Το Ισραήλ μας δείχνει τον δρόμο

ΠΩΣ Η ΓΕΙΤΟΝΑ ΧΩΡΑ ΜΕΤΕΤΡΕΨΕ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΛΕΙΨΥΔΡΙΑΣ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ
ΤΟ ΙΣΡΑΗΛ, ΥΛΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΜΕΣΩ ΕΠΑΡΚΟΥΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ, ΑΦΑΛΑΤΩΣΕΩΝ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕ ΔΡΑΣΤΙΚΑ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΠΟΥ ΤΑΛΑΝΙΖΕΙ ΕΔΩ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Την Πέμπτη, 26 Απριλίου, αναμένεται να συνέλθει η Επιτροπή Διαχείρισης Υδάτων με μόνο θέμα στην ατζέντα τη μελέτη και ανάλυση των δεδομένων της παρούσας κατάστασης στα φράγματα και τους τρόπους αντιμετώπισής της, ούτως ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω προβλήματα
Μεγάλες αντιδράσεις έχει επιφέρει η απόφαση της Κυβέρνησης και του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων για περικοπές νερού από τα τέλη Μαΐου στις καλλιέργειες. Οι διαφαινόμενες περικοπές νερού έχουν προκαλέσει πονοκέφαλο στους αγρότες, οι οποίοι ήδη απαίτησαν από την Κυβέρνηση να σταθεί στο πλευρό τους μέσω οικονομικής ενίσχυσης για την αναπλήρωση της απώλειας εισοδήματος.

Στον απόηχο αυτών των εξελίξεων, την Πέμπτη, 26 Απριλίου, αναμένεται να συνέλθει η Επιτροπή Διαχείρισης Υδάτων -η δεκαεξαμελής επιτροπή απαρτισμένη από τεχνοκράτες και αγροτικές οργανώσεις- με μόνο θέμα στην ατζέντα τη μελέτη και ανάλυση των δεδομένων της παρούσας κατάστασης στα φράγματα και τους τρόπους αντιμετώπισης της κατάστασης, ούτως ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω προβλήματα.
Η κατάσταση στα φράγματα

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία πληρότητας των φραγμάτων που διαθέτει το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, η πληρότητα κατά τη φετινή χρονιά είναι κατά 20.000 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (εκμ) νερού χαμηλότερη από την αντίστοιχη περσινή. Η διαφορά, με απλά λόγια, της φετινής σε σχέση με την περσινή κατάσταση είναι όση σχεδόν η χωρητικότητα του φράγματος Ευρέτου! Συγκεκριμένα, συνολικά η αποθηκευμένη ποσότητα σήμερα βρίσκεται μόλις στο 23,5%, ενώ την ίδια στιγμή πέρσι βρισκόταν στο 30,6%.

Ειδικότερα, τα φράγματα του Νοτίου Αγωγού (Κούρης, Καλαβασός, Λεύκαρα, Διπόταμος, Γερμασόγεια, Αρμίνου, Πολεμίδια και Άχνα) διαθέτουν σήμερα 32,654 ε.κ.μ. νερού (17,2%), ενώ η αντίστοιχη περσινή ήταν 43,707 ε.κ.μ. νερού (23,1%). Τα φράγματα Πάφου (Ασπρόκρεμμος, Κανναβιού και Μαυροκόλυμπος) διαθέτουν σήμερα 21,729 ε.κ.μ. νερού (30,3%), ενώ πέρσι διέθεταν 29,789 ε.κ.μ. νερού (41,5%). Τα φράγματα Χρυσοχούς (Ευρέτου, Αργάκα, Πωμός, Αγία Μαρίνα) διαθέτουν σήμερα 12,499 ε.κ.μ. νερού (47,8%) σε σχέση με τα περσινά 13,693 ε.κ.μ. νερού (52,4%).

Τέλος, τα φράγματα της Λευκωσίας (Βυζακιά, Ξυλιάτος, Καλοπαναγιώτης) πέρσι διέθεταν 1,684 ε.κ.μ. νερού (48,3%), ενώ φέτος έχουν 1,416 ε.κ.μ. νερού (40,7%). Όπως ανέφερε στη «Σημερινή» της Κυριακής ο Πρώτος Τεχνικός Μηχανικός του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων, Φαίδρος Ρουσής, η φετινή χρονιά αναμένεται να είναι δύσκολη, καθώς θα χρειαστεί να γίνουν σημαντικές εξοικονομήσεις νερού.
Γενικό το πρόβλημα παγκοσμίως

Οι μειωμένες βροχοπτώσεις, η λειψυδρία-ξηρασία και η υπεράντληση υπόγειων υδάτων είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα μας όσον αφορά το υδατικό πρόβλημα. Η αυξημένη ζήτηση και πτώση της στάθμης των υπογείων υδάτων οδήγησε στη μεγιστοποίηση της αξιοποίησης των επιφανειακών υδάτων και έτσι προωθήθηκε η κατασκευή φραγμάτων, μεγάλων αγωγών μεταφοράς νερού όπως ο Νότιος Αγωγός και αρδευτικών δικτύων, με αποτέλεσμα πέραν του 54% της επιφανειακής ροής να καταλήγει σε φράγματα.

Βάσει των προτύπων της Διεθνούς Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων (ICOLD), η Κύπρος έρχεται πρώτη στην Ευρώπη όσον αφορά τον αριθμό των φραγμάτων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Η αξιοποίηση των φραγμάτων και η δημιουργία αφαλατώσεων στη χώρα μας συνέβαλαν στην αντιμετώπιση των συνεπειών της ξηρασίας. Είναι, όμως, αυτά τα μέτρα ικανοποιητικά; Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, 1,2 δισεκατομμύριο άνθρωποι, το ένα πέμπτο, σχεδόν, της ανθρωπότητας ζουν σε περιοχές που αντιμετωπίζουν λειψυδρία. Και άλλα 500 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται κοντά στην αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων.

Επίσης, ένας αριθμός 1,6 δισεκατομμυρίου ανθρώπων, το ένα τέταρτο, σχεδόν, του πληθυσμού της Γης, αντιμετωπίζουν πρόβλημα έλλειψης νερού. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η λειψυδρία είναι ένα από τα κυριότερα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει ο κόσμος κατά τον 21ον αιώνα. Οι δυσοίωνες προβλέψεις του διεθνούς οργανισμού προβλέπουν, επίσης, ότι μέχρι το 2025, 1,8 δισεκατομμύριο άνθρωποι θα ζουν σε χώρες πλήρους ξηρασίας και τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζουν σε άθλιες συνθήκες.
Τι μπορεί να μας διδάξει το Ισραήλ

Μία χώρα, πάντως, φαίνεται να έχει ανατρέψει όλες τις δυσοίωνες προβλέψεις και έχει μετατρέψει τη λειψυδρία σε παράδειγμα προς μίμηση όσον αφορά τις καινοτομίες και τους τρόπους εξοικονόμησης και εκμετάλλευσης νερού. Το Ισραήλ, το οποίο βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση με τη χώρα μας όσον αφορά τους υδάτινους πόρους, ηγείται στον παγκόσμιο χάρτη ως η χώρα που έλυσε τα προβλήματα έλλειψης νερού, αντιμετωπίζοντας τις διαρροές, υλοποιώντας καινοτόμες τεχνικές στις αγροτικές καλλιέργειες μέσω επαρκούς ανακύκλωσης, αφαλατώσεων, εκπαίδευσης και νέας τιμολογιακής πολιτικής.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα Πληροφοριών (World Bank), το Ισραήλ κατά το 2015 διέθετε διπλάσιο αριθμό καλλιεργημένων αγροτικών εκτάσεων σε σχέση με τη χώρα μας, καθώς και πενταπλάσιο αριθμό καλλιεργήσιμης γης (1.272 σε σχέση με 5.339 τετραγωνικά χιλιόμετρα). Παρ’ όλα αυτά το κράτος του Ισραήλ έχει καταφέρει να επιλύσει εντελώς το υδατικό του πρόβλημα, χάρη στους μελετημένους κρατικούς σχεδιασμούς. Σήμερα το Ισραήλ είναι πρωτοπόρος στα θέματα αξιοποίησης και εκμετάλλευσης νερού με εξαγωγές σχετικών προϊόντων να ξεπερνούν κατά το 2013 τα 2,2 δις δολάρια.
Εξοικονόμηση στη γεωργία

Καθημερινά, το 20%, περίπου, της παγκόσμιας κατανάλωσης νερού χρησιμοποιείται για προσωπική και οικιστική χρήση. Το υπόλοιπο 10% αξιοποιείται ως υδατική ενέργεια και το υπόλοιπο 68%, περίπου, καταναλώνεται στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Το πρώτο πρόβλημα στο οποίο επικεντρώθηκε το Ισραήλ για επίλυση ήταν το πότισμα των αγροτικών εκτάσεων, χάρη στη σημαντική ανακάλυψη ενός Πολωνού, του Simcha Blass, ο οποίος κατά τη δεκαετία του 1930 παρατήρησε ότι το πότισμα κατευθείαν στη ρίζα επέφερε καλύτερα αποτελέσματα στην αγροτική καλλιέργεια.

Η παρατήρησή του αυτή τον ανάγκασε να δημιουργήσει ένα ειδικό σύστημα ποτίσματος με σταγόνες αντί για την ασταμάτητη παροχή ψεκάσιμου νερού στις αγροτικές εκτάσεις όπως χρησιμοποιείται σε αρκετές καλλιέργειες στη χώρα μας, αφού σύμφωνα με την παρατήρηση, αρκετό από αυτό το νερό σπαταλάται, είτε εκτός των ορίων της καλλιέργειας, είτε καθώς εξατμίζεται, είτε παραμένοντας στα φύλλα των φυτειών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, το σύστημα ποτίσματος με σταγόνες οδηγεί στην εξοικονόμηση κατά 40%-70% του νερού.

Παρ’ όλα αυτά οι Ισραηλινοί δεν έμειναν στον τρόπο ποτίσματος αλλά επικεντρώθηκαν στα ίδια τα προϊόντα της καλλιέργειας. Όπως περιγράφει στο βιβλίο του ο Seth M. Siegel “Let There Be Water: Israel's Solution for a Water-Starved World” (2015), το οποίο αποτελεί ένα χρήσιμο εγχειρίδιο εξοικονόμησης νερού που θα έπρεπε να κατέχει δεσπόζουσα θέση σε κάθε Υπουργείο Γεωργίας των χωρών, η χώρα του Ισραήλ έχει αποκτήσει καινοτόμες πρακτικές ακόμα και στα ίδια τα αγροτικά προϊόντα.

Σύμφωνα με τις θεωρίες και τις εφαρμογές του, κάθε φυτό έχει μέρη τα οποία δεν χρειαζόμαστε, όπως ο περιττός κορμός και τα φύλλα, ή σιτάρι με μικρό κορμό και ντομάτες με λιγότερα φύλλα, ή τρόπους ώστε το νερό να παραμένει πιο κοντά στην επιφάνεια ώστε τα φυτά να μη χρειάζονται να μεγαλώσουν μακρύτερες ρίζες για να το φτάσουν. Όλα αυτά αποτέλεσαν μία δεξαμενή σκέψης, στην οποία ωρίμασαν ιδέες και τρόποι εξοικονόμησης νερού.

Επίσης, μελετώντας τους αυξημένους τόνους νερού που καταναλώνονται για την κτηνοτροφία, η κυβέρνηση του Ισραήλ μελέτησε τρόπους για να παράγει γευστικότερα φρούτα και λαχανικά, ώστε να μειώσει την κατανάλωση κρέατος, μειώνοντας παράλληλα την κατανάλωση νερού. Μια άλλη τεχνική, η οποία εφαρμόστηκε, ήταν η καλλιέργεια σπόρων ανθεκτικών στην ξηρασία και το αλμυρό νερό, καθώς και η χρήση ανακυκλώσιμου νερού.
Αυτόματη επιδιόρθωση διαρροών με... ρομπότ

Μία άλλη σημαντική ανακάλυψη, στην οποία προχώρησαν οι πολυμήχανοι Ισραηλινοί, ήταν η καταπολέμηση του φαινομένου διαρροής νερού, κάτι που αποτελεί τον μεγαλύτερο πονοκέφαλο για κάθε τοπική Αρχή στη χώρα μας. Στην Ιερουσαλήμ, η εταιρεία Hagihon, η οποία έχει αναλάβει την παροχή νερού στην πολυπληθέστερη πόλη του Ισραήλ των 700 χιλιάδων κατοίκων, έχει ανακαλύψει μία high-tech εφαρμογή καταπολέμησης της σπατάλης νερού, αφού το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπιζε ήταν ο εντοπισμός και η επιδιόρθωση βλαβών νερού.

Σήμερα, αισθητήρες στις διασωληνώσεις παροχής νερού καταγράφουν τον ήχο του νερού, ο οποίος στη συνέχεια αποστέλλεται σε έναν κεντρικό υπολογιστή που με τη σειρά του αναλύει τους ήχους και αν εντοπιστεί διαρροή, τότε ειδικά ρομπότ καθοδηγούμενα από σύστημα GPS κινούνται διά μέσου των υπονόμων εντοπίζοντας τη διαρροή, προχωρώντας αυτόματα σε αποκατάστασή της με ειδικό μονωτικό υλικό. Η καινοτόμος αυτή υπηρεσία οδήγησε στη μείωση των διαρροών στην Ιερουσαλήμ στο 6%-11%, ενώ οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν διαρροές κατά 20%-40%.
Παιδεία και αλλαγή τιμολογιακής πολιτικής

Αυτό το οποίο χαρακτηρίζει, ομολογουμένως, τους κατοίκους του Ισραήλ είναι ο σεβασμός με τον οποίο αντιμετωπίζουν το νερό. Αυτό προέρχεται από την παιδεία η οποία τους μεταδίδεται από παιδική ηλικία, σε σχολεία, στην οικογένειά τους, στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και στην κοινωνία. Εκτός, όμως, από την παιδεία, ένας άλλος παράγοντας έχει συντελέσει στην αντιμετώπιση με ιδιαίτερη εκτίμηση του υπερπολύτιμου φυσικού αγαθού: η τιμή του. Μέχρι το 2008 όλες οι πηγές νερού, περιλαμβανομένης και της βροχής, θεωρούντο κρατική περιουσία.

Από το 2008 ένας νέος νόμος επιφορτίζει τον καταναλωτή με όλα τα έξοδα του νερού, αν και αυτό προκάλεσε στην αρχή αντιδράσεις, ιδιαίτερα όταν τα νοικοκυριά αναλαμβάνουν να πληρώσουν περισσότερο για να επιβαρύνονται λιγότερο οι αγρότες. Βάσει αυτής της νομοθεσίας, και μόλις τα νοικοκυριά είδαν αύξηση 40% στους λογαριασμούς νερού, τότε όλοι στο Ισραήλ απέκτησαν γνώση για την τιμή και την αξία του νερού, και παράλληλα συνείδηση διαφύλαξης των υδάτινων πόρων.

Η κατανάλωση μειώθηκε κατά 15% στα νοικοκυριά και οι αγρότες εξαναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν εναλλακτικές και καινοτόμες πρακτικές ποτίσματος. Το Ισραήλ σήμερα είναι η μόνη χώρα στον κόσμο στην οποία ο καταναλωτής αναλαμβάνει εξολοκλήρου το κόστος του νερού και αυτό έχει αποδείξει ότι η διαφορετική τιμολογιακή πολιτική μπορεί να επιφέρει καλύτερες λύσεις εξοικονόμησης νερού.