Ο Anthony Eden το 1941 για την Κύπρο…

Σε συσχετισμό με το άρθρο μου στις 29.9.2019 (δηλώσεις Ιωάννη Μεταξά…), σήμερα θα αναφερθώ σε ένα υπόμνημα (Memorandum) του Βρετανού τότε Υπουργού Εξωτερικών Anthony Eden, ημερ. 31 Μαΐου 1941, προς το Πολεμικό Συμβούλιο Υπουργών, με τίτλο «Το Μέλλον της Κύπρου».

Το άρθρο αυτό ας είναι και μια πρώτη απάντηση σε ένα «έγγραφο» που κυκλοφόρησε πριν από λίγα χρόνια σε ιστοσελίδες στην Ελλάδα (που πιστεύω είναι πλαστογράφηση) ως τάχα δηλώσεις του Anthony Eden το 1944 για την Κύπρο…

To Memorandum Eden αποτελείται από έξι σελίδες και γράφτηκε με σκοπό να προκαταλάβει τυχόν ενέργεια των Γερμανών να υποσχεθούν στην κυβέρνηση Quisling, που είχαν στήσει στην Αθήνα, ότι θα έδιδαν τη νήσο Κύπρο στην Ελλάδα. Έγραψε ο Anthony Eden:

«Αν οι Γερμανοί κατακτήσουν την Κύπρο, μια πιθανή ενέργειά των θα ήταν να παρουσιαστούν ως απελευθερωτές που είχαν υπόψη τους να δώσουν τη νήσο στην Ελλάδα, ή μάλλον στην κυβέρνηση Quisling που είχαν στήσει στην Αθήνα. Θα ήταν επομένως συνετό να μελετήσουμε αμέσως τη θέση μας σε μια τέτοια πιθανότητα, για να μην πιαστούμε στον ύπνο.

»Το θέμα πρέπει να μελετηθεί, ανεξάρτητα από τις ανάγκες της σημερινής κρίσης, υπό το φως ότι υπάρχει δυνατή prima facie υπόθεση να δώσουμε, μετά τον πόλεμο, την Κύπρο στην Ελλάδα, υπονοείται με διασφαλίσεις. Αυτό προκύπτει καθαρά από ένα memorandum που ετοιμάστηκε πρόσφατα με εντολή του Φόρεϊν Όφις από το Τμήμα Εξωτερικών Ερευνών του Βασιλικού Ινστιτούτου για Διεθνείς Σχέσεις» (σ.σ. Φ.Α.: το Royal Institute for International Affairs, κοινώς γνωστό ως Chatham House, πλησίον του οποίου βρίσκεται σήμερα στο Λονδίνο η Υπάτη Αρμοστεία της Κυπριακής Δημοκρατίας στο St. James’s Square).

«Το memorandum… υπενθυμίζει ότι η Αγγλία κατείχε την Κύπρο το 1878 για να προστατεύσει τις κοιλάδες του Τίγρη και του Ευφράτη σε περίπτωση ρωσικής προέλασης, η οποία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ και ότι από το 1925, που η Κύπρος έγινε βρετανική αποικία, το μόνο που έγινε κατορθωτό ήταν να μη δοθεί σε άλλη μεγάλη δύναμη, εκτός αυτού η νήσος δεν προσέφερε τίποτα στην ασφάλεια των βρετανικών ιμπεριαλιστικών συμφερόντων. Προσφέρθηκε στην Ελλάδα το 1915 ως δέλεαρ για να ενταχθεί στο πλευρό των συμμάχων. Κάπου τα τέσσερα πέμπτα του πληθυσμού της νήσου είναι ελληνόφωνοι ορθόδοξοι χριστιανοί, η ήδη θερμή επιθυμία των οποίων είναι να ενωθούν με την Ελλάδα και η οποία μάλλον θα δυναμώσει παρά να αδυνατίσει. Περαιτέρω, το memorandum δείχνει ότι εκτός από τις στρατηγικές εκτιμήσεις, τα μόνα συγκεκριμένα εμπόδια για την ένωση της νήσου με την Ελλάδα είναι (1) η αναφορά στη συμφωνία Sykes-Picot του 1916, που επιβεβαιώνεται με το άρθρο 4 της Γαλλο-Βρετανικής Σύμβασης του 1920, ότι η Γαλλία θα έχει βέτο στην ένωση της νήσου με 3η δύναμη, και (2) τα συμφέροντα της Τουρκίας στη νήσο, στη βάση στρατηγικής και σε σχέση με την τουρκόφωνη μειονότητα. Τα πρώτα από αυτά τα εμπόδια δύσκολα θεωρούνται σοβαρά, καθώς η Γαλλία χάνει πυρετωδώς τη θέση της στη Συρία. Όσον αφορά το δεύτερο εμπόδιο, θα πρέπει να είναι δυνατό να βρεθούν τρόποι που να διασφαλίζουν τα τουρκικά συμφέροντα και να λυθεί το πρόβλημα της τουρκικής μειονότητας με ανταλλαγή πληθυσμού». (σ.σ. Φ.Α. Ενδιαφέρουσα η αναφορά αυτή, γιατί μια τέτοια σκέψη είχε γίνει και κατά την ανταλλαγή πληθυσμών μετά τη Συμφωνία της Λωζάννης, αλλά απερρίφθη…).

«Όσον αφορά τα στρατηγικά συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας, αυτά βέβαια πρέπει να διατηρηθούν, και αυτό μάλλον μπορεί να διευθετηθεί με παραχώρηση στη Μεγάλη Βρετανία ναυτικών και αεροπορικών βάσεων στη Κύπρο ή άλλη ελληνική νήσο, π.χ. Κρήτη ή τα Δωδεκάνησα…

»Μπορούμε να αγνοήσουμε και να αφήσουμε τη γερμανική προπαγάνδα, πιστεύοντας ότι οι Έλληνες δεν θα ανταποκριθούν. Μπορούμε να προκαταλάβουμε τη γερμανική κίνηση με δημόσια δήλωση ότι μετά τον πόλεμο σκοπεύουμε να συζητήσουμε με την ελληνική Κυβέρνηση την ένωση της νήσου με την Ελλάδα (βάσεις στο νησί ή αλλού ως πιο πάνω).

»Μπορούμε αμέσως, δίχως να αναμένουμε γερμανική κίνηση, να εμπιστευθούμε την ελληνική Κυβέρνηση και να συζητήσουμε ποια γραμμή να ακολουθήσουμε… Πρέπει να πείσουμε την ΕΚ ότι, σε περίπτωση γερμανικής κίνησης και της κυβέρνησης Quisling να τη δέχεται, αυτή (ΕΚ) θα αρνηθεί να συζητήσει τέτοιο σχέδιο…

»Όταν βρισκόμουν πρόσφατα στην Αθήνα, ρωτήθηκα κατά πόσον η Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας θα ήταν διατεθειμένη να ανακοινώσει την ένωση της νήσου μετά τον πόλεμο. Απέφυγα να συζητήσω το θέμα κάτω από τις σημερινές συνθήκες…».

Στα συμπεράσματά του ο Anthony Eden ολοκλήρωσε υποστηρίζοντας ότι θα έπρεπε να πάρουν την ΕΚ στην εμπιστοσύνη τους στις γραμμές που έγραψε. Και αν η ΕΚ συμφωνούσε, να είναι έτοιμοι (Βρετανοί) να τους αφήσουν να πουν δημόσια ότι σκόπευαν να συζητήσουν το θέμα του μέλλοντος της Κύπρου με την Κυβέρνηση της Α.Μ. και, αν πιεζόντουσαν από την ΕΚ, να είναι έτοιμοι να εκδώσουν κοινή ανακοίνωση ότι: «Οι δύο κυβερνήσεις τους είχαν ήδη συμφωνήσει να συζητήσουν τις συνθήκες υπό τις οποίες η κυριαρχία της νήσου θα μεταφερόταν μετά το πόλεμο από την Μεγάλη Βρετανία στην Ελλάδα».

WAR CABINET

Το υπόμνημα του Anthony Eden συζητήθηκε στη συνεδρία του Πολεμικού Συμβουλίου Υπουργών στις 2 Ιουνίου 1941 εν τη παρουσία του Πρωθυπουργού Winston S. Churchill. Τα πρακτικά γράφουν ότι ο Υπουργός Αποικιών προέβη σε ορισμένες επισημάνσεις σχετικά με την άμυνα της Κύπρου, και ο Πρωθυπουργός προέτρεψε όπως οι Αρχηγοί των Επιτελείων ξανα-εξετάσουν τα μέτρα που έπρεπε να πάρουν για την άμυνα της Κύπρου.

Η συζήτηση επικεντρώθηκε στο κατά πόσον ήταν επιθυμητό να λαμβάνονταν μέτρα σε εκείνο το στάδιο εις αντιμετώπιση γερμανικής κίνησης που είχε σκοπό να δώσει την Κύπρο στην Ελλάδα. Η γενική άποψη που εκφράστηκε ήταν πως οι Έλληνες μάλλον δεν θα αποδέχονταν κάτι τέτοιο και ότι υπήρχαν διάφορα μειονεκτήματα όσον αφορούσε τις γραμμές που είχε εισηγηθεί ο Υπουργός Εξωτερικών στο έγγραφό του. Η απόφαση του Πολεμικού Συμβουλίου ήταν όπως:

«Ο Υπουργός Εξωτερικών σε εκείνο το στάδιο μην πάρει πρωτοβουλία για συζητήσεις με την ελληνική Κυβέρνηση για το μέλλον της Κύπρου. Αν, όμως, εγειρόταν το θέμα, να απαντήσει ότι είμαστε διατεθειμένοι να συζητήσουμε το μέλλον της Κύπρου μαζί τους μετά τον πόλεμο, ως μέρος της γενικής διευθέτησης ειρήνης».

Είναι πολύ ενδιαφέρον το έγγραφο αυτό του Anthony Eden, γιατί ο αναγνώστης θα πρέπει να προσέξει ότι ο συγγραφέας τότε μιλούσε για Έλληνες ορθόδοξους χριστιανούς (τέσσερα πέμπτα του πληθυσμού) και για μια «τουρκική μειονότητα», για την οποία μάλιστα πρότεινε και ανταλλαγή πληθυσμού, με στόχο την ένωση της νήσου με την Ελλάδα, νοουμένου ότι η Μεγάλη Βρετανία εξασφάλιζε βάσεις στο νησί ή σε άλλο ελληνικό νησί. Γιατί, αυτό η Ελλάδα το πρότεινε στη Μ. Βρετανία αμέσως μετά το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950, αλλά οι Εργατικοί κυβερνώντες τότε το απέρριψαν. Τότε ακόμα δεν είχαν εισαγάγει τους όρους «Ελληνο-κύπριοι» και «Τουρκο-κύπριοι» στο λεξικό του «δι-κοινοτισμού». Δεν είχαν ακόμα αναγνωρίσει τη μειονότητα ως «πολιτικά ισότιμη κοινότητα»…

Ειρωνικά, ο Anthony Eden διετέλεσε Πρωθυπουργός μεταξύ 1955 -1957 και επί πρωθυπουργίας του επανέφεραν την Τουρκία με την Τριμερή ως ενδιαφερόμενο μέρος στο Κυπριακό. Ετοιμάστηκαν τα διχοτομικά σχέδια, αναβάθμισαν την τουρκική μειονότητα σε κοινότητα, παραχώρησαν το πρώτο συστατικό του απαρτχάιντ διαχωρισμού με τη ΔΙΚΟΙΝΟΤΙΚΟΤΗΤΑ στις 19.12.1956 από τη Βουλή των Κοινοτήτων και δέχθηκαν τη ΔΙΖΩΝΙΚΟΤΗΤΑ, που απαίτησαν οι Τούρκοι το 1957. Δυστυχώς, όπως θέτει εύστοχα το θέμα ο καθηγητής Δρ Κλέαρχος Α. Κυριακίδης, «οι Βρετανοί θεωρούν τους κατοίκους της Κύπρου ως απλά πιόνια, που μπορούν να τα μετακινούν όπως τους συμφέρει στο ‘πολιτικό σκάκι’»…

Επίσης, σημαντικό είναι το γεγονός ότι, το 1956, προτού παραιτηθεί ο Eden, λόγω Σουέζ, ο Sir Kirkpatrick ενημέρωσε τον υπ. Εξωτερικών Harold Macmillan που αντικατέστησε τον Eden ότι ο τελευταίος δεν συμφωνούσε με μια τουρκο-βρετανική συνεννόηση διχοτομήσεως, προτιμούσε ελληνο-βρετανική… (βιβλίο γράφουσας «Από την Ένωση στην Κατοχή»).

Ακόμα πιο ειρωνικά, η 31η Μαΐου 1941 συνέπεσε με την 31η Μαΐου 1956, ημέρα που ο διαβόητος σχεδιαστής της Τριμερούς και όχι μόνο, Sir Ivone Kirkpatrick, επί Πρωθυπουργίας Eden, ομολόγησε ότι εκείνος ΠΡΩΤΟΣ αναφέρθηκε στη διχοτόμηση (όχι ο Ευάγγελος Αβέρωφ, όπως λανθασμένα ερμηνεύθηκε χρόνια αργότερα). (Βλέπε βιβλίο «Διζωνική v Δημοκρατία» Φ.Α). Και είχε πει: «Δεν δίνουμε ολόκληρη την Κύπρο στην Τουρκία, είναι πολύ ελκυστικό»!

*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος