Αναλύσεις

Οι βιασμοί του 1974, «το κλίμα ατιμωρησίας» και ο ΟΗΕ

Αφιερωμένο στη Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Σεξουαλικής Βίας σε Ένοπλες Συγκρούσεις

H βασική αρχή του κράτους δικαίου είναι απλή. Κανένα άτομο, κανένα κράτος, καμία κυβέρνηση και καμία άλλη οντότητα δεν είναι πάνω από τον νόμο. Όλοι υπόκεινται στη Δικαιοσύνη. Ωστόσο, σε σχέση με τις ταραχές από το 1963, η Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) έχει πληγεί από έναν κύκλο που συμπεριλαμβάνει την πολυδιάστατη εγκληματικότητα, τη συνεχιζόμενη ατιμωρησία, τη διαρκή αδιαφορία και, βεβαίως, την ατελείωτη αδικία.

Ανάμεσα σε αυτόν τον απαράδεκτο κύκλο βρίσκεται ο βιασμός, ένα από τα πιο βδελυρά εγκλήματα. Συνεπώς, έχω γράψει αυτό το άρθρο για να τιμήσω την Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Σεξουαλικής Βίας σε Ένοπλες Συγκρούσεις. Σύμφωνα με το Ψήφισμα A/RES/69/293 της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (OHE), αυτή η Ημέρα επισημαίνεται κάθε χρόνο στις 19 Ιουνίου.

Συγκλονιστικούς ισχυρισμούς

Από την πρώτη τουρκική εισβολή και μετά, ο Πρέσβης Ζήνωνας Ρωσσίδης, ο τότε Μόνιμος Αντιπρόσωπος της ΚΔ στον ΟΗΕ, υπέβαλε στον Γενικό Γραμματέα (ΓΓ) και στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ μια σειρά συγκλονιστικών ισχυρισμών σχετικά με τον βιασμό. Ένα σύμβολο της φρίκης ήταν μια ανώνυμη, κακοποιημένη και νοσηλευμένη μητέρα. Σύμφωνα με τον Πρέσβη Ρωσσίδη, στις 21-22 Αυγούστου 1974, βιάστηκε από δύο Τούρκους κατά τη διάρκεια δύο βραδιών, μπροστά στα δύο παιδιά της. Και τα δύο ήταν βρέφη κάτω από 4 ετών. (Πηγή: Έγγραφο του ΟΗΕ S/11492, παράγραφος 22.)

Ο Osman Olcay, ο Τούρκος ομόλογος του Πρέσβη Ρωσσίδη, κατέθεσε άλλους ισχυρισμούς. Σε επιστολή του, 23ης Αυγούστου 1974, έγραψε ότι, σύμφωνα με τρεις επιζώντες της θηριωδίας στην κατεχόμενη Αλόα, «η Εθνική Φρουρά [στην ΚΔ] πρώτα σκότωσε τους άνδρες και μετά απέσυρε τις γυναίκες και τα παιδιά, οι οποίοι δολοφονήθηκαν μετά από συνεχείς βιασμούς και κακοποίηση» (Πηγή: Έγγραφο του ΟΗΕ S/11466, Παράρτημα).

Σε αυτό το στυγερό κλήμα, η βρετανική διοίκηση των «Κυρίαρχων Βάσεων» στη Νήσο Κύπρο θέσπισε το «Abortion Ordinance, 1974», ένα «Διάταγμα περί της τροποποίησης και της αποσαφήνισης του νόμου σχετικά με τον τερματισμό της κύησης από ορισμένους ιατρούς». Tην 21η Οκτωβρίου 1974, το διάταγμα δημοσιεύθηκε από την Επίσημη Εφημερίδα των «Βάσεων». Είναι αυτονόητο το γιατί θεσπίστηκε.

Αδιαφορία

Αυτή η φρικτή κατάσταση απαιτούσε αποτελεσματικές έρευνες και ανεξάρτητες ποινικές διαδικασίες. Πριν το 1974, το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο είχε ήδη απαγορεύσει τον βιασμό - ρητά και σιωπηρά. Σύμφωνα με το άρθρο 27.2 της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης του 1949, οι γυναίκες πρέπει να προστατεύονται ιδιαίτερα από κάθε επίθεση κατά της τιμής τους, ιδίως από τον βιασμό, την καταναγκαστική πορνεία και οιασδήποτε μορφής άσεμνη επίθεση. Επιπλέον, το άρθρο 147 της ίδιας Σύμβασης θεωρεί τα βασανιστήρια, την απάνθρωπη μεταχείριση και άλλες σχετικές πράξεις ως σοβαρές παραβιάσεις, οι οποίες απαιτούν ποινικές κυρώσεις.

Παρ'όλα αυτά, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν δημιούργησε κανένα μηχανισμό υπέρ της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης. Κατά συνέπειαν, οι δολοφόνοι, βιαστές και άλλοι εγκληματίες διέφυγαν τη δικαιοσύνη. Ο Dr Kurt Waldheim, τότε ΓΓ του ΟΗΕ και πρώην αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών του Χίτλερ, ήταν εν μέρει υπεύθυνος. Στις 22 σελίδες της Έκθεσής του για τη δραματική περίοδο από 23 Μαΐου έως 5 Δεκεμβρίου 1974 δεν έγραψε τίποτα για τους βιασμούς, εκτός από μια σύντομη αναφορά, θαμμένη στην 38η παράγραφο, στις «ανησυχίες για την προσωπική ασφάλεια των αμάχων σε κατεχόμενες περιοχές, ιδιαίτερα σε σχέση με τις ισχυριζόμενες περιπτώσεις βιασμού» (Πηγή: Έγγραφο του ΟΗΕ S/11568).

Παραβιάσεις

Σε μιαν αίτηση προς το Συμβούλιο της Ευρώπης, της 21ης Μαρτίου 1975, η ΚΔ υπέβαλε λεπτομερείς ισχυρισμούς για τις διάφορες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα κατεχόμενα εδάφη της. Το Συμβούλιο αποδέχθηκε την αίτηση. Συνεπώς, διεξήχθη μια ανεξάρτητη έρευνα από την τότε Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων («η Επιτροπή») υπό την προεδρία ενός διακεκριμένου Βρετανού δικηγόρου που αργότερα έγινε γνωστός ως Sir James Fawcett DSC QC.

Στην έκθεση, που εγκρίθηκε στις 10 Ιουλίου 1976, η Επιτροπή ανέφερε τους διάφορους ισχυρισμούς περί βιασμού, που είχε κάνει η ΚΔ μεταξύ άλλων ισχυρισμών:

«Στις… περιοχές υπό τουρκική κατοχή, οι ακόλουθες βιαιοπραγίες και εγκλήματα διαπράχθηκαν με συστηματική συμπεριφορά από κρατικά όργανα της Τουρκίας, παραβιάζοντας κατάφωρα τις υποχρεώσεις της Τουρκίας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατά την περίοδο 19 Σεπτεμβρίου 1974 έως την κατάθεση της παρούσας αίτησης:

»Α) Εν ψυχρώ δολοφονίες αμάχων, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των ηλικιωμένων. β) Εκτεταμένους και επαναλαμβανόμενους βιασμούς. Ακόμη και γυναίκες ηλικίας έως 80 ετών βιάστηκαν με βαρβαρότητα από μέλη των τουρκικών δυνάμεων. Σε ορισμένες περιοχές εξακολουθεί να ασκείται η καταναγκαστική πορνεία των Ελληνοκυπρίων κοριτσιών. Πολλές γυναίκες που παρέμειναν στις τουρκο-κατεχόμενες περιοχές έμειναν έγκυες εξαιτίας των βιασμών που διέπραξαν οι Τούρκοι στρατιώτες. γ) Βίαιη έξωση από σπίτια και περιουσίες… δ) Κλοπή... ε) Ληστεία… [κ.λπ]».

Η Επιτροπή πρόσθεσε ότι, σύμφωνα με την ΚΔ, τα θύματα βιασμού περιείχαν τουλάχιστον ένα δωδεκάχρονο, έγκυες και γυναίκες με νοητικές αναπηρίες. Άλλα θύματα υπέφεραν από αιμορραγίες ή κατέρρευσαν διανοητικά. H Επιτροπή επίσης σημείωσε ότι η ΚΔ παραπονέθηκε για την καταναγκαστική πορνεία, η οποία προέκυψε όταν «όλες οι γυναίκες και τα κορίτσια ενός χωριού συλλέγονταν και τοποθετούνταν σε ξεχωριστούς χώρους σε άδεια σπίτια όπου βιάζονταν επανειλημμένα από τα τουρκικά στρατεύματα…».

Στην έρευνά της, η Επιτροπή αποκάλυψε άφθονα αποδεικτικά στοιχεία. Αυτά περιελάμβαναν τα ιατρικά σημειώματα δύο γιατρών, ένας από τους οποίους ήταν γυναικολόγος, μαρτυρίες από τέσσερεις φερόμενους μάρτυρες και γραπτές δηλώσεις 41 φερόμενων θυμάτων βιασμού. Σε σχέση με τον βιασμό, η Επιτροπή κατέληξε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

«Τα αποδεικτικά στοιχεία δείχνουν ότι οι βιασμοί διαπράχθηκαν από Τούρκους στρατιώτες, και τουλάχιστον σε δύο περιπτώσεις ακόμη από Τούρκους αξιωματικούς, και όχι μόνο σε μεμονωμένες περιπτώσεις απειθαρχίας. Η Επιτροπή, με 12 ψήφους έναντι μίας, διαπιστώνει ότι οι περιπτώσεις βιασμού που περιγράφονται αποδεδειγμένα συνιστούν ‘απάνθρωπη μεταχείριση’ κατά την έννοια του άρθρου 3 της [Ευρωπαϊκής] Σύμβασης, η οποία καταλογίζεται στην Τουρκία» (Πηγή: «Applications Nos. 6780/74 and 6950/75: Cyprus Against Turkey: Report of the Commission, Volume I», Council of Europe, 1979, paragraphs 21 & 357-374 & page 165).

Κάλυψη

Η έκθεση της Επιτροπής εγκρίθηκε στις 10 Ιουλίου 1976. Όμως, καλύφθηκε μέχρις ότου η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο Ψήφισμα DH (79) της 20ής Ιανουαρίου 1979, ενέκρινε τον αποχαρακτηρισμό της. Όταν τελικά η έκθεση έπαψε να είναι μυστική στις 31 Αυγούστου 1979, τα επόμενα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για την Κύπρο δεν ανέφεραν ούτε την έκθεση, ούτε τους βιασμούς. Συνεπώς, οι τροχοί της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης παρέμειναν ακίνητοι και η αδικία συνεχίστηκε προς όφελος της Τουρκίας, των βιαστών και των υπευθύνων για την κάλυψη των βιασμών.

Ατιμωρησία

Από το 2014, ειδικά κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας της Τερέζα Μέι, της δεύτερης Βρετανίδας γυναίκας πρωθυπουργού, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) έχει ακολουθήσει μια επιφανειακή αξιόλογη γραμμή κατά της σεξουαλικής βίας. Μάλιστα, στις 13 Ιουνίου 2017, η κ. Μέι όρισε έναν υφυπουργό ως Ειδικό Αντιπρόσωπο για την Πρόληψη της Σεξουαλικής Βίας στις Ένοπλες Συγκρούσεις. Ωστόσο, ως «εγγυήτρια δύναμη», το ΗΒ δεν έxει κάνει τίποτα επί της ουσίας να προωθήσει την ποινική δικαιοσύνη στα πλαίσια των βιασμών του 1974.

Στις 29 Μαρτίου 2019, ο Αντόνιο Γκουτέρες, ο τωρινός ΓΓ του ΟΗΕ, κυκλοφόρησε μια έκθεση με 35 σελίδες για τη σεξουαλική βία στις ένοπλες συγκρούσεις. Σε αυτήν, ο ΓΓ ερμήνευσε τη σεξουαλική βία με τρόπο που περιελάμβανε τον βιασμό και την καταναγκαστική πορνεία. Επίσης, ο ΓΓ έγραψε για «το κλίμα ατιμωρησίας» και επικεντρώθηκε σε 19 χώρες στην ατζέντα του Συμβουλίου Ασφαλείας, «για τις οποίες υπάρχουν αξιόπιστες και επαληθεύσιμες πληροφορίες» σχετικά με τη σεξουαλική βία στις ένοπλες συγκρούσεις (Πηγή: Έγγραφο του ΟΗΕ S/2019/280, παράγραφοι 4 & 5 και Παράρτημα.)

Μήπως στην έκθεσή του ο ΓΓ συμπεριέλαβε την ΚΔ μεταξύ αυτών των 19 χωρών; Μήπως αναφέρθηκε στη σεξουαλική βία που βίωσε η ΚΔ; Μήπως έστειλε κάποιο μήνυμα στα θύματα τέτοιας βίας στην ΚΔ; Δυστυχώς, η απάντηση σε καθεμία από αυτές τις ερωτήσεις είναι «όχι». Έτσι, σε σχέση με την ΚΔ τουλάχιστον, ο ΓΓ ενίσχυσε «το κλίμα ατιμωρησίας» για το οποίο ο ίδιος είχε κάνει αναφορά.

* Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές.