύσεις να αποφασίσει μαζί με το ΕΣ για τα ΜΟΕ... Το ΕΣ στις 8 Ιουνίου 1994 αποφάσισε ομόφωνα να μη δεχθεί συνέχιση συζήτησης πάνω στα ΜΟΕ...».
Στη συνέχεια της επιστολής του ο Πρόεδρος Κληρίδης τόνισε στον Τζον Μέιτζορ ότι, αν η βρετανική κυβέρνηση επέμενε στα ΜΟΕ, θα ερμηνευόταν από την δική του πλευρά ως πίεση να δεχθούν τις προτάσεις του κ. Λαμπ (Robert E. Lamb) προς Ντενκτάς στη Βιένη, πίσω από την πλάτη των Ελληνοκυπρίων. Δεν θα το δεχόντουσαν οι Ελληνοκύπριοι. Όταν ρωτήθηκε, έγραψε ο Κληρίδης, ο κ. Λαμπ, αν έκανε νέες προτάσεις, κατηγορηματικά είπε όχι και ότι επρόκειτο για διευκρινίσεις. Όμως, αποκαλύφθηκε ότι στη Βιένη πρότεινε αλλαγές στο έγγραφο της 21ης Μαρτίου 1994, το οποίο πρόσφερε πολλά για ικανοποίηση του κ. Ντενκτάς που δεν μπορούσαν να γίνουν δεκτά από την πλευρά του (Κληρίδη).
Το Φόρεϊν Όφις υπέδειξε στον Πρωθυπουργό ότι ο Κληρίδης, αναφερόμενος σε παραίτηση, δεν αστειευόταν και ότι όντως βρισκόντουσαν σε ασταθή νερά (choppy waters) στο Κυπριακό...
(Ο Robert E. Lamb ήταν ο Αμερικανός Πρέσβης στη Λευκωσία μεταξύ 1990-1993. Την 1η Δεκεμβρίου 1993 διορίστηκε από τη Διοίκηση Κλίντον ως Αμερικανός Ειδικός Συντονιστής για το Κυπριακό.)
Το όλο θέμα (των ΜΟΕ) είχε τελειώσει
Στις 7 Ιουνίου 1994 η βρετανική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον ενημέρωνε ότι «ο Κρίστοφερ (Warren Christopher) μίλησε με τον Κληρίδη στις 7 Ιουνίου για να τον πιέσει να είναι ευέλικτος με το πακέτο των ΜΟΕ, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Κληρίδης είπε ότι οι Αμερικανοί ήσαν λανθασμένοι, ότι ο Ντενκτάς είχε βασικά δεχθεί τις ιδέες των ΗΕ της 21ης Μαρτίου. Δεν είχε δεχθεί θέσεις κλειδιά των ιδεών. Το όλο θέμα είχε τελειώσει (The whole thing was over). Ο Κληρίδης είπε ότι πολιτικώς δεν μπορούσε να προχωρήσει άλλο, θα καλούσε εκλογές, θα έγραφε σχετικά και στον Κλίντον (Bill Clinton)...».
(Warren Christopher, Αμερικανός Υπ. Εξωτερικών, 20 Ιανουαρίου 1993 - 17 Ιανουαρίου 1997).
Συνάντηση Γλ. Κληρίδη με Βρετανό Πρωθυπουργό, Νοέμβριος 1994
Στις 17 Οκτωβρίου το Φόρεϊν Όφις σύστησε συνάντηση Μέιτζορ/Κληρίδη.
«Ο Πρόεδρος Γλ. Κληρίδης ζήτησε συνάντηση με τον Πρωθυπουργό, όταν θα είναι στο Λονδίνο μέσα του Νοεμβρίου (21-22), αλλά μπορεί να τροποποιήσει το ταξίδι του. Μια σύντομη συνάντηση θα έχει επικοινωνιακά και επιχειρησιακά πλεονεκτήματα για την πολιτική μας για την Κύπρο... Είμαστε βαθιά αναμειγμένοι με την Κύπρο, ως εγγυήτρια δύναμη και με τις Κυρίαρχες Περιοχές των Βάσεων. Είναι μια ευαίσθητη περίοδος, με τη στασιμότητα σε σχέση με τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης...».

Ο Υπ. Εξωτερικών σύστησε μια συνάντηση 30 λεπτών... Ο δε τότε ́Υπ. Αρμοστής στη Λευκωσία Ντ. Μάντεν (David Madden), υποστηρίζοντας και εκείνος τη συνάντηση, έγραψε: «Μια συνάντηση θα ενίσχυε σημαντικά τα συμφέροντά μας εδώ... Ο Κληρίδης είναι ένας καλός φίλος του Ηνωμένου Βασιλείου και ειδικά εκτιμά τις επαφές μαζί σας (Φ.Ο.) και του Πρωθυπουργού. Η επίδειξη της υποστήριξης του Ηνωμένου Βασιλείου τον βοηθά στα τοπικά πολιτικά πράγματα, προστατεύοντάς τον ενάντια στην τοπική κριτική για την ευελιξία του στα ενδοκοινοτικά προβλήματα, και τον βοηθά να σταθεροποιείται προς το συμφέρον του Ηνωμένου Βασιλείου...».
(O Sir David Madden ανέλαβε ως ́Υπ. Αρμοστής στην Κύπρο το 1994 μέχρι το 1999, όταν και μετατέθηκε ως Πρέσβης στην Αθήνα. Τον τίτλο του Sir τον πήρε το 2003).
Διάσκεψη Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Κέρκυρα
«Ο Πρωθυπουργός συμφωνεί ότι πρέπει να αντισταθούμε σε οποιαδήποτε πρόταση των Ελλήνων στη διάσκεψη της Κέρκυρας για ορισμό ημερομηνίας προς έναρξη διαπραγματεύσεων για ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ», έγραψε ο ιδιωτικός γραμματέας του Βρετανού Πρωθυπουργού προς το Φόρεϊν Όφις.
Στις 28 Νοεμβρίου 1994, ο Βρετανός ́Υπ. Αρμοστής στη Λευκωσία Ντ. Μάντεν, μετά από συνάντηση με τον Γλ. Κληρίδη, ενημέρωσε το Λονδίνο: «Η συμπεριφορά του Ντενκτάς (είπε ο Κληρίδης) στις συνομιλίες το έκανε ξεκάθαρο πόσο αδιάλλακτος είναι και ότι η αποδοχή της Διζωνικής Ομοσπονδίας εκ μέρους του υποσκάπτεται με την επιμονή του σε ξεχωριστή κυριαρχία... Ο Γ.Γ. (του ΟΗΕ), τον οποίο είδε στη Ρώμη, παραδέχθηκε ότι δεν υπήρχε πολιτική βούληση στην τουρκική πλευρά...».
Οι Βρετανοί προωθούσαν ως περιφερειακή δύναμη την Τουρκία
Πολύ ενδιαφέρουσα η θέση του Λονδίνου για την Τουρκία τα έτη 1993/94. Γράφει μια έκθεση: «Παρόλο που υπάρχει αριθμός υφιστάμενων δυσκολιών στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση που χρειάζονται προσεκτικό και ευαίσθητο χειρισμό (Κύπρος, ανθρώπινα δικαιώματα, μεταχείριση Τούρκων Κούρδων), είναι προς το συμφέρον μας να βρούμε μια σταθερή βάση για μια ευρύτερη σχέση της Τουρκίας με τη Δύση. Δεν υπάρχει εύκολη φόρμουλα.
Ιδανικά, πρέπει να αναπτύξουμε μια στρατηγική πέριξ της θέσης της Τουρκίας ως μιας περιφερειακής δύναμης, η οποία αξίζει μια ειδική, ενισχυμένη σχέση με την Κοινότητα, ίσως στη βάση εκείνης μεταξύ της κοινότητας και των ΗΠΑ και Ιαπωνίας... Υπογραμμίζοντας τον ρόλο της Τουρκίας... Ας μη διαφεύγει ότι μια περιφερειακή δύναμη θα βοηθήσει, επίσης, να αποσυρθεί η προσοχή από το βασικό, ότι δεν είναι έτοιμη για ένταξη στην ΕΕ... Αυτό θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό κατά τη βρετανική προεδρία της ΕΕ, όταν θα συζητηθεί η διαδικασία διεύρυνσης... Το άνοιγμα του πακέτου της Επιτροπής για την Τουρκία θα παραμείνει το θεμελιώδες στοιχείο και θα συνεχίσουμε με κάθε τρόπο να αυξήσουμε την πίεση πάνω στους Έλληνες να αποσύρουν τις ενστάσεις τους...».
Σε μιαν άλλη αναφορά έγραψαν: «Η θέση μας ως εγγυήτριας δύναμης, η συμμετοχή μας στο Συμβούλιο Ασφαλείας και τα απευθείας συμφέροντά μας (κυρίαρχες περιοχές των Βάσεων) σημαίνει ότι θα πρέπει να είμαστε (και να φαινόμαστε έτσι) δραστήριοι στο θέμα της Κύπρου. Ο στόχος μας είναι να είμαστε προσηλωμένοι στις ενέργειες του ΟΗΕ, να προωθούμε το πακέτο Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης και πίεση πάνω στους Τουρκοκυπρίους. Ο απώτερός μας σκοπός είναι μια λύση μέσω του ΟΗΕ, που να υποστηρίζουν αμφότερες οι κοινότητες...».
Σε άλλο φάκελο καλύπτονται οι διεργασίες της Διάσκεψης χωρών μελών της Κοινοπολιτείας στη Λεμεσό μεταξύ 21-25 Οκτωβρίου 1993.
Η έκθεση Claire Palley εναντίον της αποδοχής των ΜΟΕ
Αξίζει, ιστορικά, να αναφέρουμε ότι η γράφουσα είχε αποκαλύψει, με ανταπόκρισή της από το Λονδίνο, στη «Σημερινή», στις 30.5.1994, με τίτλο «Με τα μέτρα θυσιάζεται η επιστροφή των προσφύγων», ότι υπήρχε σχετική έκθεση της Συνταγματολόγου Claire Palley, η οποία είχε γνωματεύσει ενάντια στην αποδοχή των ΜΟΕ. Η «Σημερινή» την 1.6.1994 επανήλθε στο θέμα με τίτλο «Η Κυβέρνηση αποφεύγει να τοποθετηθεί στη γνωμάτευση Πάλεϊ» (συντάκτης υπεύθυνος για το δεύτερο δημοσίευμα ήταν ο συνάδελφος Κώστας Βενιζέλος, σήμερα στον «Φιλελεύθερο»).
Πιο συγκεκριμένα, το σχετικό έγγραφο έγραφε: «Καταλήγει (εννοείται η γνωμάτευση της συνταγματολόγου) ότι με τα ΜΟΕ θα θυσιαστούν όλοι οι πρόσφυγες έναντι επιστροφής μιας έρημης περιοχής, δηλ. των Βαρωσίων (* in order to get return of a desert to which its owners are entitled, all other Greek Cypriot refugees are in practice being sacrificed - what used to be called “Famagustisation of the Cyprus problem”).
ΦΑΝΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΥ
Ερευνήτρια/δημοσιογράφος