Το άγχος των εξετάσεων και οι τετράμηνες

ΔΡ ΝΙΚΟΣ ΗΛΙΑ: Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
ΕΝΑΣ ΣΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΒΙΩΝΕΙ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΟΥΝ. ΤΟ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΟ ΝΑ ΑΥΞΗΘΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΕΤΡΑΜΗΝΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΡΟΜΑΖΕΙ
Ο Πρόεδρος της ΟΕΛΜΕΚ Γιάννος Σωκράτους εκφράζει για άλλη μια φορά την αντίθεση της Οργάνωσης με την εφαρμογή του μέτρου των τετράμηνων εξετάσεων στα σχολεία μας, το οποίο αναμένεται να υλοποιηθεί τη νέα σχολική χρονιά
Το τελευταίο διάστημα έχει επανέλθει στη δημοσιότητα το θέμα των εξετάσεων ανά τετράμηνο και κατά πόσον αυτό το μέτρο πρέπει να υλοποιηθεί τελικά ή όχι. Οι απόψεις επί τούτου διίστανται, αλλά σύντομα αναμένεται πως θα ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Πάντως, με αφορμή τη συζήτηση και θέλοντας να συμβάλει, στο μέτρο του δυνατού, στην υπό εξέλιξη συζήτηση, η «Σημερινή» της Κυριακής συνομίλησε με τον εγγεγραμμένο Συμβουλευτικό Ψυχολόγο και Επιστημονικό Υπεύθυνο στο Συμβουλευτικό και Ψυχολογικό Κέντρο ΣΚ.Ε.ΨΥ. Δρα Νίκο Ηλία, για το άγχος που βιώνουν ειδικά οι μαθητές στην εξεταστική περίοδο.

»Επίσης, η εφημερίδα ζήτησε κι έλαβε τις απόψεις του Προέδρου της ΟΕΛΜΕΚ επί του θέματος. Μιλώντας στη «Σ» ο Γιάννος Σωκράτους εξέφρασε γι' ακόμη μια φορά την επιθυμία των εκπαιδευτικών να μην προχωρήσει το Υπουργείο Παιδείας στην απόφαση για εφαρμογή των τετράμηνων εξετάσεων, τονίζοντας τα ενδεχόμενα προβλήματα που πιθανόν να προκύψουν, με τις επιπτώσεις κυρίως να επηρεάζουν τους ίδιους τους μαθητές.
Άλλο άγχος κι άλλο στρες

Σύμφωνα με τον Δρα Ηλία, το στρες και το άγχος είναι δύο διαφορετικές καταστάσεις, τις οποίες θα πρέπει να διαχωρίσουμε. «Το στρες έχει να κάνει με τη σωματική αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε ένα νέο και απαιτητικό ερέθισμα. Είναι μία φυσιολογική λειτουργία όλων των ζωντανών οργανισμών, ένας προσαρμοστικός μηχανισμός που ενεργοποιείται όταν νιώθουμε ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάποιο κίνδυνο.

»Περιλαμβάνει μια ένδειξη εγρήγορσης του ατόμου απέναντι σε μια πιεστική κατάσταση σ' έναν "ενδεχόμενο" κίνδυνο προκειμένου να τον αντιμετωπίσει με όλες του τις δυνάμεις. Το πρόβλημα αρχίζει όταν υπάρχουν υψηλά επίπεδα έντονου και με μεγάλη χρονική διάρκεια στρες. Σαν συνέπεια αυτής της παρατεταμένης κατάστασης νιώθουμε μιαν αρνητική συναισθηματική αντίδραση, π.χ. ένα αίσθημα διαρκούς ανησυχίας, νευρικότητας ή και φόβου, που ορίζεται ως άγχος.

»Αυτό συνήθως μας αποδιοργανώνει, γινόμαστε δυσλειτουργικοί και έτσι αδυνατούμε να αντιμετωπίσουμε τις διάφορες προσκλήσεις που έχουμε απέναντί μας. Από την άλλη, το στρες σε μικρές ποσότητες είναι αναγκαίο, αφού μας κινητοποιεί και μας βοηθά ώστε να βγούμε από την αδράνεια και να γίνουμε παραγωγικοί», εξήγησε.
Τα στοιχεία

Ερωτηθείς κατά πόσον οι εξετάσεις δημιουργούν άγχος στους μαθητές, αφού απάντησε καταφατικά, είπε πως αυτό συμβαίνει επειδή θεωρούν ότι οι εξετάσεις αποτελούν έναν έντονο στρεσογόνο παράγοντα στη ζωή τους. «Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι δεν αντιδρούν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο και άρα η ένταση του άγχους διαφοροποιείται από μαθητή σε μαθητή. Αυτό που παίζει καθοριστικό ρόλο είναι οι σκέψεις που κάνουν και οι πεποιθήσεις που έχουν δημιουργήσει οι μαθητές γύρω από την έννοια των εξετάσεων και όχι οι ίδιες οι εξετάσεις καθαυτές.

»Όπως είχε διατυπώσει και πριν από χιλιάδες χρόνια ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Επίκτητος, "οι άνθρωποι δεν αναστατώνονται από τα γεγονότα αυτά καθαυτά, αλλά από τις απόψεις και τις στάσεις που αυτοί έχουν γι' αυτά". Εάν κάποιος μαθητής κάνει διαρκώς αρνητικές σκέψεις για τις εξετάσεις, π.χ. "αν δεν γράψω καλά στις εξετάσεις, σημαίνει ότι απέτυχα στη ζωή μου" ή "αν δεν περάσω τα μαθήματα, δεν θα αξίζω σαν άτομο" ή "αν δεν περάσω τα μαθήματα, θα ντροπιάσω την οικογένειά μου", αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η πίεση που νιώθει το άτομο, να γεμίσει φόβο, να συμπεριφέρεται με τρόπους που δημιουργούν δυσλειτουργία και να βιώνει έντονο άγχος. Αναφορικά με τις έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο, δείχνουν ότι κατά την διάρκεια της εξεταστικής περιόδου περίπου 1 στους 3 μαθητές αντιμετωπίζει "μέτριο προς υψηλό" άγχος», πρόσθεσε.
Τι το προκαλεί

Κληθείς, εξάλλου, να πει τις προκαλεί το άγχος, ο Δρ Ηλία είπε: «Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που ενοχοποιούνται ότι μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση του άγχους εξετάσεων. Για παράδειγμα, η ίδια η προσωπικότητα του ατόμου. Κάποια άτομα έχουν εκ γενετής μία αυξημένη προδιάθεση για την εκδήλωση του άγχους. Αυτή η προδιάθεση τα κάνει να είναι πιο ευάλωτα και επιρρεπή απέναντι σε στρεσογόνους παράγοντες, όπως είναι για παράδειγμα οι εξετάσεις.

»Κάποιοι άλλοι παράγοντες είναι ο φόβος των εξετάσεων και ο φόβος αποτυχίας, η εσφαλμένη σύνδεση του αποτελέσματος με την επαγγελματική επιτυχία και την αξία του μαθητή, οι ελλιπείς δεξιότητες αποδοτικής μελέτης, η ελλιπής προετοιμασία, όπως και η ανάγκη πολλές φορές για την τελειότητα, π.χ. αν δεν απομνημονεύσω όλη την ύλη και δεν γράψω 20 στα 20 σε όλες τις εξετάσεις, πάει να πει ότι θα αποτύχω.

»Πολλές φορές το ίδιο το κοινωνικό περιβάλλον του μαθητή γίνεται ένας στρεσογόνος παράγοντας. Δυστυχώς, τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί μεταφέρουν το δικό τους προσωπικό άγχος και δημιουργούν αρκετές φορές υπέρμετρες προσδοκίες από τους μαθητές. Αυτό δημιουργεί μία έντονα ψυχοπιεστική κατάσταση, που αυξάνει το άγχος στους μαθητές και μειώνει την αποτελεσματικότητα της απόδοσής τους.

»Ένας άλλος, επίσης σημαντικός παράγοντας, είναι το ίδιο το εκπαιδευτικό μας σύστημα, που συνήθως αποδίδει μεγάλη βαρύτητα στη βαθμολογία των εξετάσεων -το υφιστάμενο σύστημα ευνοεί την έντονη ανταγωνιστικότητα μέσα από τις γραπτές εξετάσεις- και δεν προσπαθεί να χρησιμοποιήσει ίσως και κάποιους άλλους εναλλακτικούς τρόπους αξιολόγησης, όπως για παράδειγμα ατομικές και ομαδικές εργασίες, πορτοφόλιο δραστηριοτήτων κ.λπ.», συνέχισε.
Μειωμένη σχολική επίδοση

Το έντονο άγχος των εξετάσεων χαρακτηρίζεται από διάφορα σωματικά συμπτώματα, όπως μας εξήγησε ο Δρ Ηλία. «Μπορεί να είναι σφίξιμο και πόνος στο στομάχι, συχνοί πονοκέφαλοι, αίσθημα κόπωσης, διάρροια, κάποιες φορές δύσπνοια και τάση για λιποθυμία, έντονη εφίδρωση, ξηροστομία και ταχυπαλμία. Επίσης, μπορεί να υπάρχει μία διαρκής ανησυχία, συναισθήματα ανεπάρκειας και ένας έντονος φόβος αποτυχίας.

»Τις περισσότερες φορές οι μαθητές έχουν αδυναμία συγκέντρωσης, διανοητικό μπλοκάρισμα, αρνητική αυτο-αντίληψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, δυσκολίες στον οργανωτικό τομέα, θλίψη και απαισιοδοξία, αρνητική σκέψη, προβλήματα μνήμης με δυσκολίες στην κωδικοποίηση, αποθήκευση και ανάκληση των πληροφοριών, δυσκολίες στον ύπνο, ευερεθιστότητα και εκρήξεις θυμού, αναβλητικότητα, κοινωνική απόσυρση κ.ά.

»Όλα τα πιο πάνω τις περισσότερες φορές επηρεάζουν αρνητικά και οδηγούν τους μαθητές σε μειωμένη σχολική επίδοση. Υπάρχουν όμως διάφοροι τρόποι για να μειωθεί το άγχος. Οι μαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν τη σημαντικότητα τού να φροντίζουν τον εαυτό τους, να έχουν μια δημιουργική στάση ζωής και να σκέφτονται θετικά ότι μπορούν να τα καταφέρουν. Θα πρέπει να αντικαταστήσουν τις αρνητικές σκέψεις με πιο ρεαλιστικές, όπως π.χ. "θα δώσω τον καλύτερό μου εαυτό και θα κάνω το καλύτερο που μπορώ"», συμπλήρωσε ο Δρ Ηλία.
Το μήνυμα προς τους μαθητές

Κλείνοντας ο Εγγεγραμμένος Συμβουλευτικός Ψυχολόγος τόνισε πως οι μαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν την πραγματική σημασία των εξετάσεων, για να μην την εξισώνουν με το τεράστιο γεγονός της ζωής τους. «Θα πρέπει να ενεργοποιηθούν και να σπάσουν την αναβλητικότητα, δηλαδή να μάθουν να αντιμετωπίζουν όλες τις εκκρεμότητες που έχουν να φέρουν εις πέρας άμεσα και να μην τις αφήνουν για μετά, αφού αυτό δημιουργεί επιπλέον άγχος. Να μάθουν να διαχειρίζονται σωστά τον χρόνο τους. Να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους για αποτελεσματική μελέτη για να αναπτύξουν τη συγκέντρωσή τους. Να οργανωθούν και να είναι καλά προετοιμασμένοι μέσα από έναν σωστό προγραμματισμό.

»Οι μαθητές θα πρέπει να μάθουν να έχουν υψηλές αλλά συνάμα ρεαλιστικές προσδοκίες από τον εαυτό τους. Αντίθετα, οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες οδηγούν στην απογοήτευση και την παραίτηση από τους στόχους τους. Οι εξετάσεις πρέπει να απομυθοποιηθούν, δηλαδή οι μαθητές να αντιληφθούν ότι δεν είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή και η αποτυχία δεν είναι το τέλος του κόσμου. Κάποιος αποτυγχάνει πραγματικά μόνον όταν σταματά να προσπαθεί. Αυτό είναι σημαντικό να εμπεδωθεί στους μαθητές, για να μη σταματούν σε ένα εμπόδιο αλλά να συνεχίζουν να προσπαθούν για τους στόχους τους».

Όλα αυτά όμως δεν μπορούν να γίνουν χωρίς τη βοήθεια και τη στήριξη των γονιών, οι οποίοι με τη σειρά τους θα πρέπει να επανατοποθετήσουν τα γεγονότα στην πραγματική τους διάσταση, για να μπορούν να συνεισφέρουν στα παιδιά τους. «Οι γονείς θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν τους μαθησιακούς στόχους που έχουν για το παιδί τους. Δεν πρέπει το βάρος κάποιων "ανεκπλήρωτων ονείρων", που ίσως να είχαν οι γονείς, να μεταφέρεται στα παιδιά τους, π.χ. αν ήθελαν οι ίδιοι να γίνουν γιατροί και αυτό για διάφορους λόγους δεν είχε επιτευχθεί, σημαίνει ότι θα πρέπει οπωσδήποτε το παιδί τους να γίνει γιατρός. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να περνούν ποιοτικό χρόνο μαζί με τα παιδιά τους. Πρέπει να είναι "ουσιαστικά παρόντες" στη ζωή τους και όχι να είναι αδιάφοροι. Να είναι διαθέσιμοι και να δημιουργούν μια ζεστή και ουσιαστική σχέση με το παιδί τους. Να είναι προσεκτικοί ακροατές, να δείχνουν ενσυναίσθηση και να προσπαθούν να κατανοούν το πώς αισθάνονται τα παιδιά τους προσφέροντάς τους έτσι συναισθηματική ασφάλεια.

Οι γονείς να μάθουν να δίνουν θάρρος και όχι να ασκούν πίεση στα παιδιά τους. Να τους διδάξουν πώς να αντιμετωπίζουν και να επιλύουν τα διάφορα προβλήματα που αναδύονται στη ζωή τους. Να ενισχύουν την προσπάθειά τους χωρίς κριτική και να δημιουργήσουν στο σπίτι ένα περιβάλλον κατάλληλο για ουσιαστική μελέτη. Αν όμως το άγχος στο μαθητή είναι πολύ έντονο και διαρκεί για μεγάλη χρονική περίοδο, θα ήταν καλό να αποταθεί σε κάποιον ειδικό π.χ. εγγεγραμμένο ψυχολόγο, όπου θα μπορέσει μέσα από μία επαγγελματική προσέγγιση να βοηθήσει όλη την οικογένεια πώς να το αντιμετωπίζουν και να το διαχειρίζονται», κατέληξε ο Δρ Ηλία.
Οι τετράμηνες

Η πρόταση του Υπουργείου Παιδείας για εφαρμογή και καθιέρωση των τετράμηνων εξετάσεων δεν βρήκε σύμφωνους τους εκπαιδευτικούς, που προσπαθούν να πείσουν με τον δικό τους τρόπο το Υπουργείο να αναθεωρήσει τις απόψεις και τις προτάσεις του. Σε δηλώσεις του στη «Σημερινή» ο Πρόεδρος της ΟΕΛΜΕΚ, Γιάννος Σωκράτους, εξέφρασε τις ανησυχίες των μελών απέναντι στο ενδεχόμενο εφαρμογής του νέου συστήματος αξιολόγησης των μαθητών.

«Η αντίθεσή μας στην πρόταση αυτή έγκειται στο γεγονός ότι θα υπάρξουν πολλά προβλήματα όσον αφορά την εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα και το ζητούμενο μας, τα μαθησιακά αποτελέσματα. Κατ' αρχήν η ύλη του αναλυτικού προγράμματος δεν είναι συμβατή με τον διαθέσιμο διδακτικό χρόνο. Το εκπαιδευτικό υλικό είναι ήδη ελλιπές και πολλοί συνάδελφοι διδάσκουν με φυλλάδια.

»Αν περάσει η πρόταση για τις τετράμηνες εξετάσεις, ο διδακτικός χρόνος θα μειωθεί πολύ, το άγχος όχι μόνο των μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών θα εκτοξευτεί, η παραπαιδεία θα πολλαπλασιαστεί με όλες τις συνέπειες για τα παιδιά, που ήδη δεν έχουν ελεύθερο χρόνο τα απογεύματα, και πολλά άλλα. Γιατί πρέπει να προχωρήσουμε σε κάτι το οποίο δοκιμάστηκε ήδη στην Ελλάδα και καταργήθηκε προ δεκαετίας;

»Αν χρειάζεται να αναβαθμίσουμε τους τρόπους αξιολόγησης υπάρχουν άλλοι τρόποι, όπως π.χ. να ανοιχτούν οι φάκελοι αξιολόγησης των μαθητών, να εργαστούν σε διάφορα projects και να καλλιεργήσουν με αυτούς τους τρόπους τις δεξιότητές τους που θα τους φανούν χρήσιμες στη ζωή τους».

Οι οργανωμένοι εκπαιδευτικοί αναμένουν τη συνάντηση με τον Υπουργό Παιδείας για να συνεχιστεί ο διάλογος, ώστε να εξευρεθεί μια λύση για το καλό της παιδείας του τόπου μας.