Αναλύσεις

Η Oργουελοποίηση της Κυπριακής Δημοκρατίας

Αφιερωμένο στη δημοσίευση του «1984» πριν από 70 χρόνια…

Στις 8 Ιουνίου του 1949, ο εκδοτικός οίκος του Λονδίνου, Secker & Warburg, δημοσίευσε ένα από τα μεγαλύτερα έργα λογοτεχνίας στην αγγλική γλώσσα. Αναφέρομαι στο «Χίλια Εννιακόσια Ογδόντα Τέσσερα» («1984»), ένα μυθιστόρημα του εμπνευσμένου Βρετανού δημοσιογράφου, Τζορτζ Όργουελ.

Όταν έγραψε το αριστούργημά του, ο Όργουελ είχε στο μυαλό του την τυραννία που προκάλεσε ο Στάλιν στη Σοβιετική Ένωση και ο Χίτλερ στη Γερμανία. Ωστόσο, ο Όργουελ επηρεάστηκε επίσης από άλλες πραγματικότητες, όπως τις δυσμενείς επιδράσεις της βρετανικής αποικιοκρατίας στην Ινδία, στην οποία γεννήθηκε το 1903, και τον προπαγανδιστικό ρόλο του BBC, όπου είχε δουλέψει κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η διαγραφή του παρελθόντος

Στο «1984», ο Όργουελ περιέγραψε τα καταστροφικά αποτελέσματα μιας επανάστασης στην Ωκεανία, ένα τεράστιο «υπερ-κράτος». Κατ’ αρχάς, η επανάσταση οδήγησε στη δημιουργία ενός τυραννικού καθεστώτος και την υποταγή των Βρετανών. Το Ηνωμένο Βασίλειο (HB) υποβιβάστηκε ως μία από τις περιφερειακές επαρχίες της Ωκεανίας. Επιπλέον, μετονομάστηκε σε «Airstrip One», δηλαδή «Αεροδιάδρομος Ένα».

Σε αντίθεση, το Λονδίνο διατήρησε το όνομά του. Ωστόσο, όπως έγραψε ο Όργουελ, υπέφερε με άλλους τρόπους: «Αγάλματα, επιγραφές, μνημεία, ονόματα δρόμων - οτιδήποτε θα μπορούσε να ρίξει φως στο παρελθόν [του Λονδίνου] είχε τροποποιηθεί συστηματικά». Ακόμα και οι εκκλησίες του Λονδίνου είχαν αλλοιωθεί. Αυτό εξηγεί την αντίδραση του Winston Smith, του πρωταγωνιστή στο «1984», όταν είδε μια παλιά ζωγραφιά της εκκλησίας του Saint Clement Danes στο κέντρο του Λονδίνου. Η ζωγραφιά απεικόνιζε την εκκλησία προτού μετατραπεί σε ερείπια με βομβαρδισμό. Βλέποντας τη ζωγραφιά, ο Winston παραδέχτηκε: «Δεν ήξερα ότι ήταν κάποτε εκκλησία». Αυτή η παρατήρηση προκάλεσε μια ενδιαφέρουσα απάντηση από τον ιδιοκτήτη της ζωγραφιάς, ενός ηλικιωμένου που θυμόταν το Λονδίνο πριν από την επανάσταση: «Υπάρχουν πολλές τέτοιες [εκκλησίες]… Αν και έχουν τεθεί σε άλλες χρήσεις».

Κατήχηση

Σε μια εμφανή προσπάθεια υπέρ της κατήχησης των ανθρώπων, το τυραννικό καθεστώς στην Ωκεανία χρησιμοποιούσε διάφορες τεχνικές. Για παράδειγμα, έδινε ακατάλληλα ονόματα στους δημόσιους οργανισμούς, όπως το «Υπουργείο Ειρήνης», το οποίο ήταν υπεύθυνο για τον πόλεμο. Επίσης, το καθεστώς εξασκούσε τη «διπλή σκέψη» («doublethink»), σε συνδυασμό με τη χειραγώγηση των λέξεων, καθώς και τη συνεχή επανάληψη των διάφορων «συνθημάτων», π.χ., «Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Όποιος ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν».

Άλλα «συνθήματα» αντικατόπτριζαν την τάση του καθεστώτος να στρεβλώνει, να παραπλανά και να στριμώχνει την ατομική ελευθερία. Τα καλύτερα παραδείγματα ήταν τα τρία «συνθήματα» που παρουσιάστηκαν σε μια τεράστια πυραμιδική δομή και στην τηλεόραση. Γράφτηκαν με κεφαλαία γράμματα ως εξής:

«Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΕΙΡΗΝΗ», «Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΚΛΑΒΙΑ», «Η ΑΓΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ».

Το «1984» του Όργουελ είναι διαχρονικό. Μάλιστα, μας βοηθά να κατανοήσουμε το μέγεθος της καταστροφής, της μεταμόρφωσης, της εσκεμμένης ιδεολογικής διείσδυσης και, συνεπώς, της Oργουελοποίησης της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ). Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε το 1960, αλλά επιταχύνθηκε μετά τις δύο τουρκικές εισβολές του 1974. Ιδού ορισμένα στοιχεία:

Πρώτον, ενώ στο «1984» το τυραννικό καθεστώς μετονόμασε το ΗB, η Τουρκία είναι υπεύθυνη για την αυθαίρετη ντε φάκτο μετονομασία αμέτρητων τοπωνυμίων στα εδάφη τής ΚΔ υπό τουρκική κατοχή και εθνοκάθαρση. Για να πάρω ένα απλό παράδειγμα, οι ντε φάκτο αρχές στα κατεχόμενα έχουν μετονομάσει τον Καραβά σε «Alsancak». Όπως και σε άλλες περιπτώσεις, ο γίγαντας του διαδικτύου, Google Maps, έχει διευκολύνει αυτήν την Oργουελοποίηση, χωρίς να τοποθετήσει αυτό το νέο «όνομα» σε εισαγωγικά, για να καταλάβει ο αναγνώστης ότι είναι παράνομο αποτέλεσμα της παράνομης κατοχής.

Δεύτερον, σε μία ηχώ της μοίρας του St Clement Dane στο «1984», εκκλησίες στα κατεχόμενα έχουν καταστραφεί, βεβηλωθεί ή παραμεληθεί. Άλλες έχουν αυθαίρετα μετατραπεί σε ισλαμικά τεμένη, σε αποθήκες, σε στάβλους ή σε κάτι άλλο, το οποίο είναι εντελώς απαράδεκτο και, προφανώς, σε αντίθεση με τη Σύμβαση της Χάγης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς Σε Περίοδο Πολέμου του 1954. Οι προφανείς στόχοι είναι η ντε φάκτο αποικιοποίηση, αφελληνοποίηση, τουρκοποίηση, αποχριστιανοποίηση και ισλαμοποίηση των κατεχομένων. Λεπτομέρειες βρίσκονται σε δύο εξαιρετικά ακαδημαϊκά βιβλία - του Χρίστου Π. Ιωαννίδη, «In Turkey’s Image: The Transformation of Occupied Cyprus into aTurkish Province» (Caratzas, 1991), και του Πέτρου Σαββίδη, «Η Ισλαμοποίηση της Κατεχόμενης Κύπρου» (Εκδόσεις Αρματολός, 2019).

Τρίτον, ενώ στην Ωκεανία ο πόλεμος εξομοιώθηκε με την ειρήνη, η Τουρκία έχει από το 1974 περιγράψει την πρώτη βίαιη τουρκική εισβολή της ΚΔ ως «επιχείρηση ειρήνης». Ακόμη ποιο Oργουελικοί είναι οι όροι που έχουν χρησιμοποιηθεί από την παράνομη υποδεέστερη διοίκηση της Τουρκίας στα κατεχόμενα. Στις 17 Αυγούστου 2017, αυτή η διοίκηση περιέγραψε τη δεύτερη βίαιη εισβολή όχι μόνο ως «δεύτερη επιχείρηση ειρήνης», αλλά ως «δεύτερη ευτυχισμένη επιχείρηση ειρήνης». (Δείτε: <https://pio.mfa.gov.ct.tr/en/ozgurgun-turkish-cypriots-recognise-importance-happy-peace-operation/>)

Τέταρτον, όπως έγινε στην Ωκεανία, μέλη διαφόρων ελίτ έχουν στρεβλώσει διάφορες φράσεις, ίσως για να χειραγωγήσουν τα μυαλά των πολιτών της ΚΔ. Ο βρετανο-τουρκικός νεο-αποικιοκρατισμός έχει αναδιατυπωθεί ως «κυπριακό πρόβλημα», τα απομεινάρια μιας αποικίας ως «κυρίαρχες βάσεις», ο δικοινοτικός διαχωρισμός ως «συνύπαρξη», η προτεινόμενη διζωνική γεωγραφική διχοτόμηση ως «επανένωση» και η προτεινόμενη συνομοσπονδία ως «ομοσπονδία». Ακόμη χειρότερα, η παράδοση έχει καμουφλαριστεί ως «λύση».

Στο «1984», ο Όργουελ παρατήρησε ότι κάποιος πάσχει από τη «διπλή σκέψη» όταν ταυτόχρονα έχει δύο αντιφατικές απόψεις ή ταυτόχρονα απαιτεί δύο ασυμβίβαστους στόχους. Σε σχέση με την ΚΔ, η «διπλή σκέψη» χρησιμοποιείται όποτε κάποιος επιθυμεί μια «δίκαιη λύση» και ταυτόχρονα επιθυμεί, τέτοια «λύση», να βασίζεται στις άδικες διακυμάνσεις του διαχωρισμού, γνωστές ως «δικοινοτισμός» και «διζωνικότητα»

Παράλληλα, ίσως για να αποφευχθεί η σωστή εφαρμογή του διεθνούς δικαίου, διάφορες ανακριβείς ή παραπλανητικές φράσεις έχουν εισέλθει στο λεξικό της ΚΔ. Για παράδειγμα, εξαφανισμένοι έχουν χαρακτηριστεί ως «αγνοούμενοι». Οι γραμμές (στον πληθυντικό) της κατάπαυσης του πυρός έχουν παρουσιαστεί ως «η Πράσινη Γραμμή» (στον ενικό και με κεφαλαία). Μέχρι και οι εκτοπισμένοι έχουν χαρακτηριστεί λανθασμένα ως «πρόσφυγες». Ο πρόσφυγας είναι κάποιος που έχει αποβληθεί από την πατρίδα του και έχει διασχίσει διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα. Ο εκτοπισμένος δεν έχει διασχίσει τέτοια σύνορα και συνεχίζει να ζει στην πατρίδα του, αν όχι στην οικία από την οποία έχει διωχτεί με βία. (Δείτε: www.ohchr.org/EN/Issues/IDPersons/Pages/Issues.aspx <https://www.ohchr.org/EN/Issues/IDPersons/Pages/Issues.aspx>)

«Διπλή σκέψη»

Στο «1984», ο Όργουελ παρατήρησε ότι κάποιος πάσχει από τη «διπλή σκέψη» όταν ταυτόχρονα έχει δύο αντιφατικές απόψεις ή ταυτόχρονα απαιτεί δύο ασυμβίβαστους στόχους.Σε σχέση με την ΚΔ, η «διπλή σκέψη» χρησιμοποιείται όποτε κάποιος επιθυμεί μια «δίκαιη λύση» και ταυτόχρονα επιθυμεί, τέτοια «λύση», να βασίζεται στις άδικες διακυμάνσεις του διαχωρισμού, γνωστές ως «δικοινοτισμός» και «διζωνικότητα».

Στο «1984», ο Όργουελ έγραψε ότι η «διπλή σκέψη» έχει άλλες μορφές. Αυτές εφαρμόζονται, π.χ., όποτε κάποιος αναγνωρίζει την πλήρη αλήθεια, ενώ λέει κατασκευασμένα ψέματα ή αναγκάζεται να ξεχνά. Πόσοι πολιτικοί στην ΚΔ έχουν δηλώσει ότι «δεν ξεχνούν», αλλά μετά κάνουν ότι ξέχασαν;

Όσον αφορά την Τουρκία, ο Πρόεδρος Ερντογάν έχει γίνει μάστορας της «διπλής σκέψης». Στις 19 Μαΐου 2019, δήλωσε ότι «το τουρκικό έθνος χρονολογείται από χιλιάδες χρόνια» και «δεν υπάρχει η ντροπή της γενοκτονίας ή της αποικιοκρατίας στο ιστορικό της».

Το Ελιζέ

Στη δεκαετία του 1940, ο Όργουελ ήταν τακτικός πελάτης στο Ελιζέ, ένα περίφημο ελληνικό εστιατόριο στο Percy Street, δίπλα από το Tottenham Court Road στο Λονδίνο. Τότε, όπως και τώρα, το Ελιζέ ήταν πυλώνας της κυπριακής διασποράς. Συνεπώς, εάν ζούσε, ίσως ο Όργουελ θα ενδιαφερόταν για τη μοίρα της Κύπρου κατά τη δεκαετία του 1950 και μετά. Δυστυχώς, η φυματίωση σκότωσε τον Όργουελ στις 21 Ιανουαρίου 1950, δηλαδή έξι μήνες μετά την έκδοση τού «1984» και κατά την περίοδο του ιστορικού δημοψηφίσματος στην Κύπρο, που ήταν τότε μια βρετανική αποικία. Πέθανε στο University College Hospital, περίπου ένα χιλιόμετρο από το Ελιζέ. Ήταν μόνο 46 ετών. Ως αποτέλεσμα, ο Όργουελ δεν έζησε να δει τη μεταμόρφωση της Κύπρου σε μια παραλλαγή του «Αεροδιαδρόμου Ένα».

Συνάντησα το «1984» για πρώτη φορά το 1984, όταν οι καθηγητές στο γυμνάσιό μου στο Λονδίνο με υποχρέωσαν να το διαβάσω, επειδή θα με βοηθούσε στη ζωή. Είχαν δίκαιο. Ήρθε η ώρα να καλέσω τους πολίτες της ΚΔ να διαβάσουν το «1984» και τα άλλα κλασικά έργα του Όργουελ. Με την ανάγνωση αυτών των έργων, οι πολίτες μπορούν να αποκτήσουν μια βαθύτερη κατανόηση για το τι έχει πάει στραβά στη χώρα τους και στον πλανήτη μας. Μπορούν, επίσης, να λάβουν μέτρα για να αποφύγουν τη θλιβερή μοίρα ορισμένων θυμάτων στο «1984». Υπέφεραν ως «ζωντανά πτώματα», περιμένοντας τη μεταφορά τους στον τάφο.

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές