Αντανακλάσεων αντανακλάσεις. Η ζωγραφική του Ανδρέα Κάραγιαν

Αντανακλάσεων αντανακλάσεις. Αν θα ξεκινούσε κάποιος με ένα αφοριστικό συνόψισμα, ένα λεκτικό απόσταγμα, την παρουσίαση του εικαστικού έργου και της καλλιτεχνικής φυσιογνωμίας του Ανδρέα Κάραγιαν, ο όρος 'αντανάκλαση' θα ανέκυπτε ως λέξη κλειδί στην ανάγνωση του πλούσιου καμβά του. Κυριαρχούν άλλωστε στην θεματογραφία των τοπιογραφικών παραστάσεων στα 'ολλανδικά τοπία' του ζωγράφου το υγρό στοιχείο, τα ολλανδικά κανάλια που κατέγραφε ο αισθητικά ευαίσθητος και φιλοσοφικά ενήμερος ψυχισμός του διαβάζοντάς τα στην λειτουργία τους σαν δέκτες αντανακλάσεων του ορατού κόσμου. «Ως εν κατόπτρω» ο φυσικός κόσμος για τον ζωγράφο, που κατορθώνει με την επιδέξια γλυπτική του λεπτού αΰλου φωτός του ευρωπαϊκού βορρά να εκπτύξει μέσα από το ρεαλιστικό του λεξιλόγιο άλλες, επέκεινα διαστάσεις και μεταφυσικές υποδηλώσεις, πλαταίνοντας την αισθητηριακή αντίληψη στην αισθητική δεκτικότητα μυστικών συνομιλιών με το μεταφυσικό αληθές που υπαινίσσονται τα είδωλα και τα απεικάσματα των αισθήσεων. Ως «πλωτινικές απορροές», πνευματικές έννοιες που μορφούνται κι αποκρυσταλλώνονται μέσα από τα χρώματα και την πλαστικότητα των παραστάσεων του ζωγράφου στα όντα και τα πράγματα του αισθητού κόσμου, διατηρώντας όμως τον πνευματικό πλούτο και τα μεταφυσικά σκιρτήματα μιας βαθιά φιλοσοφικής ανάγνωσης αυτής της τόσο έντεχνα αποδοσμένης ρεαλιστικής ανα-παράστασης της φύσης, με ζωντανή την ενέργεια κι ενάργειά της ως αντικατοπτρισμού του ενύλου λόγου.

Πλατωνικός; Ο ίδιος, βέβαια, απηχώντας και τις τακτικές μας φιλοσοφικές συζητήσεις για την αποτίμηση των πανθεϊστικών του αντιλήψεων αναγορεύει εαυτόν ως «Σπινοζικό». Εξηγεί ο ίδιος ότι η προσέγγισή του στην φύση είναι «πανθεϊστική», αφού, οργανώνοντας την παράσταση της φύσεως στην ζωγραφική, ανακαλύπτει ή διαγιγνώσκει την παρουσία του θείου στην σχεδιαστική τελειότητα των πραγμάτων. Περπατώντας με την φίλη του, συγγραφέα Νίκη Μαραγκού τα πρωϊνά στην ύπαιθρο για να ζωγραφίσουν, ονόμασαν τις περιπατητικές τους στοχαστικές, αισθητικές της φύσης αναγνώσεις «πρωινές προσευχές». Το έργο του, εξηγεί, επιχειρεί να αποδώσει και να επικοινωνήσει την παρουσία του θείου στην φύση, είναι μια μυστική ιερουργία. Θα τολμούσαμε να αναδιφήσουμε εδώ ίχνη των Βρετανών ρομαντικών τοπιογράφων, όπως ο Constable, την μείξη νατουραλισμού και μυστικισμού του οποίου τόσο αποπνέουν τα έργα του Ανδρέα Κάραγιαν, ρομαντικός, όπως οι Άγγλοι τοπιογράφοι εύρισκαν στην φύση ένα μυστήριο που έπρεπε να ξεδιαλύνουν, που μπορούσε να ελευθερώσει την φαντασία τους, να αφυπνίσει τα συναισθήματά τους και να προκαλέσει μια υμνητική της φυσικής ομορφιάς και διάχυτης πνευματικότητας έκσταση. Είναι η έκφραση του τοπίου σε προσωπικό όραμα του καλλιτέχνη, ο οποίος μπορεί να βρει ομορφιά εκεί όπου οι άλλοι δεν βρίσκουν, μια ανατατική με την παλέτα επίκληση της φύσης με πίστη και σεβασμό στην αλώβητη και γνήσια αλήθειά της.

Φιλοσοφική παλέτα

Ναι, κατ' εξοχήν φιλοσοφική στις βαθύτερες αλήθειες που αναγγέλλει κι υπαινίσσεται η παλέτα του Ανδρέα Κάραγιαν. Στην υποβολή του «άλλου» μέσα από την ενέργεια των αναπαραστάσεων αποδίδει και ο ίδιος αυτοβιογραφικά την πρωταρχική πηγή των εικαστικών του εμπνεύσεων, αλλά και την αντίληψη του εαυτού του ως ζωγράφου, ως καλλιτέχνου συνομιλητή με την αισθητική αλήθεια των πραγμάτων. Κλήση που τον απομάκρυνε άλλωστε από την επαγγελματική επιλογή και άσκηση της ιατρικής επιστήμης, αφού ήδη είχε πάρει το πτυχίο της ιατρικής. "Ζητούσα τον πραγματικό εαυτό μου", εξηγεί ο ίδιος. Και τον βρήκε στην διακονία της αναζήτησης με τον χρωστήρα του εκείνου του άλλου πραγματικού κόσμου πίσω από τις ψευδαισθήσεις και τα φαντάσματα των ευτελισμένων, καθημερινών ωφελιμιστικών διαλόγων με τις αισθήσεις μας.

Εξηγεί πώς, διατρέχοντας μία μέρα με τον σύντροφό του Μίτο σε τρένο τα ολλανδικά τοπία, έβλεπε μέσα από τον καθρέφτη του παραθύρου να αντανακλώνται στο πρόσωπο του Μίτο ανταύγειες και απεικάσματα του φεύγοντος, όσο πιο κοντά, και μένοντος, όσο πιο μακράν, ολλανδικού τοπίου. Η περιγραφή αυτής της κοινής, καθοριστικής για την αυτοσυνειδησία του ζωγράφου, παραπέμπει στην προσφιλή τεχνοτροπία του να διαχωρίζει σε επίπεδα την ζωγραφική επιφάνεια του καμβά του. Σε ένα υποδειγματικά χαρακτηριστικό του πίνακα το πρώτο τρίτο της ζωγραφικής επιφάνειας παριστά την ακίνητη επιφάνεια του νερού στο κανάλι μπροστά στα πόδια του, με όλο όμως το βάθος ενός σκοτεινού και όλο κρυφούς ψιθύρους κόσμου. Στο δεύτερο επίπεδο απλώνεται ο κάμπος, αναπτύσσοντας κι εκδιπλώνοντας την έννοια της έκτασης και του βάθους, της πλατωνικής 'χώρας' των τεκταινομένων. Στο βάθος στέκει ο σκοτεινός όγκος του δάσους, συμπαγής και οπτικά αδιαπέραστος, μια πρόκληση για τον χρωστήρα του ζωγράφου να διαλεχθεί τον όγκο με τις αποχρώσεις του πράσινου. Στην οργάνωση του καμβά μια μεταφυσική θεωρία των επιπέδων της πραγματικότητας.

Ο ζωγράφος είναι ένας, όπως, όμως, με τον Καβάφη, η θεματογραφία του συντίθεται και από μια άλλη διάσταση, έναν άλλο κόσμο. Ανθρώπινες μορφές, νεανικές ανδρικές φιγούρες, ένας ύμνος όπως και διαμαρτυρία στην αποξένωση του άνδρα, εξηγεί ο ίδιος. Όπως στον Καβάφη, η αισθητικοποίηση του αισθησιακού τού χαρίζει διάρκεια και ομορφιά, αποπνευματώνοντας και τον διάχυτο ερωτισμό των νεανικών μορφών: οι νεαροί ποδηλάτες του επιλέγονται και ως εξώφυλλο στο αυτοβιογραφικό, ως ζωή και διάρκεια της μνήμης με τον τρόπο του Μαρσέλ Προυστ που τον εμπνέει, το «Ανήθικες Ιστορίες», που ακολουθούν και οι «Αληθείς Ιστορίες». Εξαιρετική, συναρπαστική γραφή, με ύφος στακάτο, αλλά βαθιά στοχαστικό για τα ανθρώπεια, βιωμένα ως προσωπική μνήμη. Πινελιές μνημών, καμβάς βιωμάτων, αισθημάτων, αισθήσεων και αναμνήσεων. Ο ζωγράφος ζωήν γράφων.

Εικαστική αρτιότητα και φιλοσοφικό βάθος

Στους επισκέπτες στην έκθεση της ζωγραφικής του Ανδρέα Κάραγιαν, η πρώτη κι άμεση εντύπωση, τα πρώτα επιφωνήματα θαυμασμού θα αφορούν την εικαστική επιδεξιότητα στους πίνακες τoυ Ανδρέα Κάραγιαν. Πέρα από την απόλαυση της μαστοριάς του τεχνίτη ζωγράφου, διότι ο ζωγράφος είναι πριν από όλα τεχνίτης, ωστόσο, οι ζωγραφικές παραστάσεις προσκαλούν σε έναν δυναμικό προβληματισμό ανάμεσα 'στο αναγνωρίσιμο και στο αφαιρετικό', το δηλούμενο και το αναπέμπον. Μην παρέλθετε την πρόκληση αυτή. Οι πινελιές είναι αυτοδύναμες, αλλά και μεταδοτικές την ίδια στιγμή, λένε μια ιστορία κι υπαινίσσονται μια άλλη, βαθύτερη κι ανώτερη. Πρόκειται για μια εμβαπτιστική πρόσκληση στην καθαρή αισθητική δεκτικότητά μας, για μια πνευματική γυμνασία του βλέμματος στην παλλόμενη καρδιά της φύσης… Ο Ανδρέας Κάραγιαν αποκαλύπτεται ως ζωγράφος της φύσης, αποκαλύπτοντας ένα ποιητικό όραμα του φυσικού κόσμου, το οποίο, όμως, στηρίχθηκε στην ορθή και ακριβή παρατήρηση, αφού, όπως θα το έθετε ο νατουραλιστής τεχνοκριτικός Ruskin, «Δεν υπάρχει τίποτα άσχημο στη φύση»...

Το χρώμα έχει έντονη υλική υπόσταση, αναπαριστά μεν μια χρωματική εντύπωση, αλλά ταυτόχρονα δηλώνει έντονα την παρουσία του ως αυτόνομο συστατικό, ως ύλη, καλώντας στην προσεκτική αναδίφηση στο υλικό ίχνος της πινελιάς καθώς αυτή απο-συντίθεται στην αφαιρετική σαγήνη της χρωματικής παράστασης. Θαυμάζοντας κι απορώντας στον ζωγράφο, πώς δίνει αυτό το βάθος και τον απειλητικό όγκο στο νερό του καναλιού, απάντησε ο τεχνίτης: «Υπάρχουν τρεις στρώσεις χρώματος: πρώτα ένα στρώμα μαύρου, που δίνει το βάθος, μετά το στρώμα του κόκκινου, κι ύστερα, από πάνω, το μπλε». Και πώς το μάτι του θεατή διαγιγνώσκει αυτό το βάθος και τον χρωματικό δυναμισμό στην αντίληψη του πολυεπίπεδου όγκου του νερού! Πώς το δυναμικό κόκκινο δίνει ζωή πίσω από το παγωμένο μπλε, το χρώμα της σιωπής και του θανάτου! Στην ευαίσθητη δεκτικότητα του θεατή αυτό το μέτρο της επιτυχίας του καλλιτέχνη, στην παλέτα του τεχνίτη ο τρόπος. Ο ζωγράφος που ξέρει να κατευθύνει και οργανώσει την ματιά του θεατή, την οπτική γωνία του βλέμματος, στο μέτρο μιας χρυσής τομής ανάμεσα στο αφηγηματικό δράμα του πλάτους, αλλά επίσης και το στοχαστικό βάθος μιας ιδεαλιστικής αποπνευμάτωσης, την ησυχαστική παράδοση στην προσωπική ρέμβη. Ο καμβάς, καλώντας στον χρόνο του.