«Αστρασόλ»: Οδοιπορικό θανάτου…

ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΑΝ ΠΕΡΑΝ ΤΩΝ 80 ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΚΑΡΚΙΝΟΥ, ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ 45 ΗΤΑΝ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΑ
ΕΠΗΡΕΑΖΟΜΕΝΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ, ΠΟΥ ΕΧΑΣΑΝ ΔΙΚΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ, ΚΑΤΑΘΕΤΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΣ ΤΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΑ ΟΣΑ ΒΙΩΣΑΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΝ ΝΑ ΒΙΩΝΟΥΝ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
Από τις τεράστιες εκπομπές ρύπων που έβγαιναν επί καθημερινής βάσεως από τα τεράστια φουγάρα του εργοστασίου, συνεπεία των οποίων, όπως καταγράφεται και στην απόφαση του Δικαστηρίου, «δημιουργήθηκε στην περιοχή σύμπλεγμα καρκίνου», κατεγράφησαν δεκάδες περιστατικά καρκίνου
Δευτέρα μεσημέρι και το καθήκον με οδηγεί στην περιοχή του... θανάτου. Στην περιοχή όπου από το 1976 μέχρι και το 2009 λειτουργούσε το εργοστάσιο «Αστρασόλ», το οποίο παρήγαγε σόλες παπουτσιών. Για την κατασκευή των χιλιάδων σόλων παπουτσιών εχρησιμοποιείτο για πολλά χρόνια η δυνητικά καρκινογόνος ουσία διχλωρομεθάνιο R-40.

Από τις τεράστιες εκπομπές ρύπων που έβγαιναν επί καθημερινής βάσεως από τα τεράστια φουγάρα του εργοστασίου, συνεπεία των οποίων, όπως καταγράφεται και στην απόφαση του Δικαστηρίου, «δημιουργήθηκε στην περιοχή σύμπλεγμα καρκίνου», καταγράφηκαν στην περιοχή πέραν των 80 περιστατικών καρκίνου διαφόρων τύπων, εκ των οποίων τα 45 ήταν θανατηφόρα. Το πρώτο, τουλάχιστον, καταγεγραμμένο περιστατικό καρκίνου χρονολογείται το 1998 και αφορούσε ένα τρίχρονο αγγελούδι, το οποίο είχε διαγνωστεί με όγκο στον εγκέφαλο και κατέληξε μετά από σκληρή μάχη με την επάρατη νόσο.
Η πρώτη επαφή

Πρώτος σταθμός του οδοιπορικού θανάτου στα Λατσιά το Κοσμηματοπωλείο «Έλενα», που βρίσκεται στην αρχή της Οδού Καντάρας. Εκεί με ανέμεναν οι Ιωνάς Κκαϊλής, καρκινοπαθής που έχασε τη σύζυγό του πριν από μερικά χρόνια επίσης από καρκίνο, Χρύσανθος Παφίτης -έχασε κι αυτός τη σύζυγό του-, Νίκος Κλεοβούλου -έχασε τη μητέρα του από καρκίνο- και Κυριάκος Μιχαήλ, πρώην εργαζόμενος στο εργοστάσιο, που έδωσε σκληρή μάχη με τον καρκίνο. «Καλώς τον. Καλωσόρισες στη γειτονιά του καρκίνου», ήταν τα πρώτα λόγια με τα οποία με υποδέχθηκε ο κ. Κκαϊλής, ο οποίος είχε πρωτοστατήσει για κλείσιμο του «Αστρασόλ».

«Είχαμε το δηλητήριο μέσα στο σπίτι μας. Εφωνάζαμεν μέραν-νύχταν αλλά κανένας δεν μας άκουε. Κανένας δεν έδινε σημασία στις κραυγές αγωνίας μας, οι οποίες μεγάλωναν κάθε φορά που μαθαίναμε ότι ο γείτονάς μας ή ένας δικός μας άνθρωπος είχε διαγνωστεί με καρκίνο», πρόσθεσε, ενώ στην κουβέντα παρενέβη ο κ. Κλεοβούλου, λέγοντας: «Βλέπεις πόσο δίπλα στο σπίτι μου ήταν το αρχικό κτήριο του εργοστασίου. Ούλλος ο καπνός που έβγαινε μέσα από τα φουγάρα, κατέληγε μέσα στο σπίτι».
«Είναι για να ανατρισιάζεις»

Αφού κάναμε τις πρώτες μας κουβέντες, με τη συνοδεία τους προχωρήσαμε προς την οδό Μαραθοβούνου. Σ' εκείνη την οδό όλα, σχεδόν, τα σπίτι βίωσαν τον καρκίνο και μάλιστα σε κάποια από αυτά περισσότερες από μία φορές. Χαρακτηριστική η περίπτωση οικογένειας που διέμενε 5-10 μέτρα από το εργοστάσιο, της οποίας η μητέρα, ο γιος κι η κόρη παρουσίασαν καρκίνο, ενώ την ημέρα της έκδοσης της απόφασης του Δικαστηρίου (29 Δεκεμβρίου), ο κ. Ιωνάς Κκαϊλής έμαθε ότι με καρκίνο διαγνώστηκε κι ο πατέρας της οικογένειας.

«Είναι για να ανατρισιάζεις πραγματικά με τα όσα ζήσαμε και συνεχίζουμε να ζούμε. Όπως σου είπα και πριν, είχαμε το δηλητήριο μέσα στα σπίτια μας και κανένας δεν μας έδινε σημασία. Έπρεπε να κάνουμε κατάληψη στο εργοστάσιο για να το κλείσουν μια και καλή», σημείωσε, ενώ αναφερόμενος στο δικό του μαρτύριο, είπε:

«Η μακαρίτισσα η γυναίκα μου ήταν αγωνίστρια. Επάλευκεν 9 χρόνια με τον καρκίνο και δεν μπορούσε ούτε στη βεράντα της κουζίνας μας να καθίσει επειδή στα 5-6 μέτρα ήταν το εργοστάσιο. Ακόμα και την ώρα που προσπαθούσε να κοιμηθεί και να ξεκουραστεί, η οχληρία που έβγαινε από το εργοστάσιο ήταν τόσο μεγάλη, που ούτε να κλείσει τα μάτια της δεν μπορούσε. Είχε μέρες που εσείετο ολόκληρο το σπίτι».
Ο αγώνας

Ερωτηθείς πότε ξεκίνησε ο αγώνας για κλείσιμο του «Αστρασόλ» και με ποια αφορμή, ο κ. Κκαϊλής είπε πως «όλα άρχισαν όταν αντιληφθήκαμε ότι στην περιοχή μας είχαμε σε όλα σχεδόν τα σπίτια καρκινοπαθείς. Ζητούσαμε να γίνουν μετρήσεις. Επί πέντε χρόνια δεν είχε γίνει καμία μέτρηση. Όταν ήρθαν τελικά τα αποτελέσματα, τα ποσοστά των καρκινογόνων ουσιών ήταν πολλαπλάσια του επιτρεπόμενου ορίου. Δεν μας άκουγαν. Πήραμε ετικέτες από τα βαρέλια που είχαν έξω από το εργοστάσιο. Τις πήρα σε γιατρούς και μου επιβεβαίωσαν ότι επρόκειτο για καρκινογόνες ουσίες.

»Ενημέρωσα ολόκληρη την περιοχή και μαζευτήκαμε όλοι εδώ. Ήταν το 2009. Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή ήμασταν στημένοι έξω από το εργοστάσιο. Τη Δευτέρα μπήκαμε μέσα και κάναμε κατάληψη. Τελικά το έκλεισαν το εργοστάσιο και τότε άρχισε ο δικαστικός μας αγώνας γιατί ο δήμος, αντί να πάρει στο δικαστήριο την εταιρεία για οχληρία και για το δηλητήριο που έβγαζε στον αέρα που αναπνέαμε, την πήρε για το ότι δεν είχε τελική έγκριση για το κτήριο», κατέληξε.
«Μην ανησυχείς...»

Από την πλευρά του, ο Κυριάκος Μιχαήλ, ο οποίος εργαζόταν για δέκα χρόνια στο εργοστάσιο, εστιάστηκε, κυρίως, στις ακατάλληλες συνθήκες εργασίας. «Όσοι εργαζόμασταν στο εργοστάσιο, εργαζόμασταν χωρίς κανένα μέτρο ασφαλείας. Οι ιδιοκτήτες, οι οποίοι ελάχιστα έμπαιναν στο εργοστάσιο, δεν μας προμήθευαν ούτε με μάσκες ούτε με γάντια, ενώ όταν ρωτούσαμε αν η υγεία μας διατρέχει οποιοδήποτε κίνδυνο από τα όσα εισπνέουμε, μας έλεγαν ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος κι ότι δεν έπρεπε να φοβόμασταν για τίποτα.

»Μάλιστα, όταν εγώ προειδοποιούσα, γιατί ένιωθα μέσα μου ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, πως θα πεθάνουμε όλοι μας, αυτοί μου έλεγαν "Κυριάκο, μην ανησυχείς και δεν κινδυνεύει κανείς". Δυστυχώς, το προαίσθημά μου βγήκε αληθινό και διαγνώστηκα με Λέμφωμα Non Hodgkin. Πέρασα μία πάρα πολύ δύσκολη κατάσταση κι ακόμα ταλαιπωρούμαι. Από τα 50 μου είμαι σπίτι κι ελάχιστα μπορώ να κάνω. Μου αχρήστευσαν τη ζωή και πρέπει να υπάρξει τιμωρία. Ελπίζουμε ότι στο Δικαστήριο θα αποδοθεί τελικά δικαιοσύνη και όλοι όσοι ευθύνονται θα τιμωρηθούν για τις πράξεις τους», κατέληξε ο κ. Μιχαήλ.
«Περιοχή με ατομική βόμβα»

Λαμβάνοντας τον λόγο ο κ. Νίκος Κλεοβούλου, ο οποίος έχασε τη μητέρα του από καρκίνο, δήλωσε στη «Σ»: «Ζούσαμε και ζούμε σε μια περιοχή με ατομική βόμβα. Ο καρκίνος από το 1998 θερίζει κι αυτό λόγω της λειτουργίας του εργοστασίου, για το οποίο φωνάζαμε και για χρόνια δεν εισακουόμασταν, μέχρι που πήραμε την κατάσταση στα χέρια μας. Τώρα αναμένουμε την τελική δικαίωση κι ελπίζουμε ότι η τιμωρία όσων ευθύνονται για όσα ζήσαμε και ζούμε, θα είναι ανάλογη του πόνου και της ταλαιπωρίας που υπέστημεν», κατέληξε.

Τέλος, ο κ. Χρύσανθος Παφίτης, ο οποίος καθ'όλη την διάρκεια άκουγε με προσοχή τα όσα ανέφεραν οι προαναφερθέντες, είπε: «Εγώ έχασα τη γυναίκα μου. Ήταν 45-46 χρονών. Αλλά δεν είναι τούτο μόνο. Μετά μένουν τα παιδιά χωρίς τη μάνα τους. Εγώ πρέπει να δουλεύω διπλές ώρες για να τα βγάλω πέρα. Είναι μεγάλοι τώρα, αλλά τη ζημιά που έπαθαν δεν μπορεί να τη μετρήσεις», κατέληξε.
Η απόφαση-καταπέλτης για ιδιοκτήτες και Κυπριακή Δημοκρατία
Στις 29 Δεκεμβρίου 2017, το Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας εξέδωσε μιαν από τις πιο σημαντικές αποφάσεις του. Στην 171 σελίδων απόφασή του ο Πρόεδρος του Επαρχιακού Δικαστηρίου Αλέξανδρος Παναγιώτου απέδωσε ευθύνες για πράξεις και σοβαρές παραλείψεις από πλευράς κράτους, καθώς επίσης και στην εταιρεία «Αστρασόλ» και στον διευθυντή του εργοστασίου, Φοίβο Λιασή.

Ειδικότερα, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εναγόμενοι 3 (Φοίβος Λιασής), 4 (Αστρασόλ Λτδ) & 6 (Κυπριακή Δημοκρατία) «ευθύνονται έναντι των εναγόντων για οιανδήποτε ζημιά έχουν υποστεί λόγω της πιο πάνω συμπεριφοράς και της αντίστοιχης διάπραξης των αστικών αδικημάτων της ιδιωτικής οχληρίας, παράβασης ευθύνης εργοδότη και παράβασης θέσμιου καθήκοντος...».

Για τους εναγομένους 1 (Σωτήρης Λιασής), 2 (Μαρούλα Λιασή), 5 (Επίσημος Παραλήπτης ως εκκαθαριστής της περιουσίας της εταιρείας "Liasιs Shoelasts Company Ltd") & 7 (Δήμος Λατσιών) δεν έχει αποδειχθεί στον απαιτούμενο βαθμό οιαδήποτε ευθύνη έναντι των εναγόντων.

Μεταξύ άλλων και παραθέτοντας μία προς μία τις εγκληματικές παραλείψεις των αρμόδιων κρατικών Αρχών, το Δικαστήριο υπέδειξε ότι αυτές «επέτρεψαν στην "Αστρασόλ" να συνεχίσει να παρανομεί εις βάρος της υγείας και της απόλαυσης της περιουσίας των εναγόντων», ενώ έκρινε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία φέρει ευθύνη έναντι των εναγόντων για τις πιο κάτω παραλείψεις και παραβιάσεις των νομίμων καθηκόντων της:

1. Χορήγησε «Πιστοποιητικό Διεργασίας» και «Άδεια Εκπομπής Αερίων Αποβλήτων» στην «Αστρασόλ» χωρίς να έχει εξασφαλιστεί πολεοδομική άδεια για παραγωγή σόλων υποδημάτων στα υποστατικά που η εταιρεία λειτουργούσε ως εργοστάσιο. Αυτό, γνωρίζοντας ότι τέτοια άδεια δεν μπορούσε να παραχωρηθεί στα συγκεκριμένα υποστατικά που βρίσκονταν σε μεικτή βιοτεχνική - οικιστική περιοχή. Γνωρίζοντας επίσης ότι το διχλωρομεθάνιο, που χρησιμοποιούσε η «Αστρασόλ» και εξέπεμπε από το φουγάρο του εργοστασίου της, ήταν τοξικό υλικό δυνητικά καρκινογόνο και ενείχε κινδύνους για την υγεία των κατοίκων της περιοχής.

Μετά τη χορήγηση του «Πιστοποιητικού Εγγραφής Διεργασίας» δεν προέβη σε κανέναν έλεγχο κατά πόσον η «Αστρασόλ» τηρούσε τα όρια εκπομπής που είχαν καθοριστεί στο πιο πάνω πιστοποιητικό.

Μετά την έκδοση της «Άδειας Εκπομπής Αερίων Αποβλήτων» και μετά τις καταγγελίες των κατοίκων της περιοχής, παρότι διαπιστώθηκε η συνεχής και μεγάλη υπέρβαση του ορίου εκπομπής διχλωρομεθανίου από το φουγάρο του εργοστασίου, παρέλειψε να ανακαλέσει την εν λόγω άδεια.

Δεν λήφθηκε από το Τμήμα Πολεοδομίας κανένα δικαστικό μέτρο εναντίον της «Αστρασόλ» για την παράνομη μαζική κατασκευή σόλων υποδημάτων χωρίς να εξασφαλιστεί πολεοδομική άδεια γι' αυτόν τον σκοπό.

Στα τελικά συμπεράσματα του Δικαστηρίου γίνεται αναφορά και σε σύμπλεγμα καρκίνου. Ειδικότερα, σημειώνεται η διαπίστωση του Δικαστηρίου ότι «η από το 1976 έως το 2009 συστηματική εκπομπή του τοξικού αερίου "Διχλωρομεθάνιο R40", που είναι δυνητικά καρκινογόνο, δημιούργησε σύμπλεγμα καρκίνου στην επίδικη περιοχή».
Οι εφέσεις

Μετά την έκδοση της πιο πάνω απόφασης, της οποίας μικρό δείγμα παραθέσαμε, η Νομική Υπηρεσία καταχώρισε έφεση, την οποία στήριξε σε 16 λόγους. Μεταξύ άλλων, η Νομική Υπηρεσία θεωρεί πως

(α) λανθασμένα το Πρωτόδικο Δικαστήριο αποφάσισε ότι ο Εναγόμενος 6 (Κυπριακή Δημοκρατία) ευθύνεται έναντι όλων των Εναγόντων για παράβαση των θέσμιων καθηκόντων της Δημοκρατίας όπως αυτά πηγάζουν από τον περί Ελέγχου της Ρύπανσης Νόμο Ν.70/91,

(β) λανθασμένα το Πρωτόδικο Δικαστήριο αποφάσισε ότι ο Εναγόμενος 6 ευθύνεται έναντι όλων των Εναγόντων για παράβαση των θέσμιων καθηκόντων της Δημοκρατίας όπως αυτά πηγάζουν από τον περί Ελέγχου της Ρύπανσης της Ατμόσφαιρας Νόμο Ν. 187(Ι)/2002 και

(γ) το Πρωτόδικο Δικαστήριο λανθασμένα δεν κατένειμε την ευθύνη μεταξύ των Εναγομένων. Από πλευράς τους οι επηρεαζόμενοι-ενάγοντες κατέθεσαν, μέσω του δικηγόρου τους, Λουκή Λουκαΐδη, αίτημα στο Ανώτατο Δικαστήριο, με το οποίο ζητούν όπως εκδοθεί διάταγμα από αυτό και το οποίο να απορρίπτει την εξέταση της έφεσης που κατέθεσε ο Γενικός Εισαγγελέας, ένεκα του γεγονότος πως η υπόθεση δεν έχει εκδικαστεί πλήρως, αφού εκκρεμεί ακόμη η επιβολή ποινών.