Διεθνή

Τα δύο χρόνια ενός αιματηρού και αμφίβολου διαζυγίου

Πώς μπήκαν στον πάγο οι σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ

Δύο ολόκληρα χρόνια κλείνουν πλέον από την πρώτη σύγκρουση των Ηνωμένων Πολιτειών με την Τουρκία και η κατάσταση όχι μόνο δεν οδεύει προς αποκλιμάκωση, αντίθετα δείχνει να πηγαίνει προς βαθιά ρήξη. Αφενός η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στο πηδάλιο των Ηνωμένων Πολιτειών, αφετέρου η επανεκλογή Ερντογάν στην εξουσία της Τουρκίας, έκαναν τα πράγματα χειρότερα.

Είναι γεγονός πως η Τουρκία πέρασε την καλύτερη περίοδο συμμαχίας με την Ουάσιγκτον, την περίοδο της διακυβέρνησης Ομπάμα. Καθόλου τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός, ότι ο Μπαράκ Ομπάμα όταν εκλέγηκε για πρώτη φορά στο πηδάλιο των Ηνωμένων Πολιτειών έκανε το πρώτο του επίσημο ταξίδι στην Ευρώπη και ακολούθως μετέβη στην Τουρκία, στις έξι Απριλίου του 2009. Η πρώτη ρήξη ωστόσο ήρθε επίσης επί διακυβέρνησης Ομπάμα, λίγο μετά το 2012. Ήταν μόλις είχε ξεσπάσει ο πόλεμος στη Συρία και η Άγκυρα είχε ενοχληθεί από την αμερικανική στήριξη στον κουρδικό παράγοντα. Τότε, μάλιστα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε μιλήσει για προδοσία της Τουρκίας από τον Μπαράκ Ομπάμα. Το σκοινί τεντώθηκε κοντά στο 2016. Ενδεικτική της κακής σχέσης των δύο χωρών η απόφαση του Μπαράκ Ομπάμα να μην κάνει δεκτό τον Τούρκο Πρόεδρο, όταν εκείνος βρέθηκε στη σύνοδο κορυφής του Απριλίου στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Λίγους μήνες αργότερα «οι πληγές» έγιναν ακόμη πιο βαθιές.

Το σκοτεινό πραξικόπημα

Η απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Ταγίπ Ερντογάν έγινε την 15η Ιουλίου 2016. Από τότε μέχρι σήμερα ο Τούρκος Πρόεδρος ζητεί την έκδοση του αυτοεξόριστου ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν, πρώην συμμάχου του και επικεφαλής της οργάνωσης FETO, τον οποίο θεωρεί υπεύθυνο για την επιχείρηση του πραξικοπήματος. Η άρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, πρώτα υπό την ηγεσία του Μπαράκ Ομπάμα και ακολούθως υπό την ηγεσία του Ντόναλντ Τραμπ, εξοργίζει την Άγκυρα. Το στρατηγείο, δε, των πραξικοπηματιών -μεταξύ των οποίων ηγετικά στελέχη του τουρκικού στρατού που φυλακίστηκαν από τα πρώτα 24ωρα- ήταν η τουρκική στρατιωτική βάση Ιντζιρλίκ, την οποία χρησιμοποιούσαν στο πλαίσιο διμερούς συμφωνίας και οι Αμερικανοί. Μέχρι στιγμής δύο είναι τα αγκάθια που μπήκαν βαθιά στις σχέσεις των δύο πλευρών, η στήριξη των Κούρδων και η μη έκδοση του Φετουλάχ Γκιουλέν. Τότε ήρθε στο προσκήνιο η υπόθεση του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον. Οι τουρκικές Αρχές έκριναν πως είναι ένοχος για «στήριξη σε τρομοκρατικές οργανώσεις», το Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν και το δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν. Συνελήφθη τον Οκτώβριο του 2016, ως μοχλός πίεσης των Τούρκων για έκδοση του Φετουλάχ Γκιουλέν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπέκυψαν, μα ούτε και αντέδρασαν έντονα, παρά μόνο μετά τη μακροχρόνια κράτησή του. Η αμερικανική απάντηση ήταν η επιβολή κυρώσεων, την οποία ακολούθησε η κατάρρευση της τουρκικής λίρας. Τελικά ο πάστορας επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες προς τα τέλη του 2018. Αποκατάσταση των σχέσεων, ωστόσο, μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Τουρκίας δεν επετεύχθη.

Η αποχώρηση από το Ιντζιρλίκ

Τον Μάιο του 2017 η Τουρκία, διά του Υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ζήτησε την απομάκρυνση του Αμερικανού Συντονιστή των Επιχειρήσεων κατά του λεγόμενου Ισλαμικού Χαλιφάτου. Τον κατηγόρησαν για στήριξη των Κούρδων πολιτοφυλάκων και δεν δίστασαν μάλιστα να απειλήσουν με σύλληψή του. Λίγο καιρό αργότερα οι Τούρκοι αξιωματούχοι αρνήθηκαν σε Αμερικανούς στρατιωτικούς την είσοδο στη Βάση, για λόγους ασφαλείας. Τον Απρίλιο του 2018 άρχισε η αποχώρηση των Αμερικανών από το Ιντζιρλίκ. Είχε προηγηθεί η φυγή των Γερμανών, οι οποίοι κατέληξαν σε συμφωνία με το Κατάρ. Οι Αμερικανοί από την άλλη μετακινήθηκαν στη βάση της Σούδας, στην Κρήτη, στην Ανδραβίδα της Πελοποννήσου και σε Βάσεις στα Βαλκάνια και συγκεκριμένα στη Ρουμανία.

Είτε S-400 είτε F-35

Το επόμενο στοίχημα που ενδέχεται να δώσει λόγους αναθέρμανσης των σχέσεων των δύο πλευρών, αν και η εμπιστοσύνη έχει χαθεί και από τις δύο πλευρές, είναι η αγορά ή όχι των S-400. Είναι σαφές ότι η στροφή της Άγκυρας στη ρωσική αρκούδα έγινε λόγω των δύσκολων διπλωματικών σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη στιγμή που τα συμφέροντα των δύο πλευρών δεν συμβάδιζαν απόλυτα. Από τη μια το Πεντάγωνο έχει καταστήσει με σαφήνεια στην Τουρκία πως αν πάρει τους S-400 θα πρέπει να ξεχάσει τα F-35. Η εκπαίδευση των Τούρκων πιλότων, άλλωστε, έχει ήδη σταματήσει στην αμερικανική βάση στο Τέξας και ήδη έχει αρχίζει η αναζήτηση αντικαταστάτη στην παραγωγή εξαρτημάτων για τα F-35, με πιο πιθανό αυτός να είναι το Ισραήλ. Η Τουρκία παράγει 937 από τα εξαρτήματα των F-35 και το Ισραήλ είναι ίσως η μόνη χώρα στην περιοχή που μπορεί να αναλάβει την παραγωγή. Από την άλλη, όμως, η Άγκυρα, παρά τις ενέργειες και τις απειλές, έχει καταστήσει σαφές πως οι S-400 έχουν ήδη αγοραστεί και η παράδοση αναμένεται τον Ιούλιο. Δηλώνει δε το ενδιαφέρον της για αγορά εξοπλισμού από την Κίνα, ή και αλλού.

Γιατί τον Ιούλιο;

Στις 28 Ιουνίου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Ντόναλντ Τραμπ θα συναντηθούν στην Οσάκα της Ιαπωνίας, στο περιθώριο της Συνόδου των G-20. Εκεί αναμένεται ότι θα διαδραματιστεί η κορυφαία πράξη της κρίσης. Ο Τούρκος Πρόεδρος, υποστηρίζουν οι αναλυτές, είναι έτοιμος να δεχτεί όχι ακύρωση των S-400 -ώστε να μετριάσει τα προβλήματα με τη ρωσική αρκούδα- αλλά «καταστροφή» των αντιπυραυλικών συστημάτων. Σε αντάλλαγμα θέλει δημιουργία ζώνης ασφαλείας στην Ανατολική Συρία και τις συριακές δημοκρατικές δυνάμεις εκτός της πόλης Μαντζίμπ, αλλά και τις αμερικανικές ευλογίες για νέα εισβολή κατά των Κούρδων στο έδαφος της Συρίας, αντίστοιχη με την επιχείρηση εισβολής «Κλάδος Ελαίας». Παράλληλα η Άγκυρα θα ζητήσει την έκδοση του Φετουλάχ Γκιουλέν. Αυτό όμως που ενδιαφέρει εμάς περισσότερο είναι πως στα αιτήματα του Ταγίπ Ερντογάν είναι πλέον και η αμερικανική υποστήριξη των παράνομων ενεργειακών σχεδιασμών της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο…