Παιδεία

Αυξάνονται τα κρούσματα μπούλινγκ

Επιτακτική ανάγκη η λήψη μετρων για πρόληψη - Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού υπάρχει και όπως φαίνεται θα συνεχίσει να υπάρχει αφού τα παιδιά-θύματα δεν μιλούν

Παιδιά-θύματα δεν μιλούν. Παιδιά-μάρτυρες δεν μιλούν. Παιδιά-θύτες δεν μιλούν. Μια ηχηρή σιωπή και επιφανειακή κάλυψη δεν μπορούν να κρύψουν το κακό που γίνεται. Ένα κακό που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στον θάνατο. Το παράδειγμα του 16χρονου Παναγιώτη Στεφανή από τους Τρούλλους συντάραξε μια κοινότητα. Ξεσήκωσε μια κοινωνία που αρνείται πεισματικά να δει κατάματα τα πλοκάμια του μπούλινγκ που τυλίγει τα παιδιά της.
Στην αναζήτηση της αλήθειας
Ο Παναγιώτης βρήκε τραγικό θάνατο σε ένα πάρτι από εισρόφηση εμεσμάτων μετά από κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών. Πολλά τα σενάρια που ειπώθηκαν, ενώ οι Αρχές διερεύνησαν το ενδεχόμενο ο 16χρονος να ήταν θύμα σχολικού εκφοβισμού. Καταθέσεις, έρευνες, οπτικοακουστικό υλικό έχουν συγκεντρωθεί, ενώ ο φάκελος της υπόθεσης διαβιβάστηκε στη Νομική Υπηρεσία. Η αλήθεια κάπου εκεί έξω βρίσκεται, αλλά ο Παναγιώτης δεν είναι πια εδώ να τη μοιραστεί μαζί μας.
Δεν είναι λίγοι όσοι παραδέχθηκαν -συμπεριλαμβανομένων των γονιών του- ότι ο 16χρονος είχε πέσει θύμα επαναλαμβανόμενου σχολικού εκφοβισμού. Πληροφορίες της «Σ» αναφέρουν ότι όλη η κοινότητα εξακολουθεί να είναι συγκλονισμένη από το περιστατικό, ενώ αρκετοί έφηβοι που γνώριζαν τον Παναγιώτη δηλώνουν φόβο αλλά και τύψεις για αυτό που έγινε, νιώθοντας ανήμποροι να διαχειριστούν την πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση που δημιουργήθηκε εξαιτίας του γεγονότος αυτού. Στο πλευρό τους από την πρώτη στιγμή έτρεξαν οι Υπηρεσίες Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας για να στηρίξουν τους μαθητές και όχι μόνο.
Το φαινόμενο που εξαπλώνεται ραγδαία
Σε όλο τον κόσμο λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις. Αν και στην Κύπρο τα ποσοστά εξακολουθούν να είναι χαμηλά, ωστόσο δεν είναι λιγότερο αξιοσημείωτα, εφόσον η τάση δείχνει αυξητική πορεία. Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να είναι απλά μια λεκτική επίθεση, μια επιδεικτική περιφρόνηση, ή μπορεί να μετατραπεί σε σωματική βία.


Τα παιδιά-θύματα, είτε Δημοτικής είτε Μέσης Εκπαίδευσης, είναι ευάλωτα σε τέτοιες καταστάσεις, ώστε να επηρεάζεται άμεσα η ψυχοσωματική τους ανάπτυξη. Οι δυσάρεστες επιπτώσεις από τον σχολικό εκφοβισμό δεν περιορίζονται στα εμπλεκόμενα μέρη, αλλά επεκτείνονται στην ευρύτερη κοινωνία.


Η ανάγκη για λήψη μέτρων είναι άμεση και επιτακτική. Ο ρόλος του σχολείου και ιδιαίτερα της εκπαιδευτικής κοινότητας είναι πλέον σημαντικός και καθοριστικός για την πάταξη του σχολικού εκφοβισμού, εφόσον τα πλείστα περιστατικά αφορούν σχολικούς χώρους. Ωστόσο αυτό δεν είναι απόλυτο, καθιστώντας άμεση την παρεμβολή των γονιών στη σωστή και στηριγμένη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Η κατανόηση της σημαντικότητας για πρόληψη θα οδηγήσει σε ουσιαστικότερα αποτελέσματα.
Σχολικός εκφοβισμός εντός και εκτός σχολείου
Η διεθνής επιστημονική κοινότητα βρίσκεται σε εγρήγορση για περαιτέρω διερεύνηση του θέματος, ώστε η λήψη συγκεκριμένων μέτρων να αποδειχθεί αποτελεσματική για την εξάλειψη του δυσάρεστου αυτού φαινομένου. Η ύπαρξη προβλημάτων αντικοινωνικής συμπεριφοράς ανάμεσα στους μαθητές είναι πραγματική και εξελισσόμενη.


Ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος δρ Χρυσόστομος Λαζάρου, μίλησε στη «Σ» για το φαινόμενο αυτό και για τις ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσουμε όλοι, όχι μόνο για να προλάβουμε το κακό, αλλά για να ενδυναμώσουμε μια νέα γενιά που μας έχει ανάγκη, είτε ανήκει στα θύματα είτε στους θύτες είτε στους απλούς θεατές. «Ο εκφοβισμός αποτελεί μια μορφή βίας και επιθετικότητας που εμφανίζεται κυρίως στον χώρο του σχολείου. Γίνεται προμελετημένα και στοχευμένα με σκοπό να βλάψει. Επίσης η συμπεριφορά αυτή είναι συστηματική και επαναλαμβανόμενη.


Στον εκφοβισμό υπάρχει διαφορά δύναμης ανάμεσα στον δράστη και στο θύμα. Ο σκοπός των δραστών είναι να εκμεταλλευτούν τυχόν δύναμή τους για να επιβληθούν και να κυριαρχήσουν στα αδύναμα θύματα. Όταν λέμε δύναμη εννοούμε τη σωματική αλλά και την ψυχολογική. Δεν θεωρείται εκφοβισμός εάν δύο παιδιά ίσης δύναμης και επιρροής κοροϊδεύουν το ένα το άλλο παίζοντας και γελώντας.


Κάποιες εκφοβιστικές συμπεριφορές μπορούν να θεωρηθούν οι λεκτικές, όπως τα παρατσούκλια, η διάδοση φήμης, οι βρισιές κ.λπ., ο κοινωνικός αποκλεισμός, η σωματική βία, ο εκφοβισμός στον κυβερνοχώρο -το λεγόμενο cyber-bullying- και σεξουαλικής μορφής. Τα παιδιά που πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού τείνουν να αποφεύγουν το σχολείο, να απομονώνονται, να βιώνουν έντονο άγχος, να έχουν κατάθλιψη και σύνδρομο μετατραυματικού στρες», ανέφερε ο ειδικός.
Θύματα, θύτες και θεατές
Τα παιδιά-θύματα, σύμφωνα με τον δρα Λαζάρου, φαίνεται ότι ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα παιδιά. «Μπορεί στην εμφάνιση να έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, να αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, να είναι άριστοι ή χαρισματικοί μαθητές, ή να είναι αλλοδαποί. Επίσης ίσως να είναι αγχώδεις και ανασφαλείς. Ενδεχομένως να είναι σωματικά ή και ψυχολογικά πιο αδύναμοι. Να είναι παθητικά παιδιά, δηλαδή να δυσκολεύονται να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Να έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση και να μην έχουν πολλούς ή και καθόλου φίλους», εξήγησε.


Από την άλλη οι θύτες είναι συνήθως άτομα που έχουν την ανάγκη για κυριαρχία και έλεγχο, σύμφωνα με τον ειδικό. «Συνήθως είναι άτομα που εμπλέκονται σε καβγάδες και είναι επιθετικά. Έχουν σωματική δύναμη και παρουσιάζουν παραβατική - αντικοινωνική συμπεριφορά όχι μόνο στην εφηβεία τους αλλά και στην ενήλικη ζωή τους. Ενδέχεται να εγκαταλείψουν το σχολείο και παρουσιάζουν κατάθλιψη, στοιχεία ψυχοπάθειας, δηλαδή δεν έχουν ηθικούς ενδοιασμούς - τύψεις, έχουν χαμηλή ενσυναίσθηση και είναι συναισθηματικά κενοί». Υπάρχει όμως και μια άλλη κατηγορία παιδιών που δεν εμπλέκονται συνήθως άμεσα σε αυτή τη συγκρουσιακή σχέση, ωστόσο δεν παύουν να έχουν τον δικό τους ρόλο.


«Πρόκειται για τους μαθητές-θεατές. Όλοι οι μαθητές του σχολείου είναι δυνητικά θεατές. Μπορεί να υποστηρίξουν τον θύτη με τα γέλια τους, την επιδοκιμασία τους. Μπορεί να απομακρύνονται από τη σκηνή δείχνοντας αδιαφορία. Μπορεί απλώς να κοιτάζουν χωρίς να κάνουν κάτι, ή να τρομοκρατούνται και να ‘παγώνουν’ ή να προσπαθούν να βοηθήσουν το θύμα», δήλωσε ο δρ Λαζάρου.
«Είναι στο χέρι μας»
Καθοριστικοί για την εξέλιξη των παιδιών τους είναι φυσικά πρώτα από όλους οι γονείς. Ο δρ Λαζάρου τόνισε την ανάγκη να παραμείνουν δίπλα στα παιδιά τους και να τα στηρίζουν. «Ο γονιός με τις πράξεις του ή παραλείψεις του, μπορεί είτε να προστατεύσει και να βοηθήσει το παιδί του είτε ν’ αφήσει να διαιωνίζεται μια πολύ αρνητική κατάσταση. Οι γονείς ως ενήλικες είναι υπεύθυνοι ώστε στο σπίτι να επικρατεί αρμονία, ομαλότητα και συντροφικότητα. Θα πρέπει να αποφεύγονται οι εγωισμοί, η εχθρότητα και η άσκηση συνεχούς κριτικής ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας.


Προς τα παιδιά θα πρέπει να υπάρχει ενθάρρυνση και έπαινος και όχι αποδοκιμασία ή χλευασμός. Αγάπη και τρυφερότητα και όχι ψυχρότητα και αποξένωση, να υπάρχουν κανόνες και όχι πλήρης ελευθερία, να καλλιεργείται η αυτονομία και όχι η εξάρτηση και η υπερπροστατευτικότητα». Στην περίπτωση όμως που τα παιδιά έρθουν αντιμέτωπα με τον σχολικό εκφοβισμό, οι γονείς θα πρέπει να είναι εκεί να ακούσουν ή να διακρίνουν τα σημάδια. Κάποιες ενδείξεις που μπορεί να φανερώσουν ότι κάτι δεν πάει καλά, σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό ψυχολόγο, είναι να μην θέλει το παιδί να πάει σχολείο, συγκεντρώνοντας πολλές απουσίες.


Επίσης μπορεί να παραπονιέται συχνά ότι κάποια παιδιά δεν το παίζουν, το κοροϊδεύουν ή το κτυπούν. Κάποια σημάδια στα ρούχα ή στα πράγματα του παιδιού μπορούν να φανερώσουν αυτά που δεν μπορεί να πει. Οι ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση, τα ψυχοσωματικά προβλήματα, η απροσδόκητη μαθησιακή πτώση, τα διαλείμματα κοντά στους εκπαιδευτικούς και στα γραφεία είναι μερικά από αυτά που μαρτυρούν τον σχολικό εκφοβισμό.
Τα περισσότερα θύματα στην αυλή του σχολείου
Στην ερώτηση πού γίνεται κυρίως ο σχολικός εκφοβισμός, την απάντηση δίνουν τα ίδια τα θύματα. Σε σχετική έρευνα, 607 μαθητές απάντησαν ότι έπεσαν θύματα μπούλινγκ στην αυλή του σχολείου, κατά τη διάρκεια του διαλείμματος


. Άλλοι 284 μαθητές έζησαν το φαινόμενο στην τάξη τους, όταν δεν ήταν κάποιος καθηγητής ή καθηγήτρια εκεί, 208 έπεσαν θύματα στον διάδρομο ή στις σκάλες του σχολείου, 148 στην τάξη τους, όταν ήταν και κάποιος καθηγητής ή καθηγήτρια εκεί, 135 μαθητές απάντησαν ότι βρίσκονταν στο γυμναστήριο ή την αίθουσα γυμναστικής του σχολείου, ενώ άλλοι 134 έπεσαν θύματα μπροστά από το κυλικείο του σχολείου. Συνολικά 117 παιδιά απάντησαν ότι το φαινόμενο το συνάντησαν στις τουαλέτες του σχολείου και 115 μαθητές σε άλλο χώρο του σχολείου.


Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι 102 παιδιά έπεσαν θύματα μπούλινγκ καθώς πήγαιναν στο σχολείο ή καθώς γυρνούσαν στο σπίτι τους από το σχολείο, άλλα 69 παιδιά ενώ βρίσκονταν μέσα στο σχολικό λεωφορείο και άλλα 54 παιδιά ενώ περίμεναν το σχολικό λεωφορείο.