Καινοτομία – από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη στους Μαύρους Κύκνους

Στο βιβλίο του The Future of Humanity, ο Καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, Micho Kakou, αναφέρεται στη Μεγάλη Διασπορά, κατά την οποία πριν από περίπου εβδομήντα πέντε χιλιάδες χρόνια μικρές ομάδες ανθρώπων μετακινήθηκαν μακριά από την Αφρική στη Μέση Ανατολή, δημιουργώντας μικρούς οικισμούς κατά μήκος της διαδρομής. Κοιτάζοντας τη Μεγάλη Διασπορά και τους πολιτισμούς που δημιούργησε, βλέπουμε μια σειρά από κοινές αξίες -όπως είναι η αισθητική, οι τέχνες και οι κοινωνικές αξίες- ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς ακόμη και όταν έχασαν επαφή μεταξύ τους για χιλιάδες χρόνια. Το άλλο κοινό χαρακτηριστικό είναι η περιέργεια, η καινοτομία, η δημιουργικότητα, η θέληση για εξερεύνηση και ανακάλυψη. Όλοι οι πολιτισμοί στον κόσμο έχουν τους μύθους και τους θρύλους τους για τους μεγάλους εξερευνητές και πρωτοπόρους.

Στο κατώφλι της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, οι επιδόσεις ενός σύγχρονου Εθνικού Συστήματος για Έρευνα & Καινοτομία είναι συνάρτηση πολλών αλληλεξαρτώμενων παραγόντων που περιλαμβάνουν κάθε διάσταση ενός γόνιμου οικοσυστήματος:

1. Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση - Ψηφιοποίηση - Έξυπνοι Οικισμοί. Κρίσιμη μάζα συντελεστών και υποδομών, επαρκή κονδύλια για επένδυση στην Έρευνα & Ανάπτυξη, παροχή κινήτρων. Κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Οι υποδομές της άυλης οικονομίας (soft infrastructure) - νόμοι και κανονισμοί, πρότυπα, εμπιστοσύνη, κοινωνικό κεφάλαιο, πλαίσιο λειτουργίας και συναντίληψης- ενθαρρύνουν τις επενδύσεις. Πολιτική κοινωνικής συνοχής, έξυπνης εξειδίκευσης και κυκλικής οικονομίας.
2. Καινοτόμος Διακυβέρνηση, αποδοτικότητα, μείωση της γραφειοκρατίας, διευκόλυνση του επιχειρείν. Δικτύωση, διασυνδεσιμότητα, συν-δημιουργία. Συνέργειες μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Μακροχρόνιος σχεδιασμός - η βραχυπρόθεσμη εστίαση αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην καινοτομία. Επιτάχυνση απονομής της δικαιοσύνης.
3. Κουλτούρα δημιουργικότητας και καινοτομίας. Ποικιλομορφία «diversity» και ανεκτικότητα / δεκτικότητα. Ενθάρρυνση για ανάληψη καινοτόμων πρωτοβουλιών ώστε τυχόν αποτυχία να μην οδηγεί σε στιγματισμό.
4. Στρατηγική επικοινωνία, branding. Ενίσχυση του βαθμού ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης όλων των ενδιαφερόμενων μερών για τα οφέλη που προκύπτουν από ένα σύγχρονο Εθνικό Σύστημα Έρευνας & Καινοτομίας. Ενδυνάμωση της διεθνούς διάστασης και της εξωστρέφειας. Ανάπτυξη της οικονομικής και επιστημονικής διπλωματίας.

Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει συνδυάζει δημιουργικά τα πιο πάνω στοιχεία, χαρακτηριστικά, παράγοντες και διακριτές ικανότητες ώστε να μεγιστοποιείται η προστιθέμενη αξία και οι επιδόσεις ενός Εθνικού Συστήματος Έρευνας & Καινοτομίας.

Το πρότυπο σε παγκόσμιο επίπεδο «διεπιστημονικό» αυτό εργαλείο (cross-cutting tool): α) Χρησιμοποιεί περισσότερα από 100 κριτήρια αξιολόγησης και παράγοντες επιτυχίας που καλύπτουν όλες τις πτυχές σε κάθε στάδιο της καινοτομικής διαδικασίας: δημιουργικότητα, αυθεντικότητα, διαφορετικότητα, αριστεία, προστιθέμενη αξία / όφελος, στρατηγική, διαχείριση ρίσκου, βιωσιμότητα, υλοποίηση, εμπορευματοποίηση, δυνατότητες ταχείας ανάπτυξης και προοπτικές διείσδυσης στη διεθνή αγορά κ.ά., β) μεγιστοποιεί τον αντίκτυπο της καινοτομίας – από τις Startups μέχρι το Πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη, γ) εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς –δημόσια διοίκηση, επιχειρήσεις, κοινωνική καινοτομία– και σε όλα τα μεγέθη και κλίμακες και δ) μπορεί να συμβάλει στη μετατροπή της Κύπρου σε Περιφερειακό Κέντρο Καινοτομίας και Εκπαίδευσης.

Ζούμε στην εποχή των μαύρων κύκνων, των ασυμμετριών, της πολυπλοκότητας, της αβεβαιότητας, του τυχαίου, της μεταβλητότητας, της αλλαγής, των αλληλεξαρτήσεων και των εκρηκτικών ρίσκων. Σύμφωνα με τον Nassim Taleb –τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικός στο Risk Management– ο «Μαύρος Κύκνος» συνιστά ένα απροσδόκητο γεγονός με τεράστιο αντίκτυπο, είτε αρνητικό είτε θετικό, που μπορεί να αλλάξει δραματικά τα δεδομένα. Υπάρχουν θετικοί «Μαύροι Κύκνοι» (ευκαιρίες) και αρνητικοί «Μαύροι Κύκνοι» (με καταστροφικές συνέπειες). Μια από τις ιδιότητες του «Μαύρου Κύκνου» είναι η ασυμμετρία στις συνέπειες – θετικές ή αρνητικές. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του «Μαύρου Κύκνου» είναι ο τεράστιος αντίκτυπος και οι πολύ σοβαρές συνέπειες που επιφέρει.

Η δομή, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός μιας νέας καινοτομίας, πρέπει να είναι τέτοιος που να παρέχει τη δυνατότητα τροποποίησης της έκθεσης (exposure) σε πιθανούς κινδύνους ή/και ευκαιρίες. Στο Εγχειρίδιο Καινοτομίας που έχω ετοιμάσει παρουσιάζεται σειρά μεθόδων και τεχνικών τροποποίησης της έκθεσης (exposure) της καινοτομίας, ώστε απ’ τη μια να ελαχιστοποιείται το ρίσκο και η ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες και απ’ την άλλη να μεγιστοποιείται το όφελος από θετικές ασυμμετρίες. Μέσα από τη διττή αυτή στρατηγική (barbell strategy) οι νέες καινοτομίες: α) Αξιοποιούν το άγνωστο, την αβεβαιότητα, την αλλαγή, τον χρόνο, τα τυχαία συμβάντα και τις νέες ευκαιρίες που προκύπτουν, ενώ ταυτόχρονα αποφεύγουν πιθανούς κινδύνους, ελαχιστοποιούν τα ρίσκα και β) γίνονται καλύτερες με τον χρόνο, καθίστανται «antifragile».

Στο νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας λαμβάνονται επίσης υπόψη τα πολλά και διαφορετικά λάθη διαισθητικής κρίσης και λήψης αποφάσεων, ώστε να αποφεύγονται λανθασμένες εκτιμήσεις τόσο από τους startupers όσο και από τους υποψήφιους επενδυτές.

Ο Daniel Kahneman –στον οποίο το 2002 απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών για το δημιουργικό του έργο στην ψυχολογία– αμφισβήτησε το ορθολογικό μοντέλο περί κρίσεων και λήψης αποφάσεων. Οι ιδέες του έχουν ευρεία απήχηση σε πολλά πεδία – συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών, της καινοτομίας, της ιατρικής και της πολιτικής.

Στο βιβλίο του Σκέψη, αργή και γρήγορη, ο Daniel Kahneman μάς εξηγεί τα δύο συστήματα που καθοδηγούν τον τρόπο σκέψης μας: το Σύστημα 1 είναι γρήγορο, διαισθητικό και συναισθηματικό· το Σύστημα 2 είναι πιο αργό, συνετό και έλλογο. Μας αποκαλύπτει τις εξαιρετικές δυνατότητες –αλλά και τα ελαττώματα και τις στρεβλώσεις– της σκέψης μας και προβάλλει τη μεγάλη επιρροή των διαισθητικών εντυπώσεων στη συμπεριφορά μας.

*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας & Καινοτομίας