Η Επαρχία Κερύνειας ως υποπτευόμενη σκηνή γενοκτονίας

Το 2015, ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) καθιέρωσε την 9η Δεκεμβρίου ως ετήσια Διεθνή Ημέρα Μνήμης και Αξιοπρέπειας των Θυμάτων Εγκλημάτων Γενοκτονίας και της Αποτροπής του Εγκλήματος αυτού. Αυτή είναι μια Ημέρα με ζωτική σημασία για την Ανατολική Μεσόγειο, μια αιματοβαμμένη περιοχή, όπου η γενοκτονία έχει εκτελεστεί, π.χ., από την Οθωμανική Τουρκία και από τη Γερμανία.

Η Σύμβαση Κατά της Γενοκτονίας

Το 1943, για να ονομάσει «ένα έγκλημα χωρίς όνομα», ο πρωτοπόρος δικηγόρος Ραφαήλ Λέμκιν εφηύρε την αγγλική λέξη «genocide» («γενοκτονία»), με βάση την ελληνική λέξη «γένος». Περαιτέρω, επηρεασμένος από τη θλιβερή μοίρα των ιθαγενών Αμερικάνων, Αρμενίων, Ελλήνων, Εβραίων και άλλων θυμάτων της μαζικής δολοφονίας, παρατήρησε ότι η γενοκτονία έχει δύο φάσεις – την καταστροφή μιας καταπιεσμένης ομάδας και την επιβολή του εθνικού προτύπου του καταπιεστή.

Συνεπώς, ο Λέμκιν, ο οποίος ήταν Πολωνός και Αμερικανός, καθώς και Εβραίος, αγωνίστηκε υπέρ της υιοθέτησης της Σύμβασης για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Επιτέλους, υιοθετήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 1948. Στις 12 Ιανουαρίου 1951, η Σύμβαση τέθηκε σε ισχύ.

Στην εισαγωγή της Σύμβασης, τα Συμβαλλόμενα Μέρη, όπως η Τουρκία και η Γερμανία, αναγνωρίζουν ότι «εις όλας τας εποχάς της ιστορίας της η ανθρωπότης υπέστη σημαντικάς απωλείας εκ της γενοκτονίας». Στο Άρθρο Ι, τα Συμβαλλόμενα Μέρη επιβεβαιώνουν «ότι η γενοκτονία, συντελουμένη είτε εν καιρώ ειρήνης είτε εν καιρώ πολέμου, τυγχάνει έγκλημα διεθνούς δικαίου και αναλαμβάνουν την υποχρέωσιν να προλαμβάνουν και να τιμωρούν αυτό».

Tο Άρθρο ΙΙ προσθέτει τα εξής:

«Εις την παρούσαν Σύμβασιν ως γενοκτονία νοείται οιαδήποτε εκ των κατωτέρω πράξεων, ενεργουμένη με την πρόθεσιν ολικής ή μερικής καταστροφής ομάδος, εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής, ως τοιαύτης: α) Φόνος των μελών της ομάδος. β) Σοβαρά βλάβη της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητος των μελών της ομάδος. γ) Εκ προθέσεως υποβολή της ομάδος εις συνθήκας διαβιώσεως δυναμένας να επιφέρωσιν την πλήρη ή την μερικήν σωματικήν καταστροφήν αυτής. δ) Μέτρα αποβλέποντα εις την παρεμπόδισιν των γεννήσεων εις τους κόλπους ορισμένης ομάδος. ε) Αναγκαστική μεταφορά παίδων μιας ομάδος εις ετέραν ομάδα». (Πηγή: ΟΗΕ στο: www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4cb2fb692).

Ένα ερώτημα

Παρά τη Σύμβαση κατά της Γενοκτονίας, οι μαζικές δολοφονίες δεν σταμάτησαν στην Ανατολική Μεσόγειο. Για παράδειγμα, το 1963/64 και το 1974, φαίνεται ότι έγιναν μαζικές δολοφονίες εις βάρος των πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ). Μάλιστα, διάφοροι πολίτες δολοφονήθηκαν, μάλλον, λόγω της ελληνικής ή τουρκικής καταγωγής τους ή λόγω της χριστιανικής ή μουσουλμανικής πίστης τους. Επομένως, δημιουργείται ένα ερώτημα. Πέρασαν αυτές οι δολοφονίες το όριο που διαχωρίζει τη μη γενοκτονική εγκληματικότητα από τη γενοκτονική εγκληματικότητα;

Κατ’ αρχάς, εν όψει σχετικών διεθνών δικαστικών αποφάσεων, όπως αυτών για τη γενοκτονία των περίπου 8.000 Βόσνιων μουσουλμάνων στη Σρεμπρένιτσα της πρώην Γιουγκοσλαβίας το 1995, είναι πολύ δύσκολο να διαπιστωθεί η ύπαρξη οποιασδήποτε γενοκτονίας. Γι’ αυτό, θα απαντήσω το ερώτημα με τον ακόλουθο τρόπο:

Από τη μια, είναι αμφισβητήσιμο εάν η γενοκτονία έχει επιβληθεί στο σύνολο της ΚΔ. Από την άλλην, οι δολοφονίες και άλλες εγκληματικές πράξεις στην Επαρχία Κερύνειας, κατά των Ελλήνων, έφθασαν σε ένα επίπεδο μεγέθους, έντασης και συνέπειας που, θα έλεγα, πέρασαν το όριο από τη μη γενοκτονική εγκληματικότητα στη γενοκτονική εγκληματικότητα. Παρέχω παρακάτω δείγματα των αποδεικτικών στοιχείων.

Πρώτον, σε μια ερευνητική έκθεση που υιοθετήθηκε το 1976, αλλά καλύφθηκε μέχρι το 1979, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα συμπέρανε ότι κοντά στην Ελιά στην Επαρχία Κερύνειας στις 21 Ιουλίου 1974, μια μέρα μετά την έναρξη της πρώτης τουρκικής εισβολής, δώδεκα αρσενικοί Έλληνες πολίτες της ΚΔ σκοτώθηκαν από Τούρκους στρατιώτες που διοικούνταν από έναν αξιωματικό και ενήργησαν σύμφωνα με την εντολή του. Η Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι αυτοί οι «αδικαιολόγητοι» σκοτωμοί ήταν «κόντρα» στο ανθρώπινο δικαίωμα στη ζωή, και «καταλογίζονταν στην Τουρκία». (Πηγή: «Applications Nos. 6780/74 and 6950/75: Cyprus Against Turkey: Report of the Commission, Volume I», Council of Europe, 1979, paragraphs 350-356).

Δεύτερον, σε επιστολή της 6ης Δεκεμβρίου 1974 προς τον τότε Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, ο Πρέσβης Ζήνωνας Ρωσσίδης, τότε μόνιμος εκπρόσωπος της ΚΔ στον ΟΗΕ, έγραψε για τα «γενοκτονικά χαρακτηριστικά» («genocidal features») της τουρκικής κατοχής και ανέφερε κάμποσες υποτιθέμενες δολοφονίες, πράξεις βιασμού κ.λπ., ειδικά σε περιοχές της Επαρχίας Κερύνειας, π.χ., Γλυκιώτισσα, Φτέρυχα, Πέντε Μίλι, Καραβά και Τριμίθι.

Σύμφωνα με τον Πρέσβη Ρωσσίδη, σε επιστολές της 5ης Σεπτεμβρίου και 6ης Δεκεμβρίου 1974, ακραίο παράδειγμα ήταν το υποτιθέμενο μακελειό στο στάδιο της Κερύνειας στις 23 Αυγούστου 1974, μια εβδομάδα μετά την κατάπαυση του πυρός της 16ης Αυγούστου 1974: «Από 200 στρατιώτες και πολίτες, 30 μεταφέρθηκαν στο τουρκοκυπριακό τμήμα της Λευκωσίας και στη συνέχεια απελευθερώθηκαν. Όλοι οι υπόλοιποι [170] πυροβολήθηκαν». Ως αποτέλεσμα, «μόνον 30» από τους 200 «αποφύγανε τον θάνατο». (Πηγές: Έγγραφα του ΟΗΕ S/11492 και S/11569).

Τρίτον, στα τέλη Αύγουστου του 2009, η «Αφρίκα», η τολμηρή εφημερίδα στα κατεχόμενα, κατέγραψε την τρομακτική μαρτυρία ενός «αυτόπτη». Ισχυρίστηκε ότι «περί τα τέλη Αυγούστου του 1974», στην ακτή του Μάρε Μόντε στην Επαρχία Κερύνειας, τουρκικά στρατεύματα μαχαίρωσαν και, έτσι, εκτέλεσαν τη «σφαγή» των «320 περίπου Ελληνοκυπρίων αιχμαλώτων». (Δείτε: www.sigmalive.com/archive/simerini/news/social/187552).

Τέταρτον, λαμβάνοντας υπόψη ότι μια βίαιη μεταφορά αποτελεί έγκλημα, σε αντίθεση με την Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης του 1949 και, επίσης, μπορεί να αποτελέσει ένδειξη της γενοκτονίας, υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι η Τουρκία οργάνωσε τέτοια μεταφορά με στόχο την εθνοκάθαρση της Επαρχίας Κερύνειας, της μόνης από τις έξι επαρχίες της ΚΔ που, από το 1974, έχει καταληφθεί εντελώς από την Τουρκία και έχει ντε φάκτο αποελληνοποιηθεί, τουρκοποιηθεί και ισλαμοποιηθεί. Παράδειγμα είναι το αποχαρακτηρισμένο τηλεγράφημα που στάλθηκε στις 5 Αυγούστου 1974 από τον Stephen Olver, τον Βρετανό τότε Ύπατο Αρμοστή στη Λευκωσία, προς τον Βρετανό τότε Υπουργό Εξωτερικών. Ο κ. Olver αποκάλυψε:

«Η μεταφορά [«transfer»] του ελληνοκυπριακού πληθυσμού από την περιοχή Κερύνειας προχωρεί σταθερά. Αυτό αναμφίβολα θεωρείται τουρκική πολιτική και λέγεται στους ανθρώπους ότι δεν θα μπορέσουν ποτέ να επιστρέψουν. Είναι τραγικό, και πρέπει ενδεικτικά να κάνουμε ό,τι μπορούμε να αμφισβητήσουμε αυτές τις αναγκαστικές εξώσεις [«forced evictions»]». (Πηγή: Έγγραφο FCO 9/1920, National Archives of the UK. Ευχαριστώ την κ. Φ. Αργυρού που με βοήθησε να το εντοπίσω).

Γι’ αυτούς και για άλλους λόγους, που δεν θα αναλύσω εδώ, υποθέτω ότι (ι) στην Επαρχία Κερύνειας (και αλλού) η Τουρκία είναι υπεύθυνη για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και, ίσως, γενοκτονία, (ιι) τέτοια εγκλήματα διαπράχθηκαν κατά των ιθαγενών Ελλήνων Κερυνειωτών (και άλλων πολιτών της ΚΔ) με εγκληματική πρόθεση, μαζί με απάνθρωπα, διακριτικά και ρατσιστικά κίνητρα, και (ιιι) η Τουρκία είναι υπεύθυνη για σοβαρές παραβιάσεις διαφόρων συμβάσεων, όπως την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης, και, ίσως, την Σύμβαση κατά της Γενοκτονίας.

Παρ’ όλα αυτά, ο ΟΗΕ έχει αγνοήσει τις εγκληματικές διαστάσεις του «κυπριακού προβλήματος». Μάλιστα, το όνομα «Κερύνεια» και οι λέξεις «έγκλημα» και «γενοκτονία» λείπουν από τα ψηφίσματα του ΟΗΕ για την Κύπρο κατά την κρίσιμη εικοσαετία από το 1963 μέχρι το 1983.

Μια αντιπαράθεση

Αυτή η ιστορία αποδεικνύει ότι τα διεθνή εγκλήματα μπορούν να διαπραχθούν στην Ευρώπη, αλλά να παραμένουν ατιμώρητα. Γι’ αυτό, υποθέτω ότι η μακρόχρονη ατιμωρησία στην ΚΔ αποτελεί παράγοντα της γενοκτονικής εγκληματικότητας στην πρώην Γιουγκοσλαβία κατά τη δεκαετία του 1990.

Κλείνοντας, λοιπόν, να επισημάνω μιαν αντιπαράθεση: Το 1993, σύμφωνα με το Ψήφισμα 827 του Συμβουλίου Ασφαλείας, ο ΟΗΕ έκανε αυτό που δεν έκανε σε σχέση με την ΚΔ – ίδρυσε στη Χάγη το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία. Οι αποφάσεις αυτού του Δικαστηρίου έχουν επιβεβαιώσει ότι, λίγο μετά το 1974, τα χειρότερα εγκλήματα διαπράχθηκαν εκεί.

Για παράδειγμα, το 2017, στην απόφαση της υπόθεσης Prosecutor v Ratko Mladic, το Δικαστήριο έκρινε τον κατηγορούμενο ένοχο για γενοκτονία, δίωξη, εξόντωση, δολοφονία και την απάνθρωπη πράξη της βίαιης μεταφοράς στην περιοχή της Σρεμπρένιτσα το 1995. (Δείτε: www.icty.org/en/case/mladic).

Δεν ήταν αυτά τα ίδια εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην Επαρχία Κερύνειας το 1974; Με αφορμή την Διεθνή Ημέρα κατά της Γενοκτονίας, καλώ τον ΟΗΕ να απαντήσει και, επίσης, να εξηγήσει πότε θα παράσχει τη διεθνή ποινική δικαιοσύνη στην ΚΔ.

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές