Αναλύσεις

«Μια καθοριστική στιγμή»

H ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΝΗΣΙΑ CHAGOS ΣΕ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
ΑΠΟ ΤΙΣ 16 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1960, ΤΟ ΗΒ ΑΡΧΙΣΕ ΝΑ ΚΑΜΟΥΦΛΑΡΕΙ ΤΟΝ ΑΠΟΙΚΙΑΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΥΠΟ ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ. ΤΟ ΗΒ ΤΙΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΕ ΩΣ «SOVEREIGN BASE AREAS» («SBAS»), ΔΗΛΑΔΗ «ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΑΡΧΩΝ ΒΑΣΕΩΝ»
Μπορεί να συμβιβαστούν οι πρόνοιες του Συντάγματος της ΚΔ υπέρ του διαχωρισμού και των διακρίσεων με θεμελιώδεις κανόνες, όπως αυτές που αναφέρονται στο ψήφισμα 1514 (XV) της Γενικής Συνέλευσης των ΗΕ;

Στις 19 Φεβρουαρίου 1959 ολοκληρώθηκε η Συμφωνία του Λονδίνου. Όμως, κανένας από τους πέντε κυρίους που υπέγραψαν τη Συμφωνία δεν είχε εκλεγεί από τον λαό της Κύπρου ως ένα ενιαίο συλλογικό σύνολο. Επίσης, κανείς δεν είχε συγκεκριμένη εντολή από αυτόν τον λαό να υπογράψει. Ακόμη χειρότερα, ο λαός δεν είχε την ευκαιρία να συμμετάσχει στη διαδικασία, π.χ., μέσω ενός δημοψηφίσματος, για να εγκρίνει ή να απορρίψει είτε τη Συμφωνία της 19ης Φεβρουαρίου 1959 είτε το Σύνταγμα, τις Συνθήκες και τα άλλα έγγραφα που εισήχθησαν αργότερα, στις 16 Αυγούστου 1960.
Ως αποτέλεσμα, ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) με νεο-αποικιακό τρόπο. Το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) διατήρησε δύο περιοχές της Κύπρου υπό συνεχιζόμενη βρετανική κυριαρχία. Επιπλέον, η Τουρκία και το ΗΒ, οι δύο τελευταίοι ηγεμόνες της αποικίας της Κύπρου, συν την Ελλάδα, απέκτησαν μια σειρά μονίμων δικαιωμάτων. Αυτά τα δικαιώματα ήταν απαραίτητες προϋποθέσεις της περιορισμένης ανεξαρτησίας.
Καμουφλαρισμένα αποικιακά κατάλοιπα
Από τις 16 Αυγούστου 1960, το ΗΒ άρχισε να καμουφλάρει τον αποικιακό χαρακτήρα των δύο περιοχών υπό συνεχιζόμενη βρετανική κυριαρχία. Το ΗΒ τις χαρακτήρισε ως «Sovereign Base Areas» («SBAs»), δηλαδή «Περιοχές των Κυρίαρχων Βάσεων». Επίσης, το ΗΒ όρισε έναν μη εκλεγμένο στρατιωτικό αξιωματούχο ως «Διαχειριστή» («Administrator») των «SBAs» και ως «Αρχιστράτηγο» («Commander»). Ωστόσο, τους τελευταίους μήνες, δύο δικαστήρια έχουν σκουπίσει το καμουφλάζ από τα SBAs.
Στην υπόθεση «Bashir», η βρετανική κυβέρνηση υποστήριξε ότι τα «SBAs» ήταν «νέες οντότητες», οι οποίες «δημιουργήθηκαν το 1960». Όμως, στις 30 Ιουλίου 2018, το Ανώτατο Δικαστήριο («Supreme Court») του ΗΒ διαφώνησε. Επτά ανεξάρτητοι και ατρόμητοι Βρετανοί Δικαστές, υπό την Προεδρία της Lady Hale, διαφώνησαν. Αποφάσισαν ότι:
«To Cyprus Act 1960 [μια νομοθεσία της βρετανικής Βουλής] δεν άλλαξε το καθεστώς των SBAs, αλλά απλώς τις απέκλεισε από τη μεταφορά της επικράτειας στη νέα Κυπριακή Δημοκρατία... Στην περίπτωση των SBAs, η μόνη αλλαγή που σημειώθηκε το 1960 ήταν ότι, ενώ προηγουμένως ανήκαν στην εξαρτώμενη από το ΗΒ επικράτεια της Κύπρου, μετά [το 1960] ανήκαν εξ ολοκλήρου σ’ αυτό [το ΗΒ]. Το γεγονός και μόνον ότι το ΗΒ έχασε το 97% της Νήσου της Κύπρου δεν άλλαξε το καθεστώς του 3% που διατήρησε» (Πηγή: R (Tag Eldin Ramadan Bashir & Ors) v Home Secretary [2018] UKSC 45, παράγραφοι 62 & 69).
Αυτή ήταν μια συγκλονιστική ήττα για τη βρετανική κυβέρνηση. Μάλιστα, η υπόθεση «Bashir» αναφέρθηκε από τον κ. Κώστα Κληρίδη, τον Γενικό Εισαγγελέα της ΚΔ, όταν εμφανίστηκε ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Δικαιοσύνης στη Χάγη, στις 4 Σεπτεμβρίου 2018. Στο πλαίσιο μιας υπόθεσης σχετικά με τις «Νομικές συνέπειες του διαχωρισμού του Αρχιπελάγους των Νησιών Chagos από τον Μαυρίκιο το 1965», ο κ. Κληρίδης δήλωσε ότι «ακόμη και στα μάτια του ίδιου του ΗΒ», όπως επιβεβαίωσε το Ανώτατο Δικαστήριο του ΗΒ, «η αποικιοκρατία φαίνεται να είναι ζωντανή και να κρατά καλά σήμερα, αν και με διαφορετικά ονόματα» (Πηγή: www.icj-cij.org/files/case-related/169/169-20180904-ORA-02-00-BI.pdf, σελίδες 47-48).
Στη Συμβουλευτική Γνωμοδότησή του, που εκδόθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2019, το Διεθνές Δικαστήριο σημείωσε ότι «από το 1967 έως το 1973, ολόκληρος ο πληθυσμός του Αρχιπελάγους Chagos είτε διώχτηκε βίαια είτε εμποδίστηκε από το να επιστρέψει από το ΗΒ».
Το Διεθνές Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι:
«Ως αποτέλεσμα της παράνομης αποσύνδεσης του Αρχιπελάγους του Chagos και της ενσωμάτωσής του σε μια νέα αποικία, γνωστή ως BIOT, η διαδικασία απο-αποικιοποίησης του Μαυρικίου δεν ολοκληρώθηκε νομίμως όταν ο Μαυρίκιος απέκτησε ανεξαρτησία το 1968... Συνεπώς, το ΗΒ είναι υποχρεωμένο να τερματίσει το ταχύτερο δυνατόν τη διοίκησή του στο Αρχιπέλαγος του Chagos, επιτρέποντας, έτσι, στον Μαυρίκιο να ολοκληρώσει την απο-αποικιοποίηση της επικράτειάς του κατά τρόπο σύμφωνο με το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών».
Το ψήφισμα 1514 (XV)
Στην αιτιολογία του, το Διεθνές Δικαστήριο έδωσε έμφαση σε ένα ιστορικό ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) - το ψήφισμα 1514 (XV) της 14ης Δεκεμβρίου 1960. Το προοίμιο του ψηφίσματος διακηρύσσει ότι «πρέπει να τεθεί τέλος στην αποικιοκρατία και σε όλες τις πρακτικές διαχωρισμού και διακρίσεων που συνδέονται με αυτήν». Σύμφωνα με το Δικαστήριο, η «έγκριση» αυτού του ψηφίσματος «αντιπροσωπεύει μια καθοριστική στιγμή στην παγίωση της κρατικής πρακτικής για την απο-αποικιοποίηση» που χρονολογείται από τα ψηφίσματα 637 (VII) της 16ης Δεκεμβρίου 1952.
Σχετικά με το ψήφισμα 1514 (XV) του 1960, το Δικαστήριο επίσης παρατήρησε ότι:
«Η διατύπωση που χρησιμοποιείται στην απόφαση 1514 (XV) έχει κανονιστικό χαρακτήρα, στο μέτρο που επιβεβαιώνει ότι "όλοι οι λαοί έχουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης". Το προοίμιό του διακηρύσσει "την ανάγκη να τεθεί σε ταχύ και άνευ όρων τέλος η αποικιοκρατία σε όλες τις μορφές και εκδηλώσεις της"»...
«Για να αποφευχθεί η διάλυση των μη αυτοδιοικούμενων εδαφών, η παράγραφος 6 του ψηφίσματος 1514 (XV) προβλέπει ότι: "Κάθε απόπειρα με στόχο τη μερική ή ολική διακοπή της εθνικής ενότητας και της εδαφικής ακεραιότητας μιας χώρας είναι ασυμβίβαστη με τους σκοπούς και τις αρχές του Χάρτη του ΟΗΕ"».
«Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, ενώ η άσκηση αυτοδιάθεσης μπορεί να επιτευχθεί με μιαν από τις επιλογές που θέτει η απόφαση 1541 (XV), πρέπει να είναι η έκφραση της ελεύθερης και γνήσιας θέλησης του ενδιαφερομένου λαού [«the people concerned»]». (Πηγή: www.icj-cij.org/files/case-related/169/169-20190225-01-00-EN.pdf, παραγράφους 43, 150, 157, 174, 178 κ.ά.).
Εδώ πρέπει να επισημάνω ότι έχει δικαιωθεί ο Πρέσβης Ζήνωνας Ρωσσίδης, ο πρώτος Μόνιμος Αντιπρόσωπος της ΚΔ στον ΟΗΕ και συγχορηγός του ψηφίσματος 1514 (XV). Την ημέρα της έκδοσης του ψηφίσματος, στις 14 Δεκέμβριου 1960, ο Πρέσβης Ρωσσίδης το περιέγραψε ως ένα με «μακροπρόθεσμη σημασία». Γιατί; «Τελειώνει ένα μακρύ κεφάλαιο στην ιστορία, που χαρακτηριζόταν από ‘τη βία, την υποταγή και την εκμετάλλευση’». (Πηγή: UN General Assembly Official Records, 947th Plenary Meeting, paragraphs 121-123).
Ερωτήματα
Προκύπτουν διάφορα ερωτήματα, όπως αυτά που αναφέρονται παρακάτω:
1. Η Συμφωνία του Λονδίνου, το Σύνταγμα και οι τρεις Συνθήκες της 16ης Αυγούστου 1960 προετοιμάστηκαν με αθέμιτες διαδικασίες ή αλλιώς παράνομες περιστάσεις;
2. Μπορεί να συμβιβαστούν οι πρόνοιες του Συντάγματος της ΚΔ υπέρ του διαχωρισμού και των διακρίσεων με θεμελιώδεις κανόνες, όπως αυτές που αναφέρονται στο ψήφισμα 1514 (XV);
3. Είναι και οι τρεις Συνθήκες του 1960 ή οποιεσδήποτε πρόνοιες της καθεμιάς παράνομες, επειδή προωθούν την αποικιοκρατία προς όφελος των δύο τελευταίων αποικιακών ηγεμόνων της Κύπρου, π.χ., μέσω της παράνομης αποσύνδεσης των «SBAs» ή μέσω της παρεμπόδισης της αυτοδιάθεσης;
4. Το Πρωτόκολλο για τους SBAs στη Συμφωνία Απόσυρσης του ΗΒ από την ΕΕ είναι παράνομο ή εξυπηρετεί αλλότριους σκοπούς, διότι επιδιώκει να επαναβεβαιώσει «τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μερών» της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης του 1960, η οποία μπορεί να είναι παράνομη ή να περιέχει παράνομες διατάξεις; Ή, όπως έχει προηγουμένως θέσει ο Χρήστος Κληρίδης, η επικύρωση θα αποτρέψει την επίδραση της απόφασης στην υπόθεση «Bashir»; Μάλιστα, θα αποτρέψει την επίδραση της Συμβουλευτικής Γνωμοδοτήσεως;
5. Μπορούν να συμβιβαστούν τα παράνομα αποτελέσματα των δύο τουρκικών εισβολών του 1974 με τους θεμελιώδεις κανόνες του διεθνούς δικαίου, όπως αυτούς που προσδιορίζονται στο ψήφισμα 1514 (XV) και στη Σύμβαση για το Έγκλημα του Απαρτχάιντ του 1973, η οποία αναφέρεται στο ψήφισμα 1514 (XV) και απηχεί την καταδίκη της αποικιοκρατίας, του διαχωρισμού και των διακρίσεων;
6. Μπορεί να συμβιβαστεί η στάση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ υπέρ του διαχωρισμού, μέσω της προτεινόμενης «δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας», με α) την εχθρότητα έναντι του διαχωρισμού που εκδηλώνεται από το ψήφισμα 1514 (XV) και β) την εγγενώς δημοκρατική έννοια του «ενδιαφερομένου λαού», ο όρος που χρησιμοποιείται στην παράγραφο 160 της προαναφερθείσας Συμβουλευτικής Γνωμοδοτήσεως;
7. Γιατί η Ελλάδα, η Τουρκία, το ΗΒ και η ΚΔ ποτέ δεν υπέγραψαν τη Σύμβαση κατά του Απαρτχάιντ; Ίσως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όλοι υποστηρίζουν μια «διευθέτηση» που θα βασίζεται σε «δι-κοινοτικές» και «δι-ζωνικές» μορφές του απαρτχάιντ, σύμφωνα με τις νεο-αποικιακές επιθυμίες των δύο τελευταίων αποικιακών ηγεμόνων της Κύπρου;
Αυτές οι ερωτήσεις πρέπει να απαντηθούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις κυβερνήσεις του ΗΒ και της ΚΔ πριν από οποιαδήποτε επικύρωση της Συμφωνίας σχετικά με την Απόσυρση του ΗΒ από την ΕΕ.
ΚΛΕΑΡΧΟΣ ΚΡΙΑΚΙΔΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus.


Οι απόψεις στο άρθρο είναι προσωπικές.