Περιβάλλον

Έρημο και ξηρό φύλλο ριγμένο στο πέλαγος

Παρατεταμένοι καύσωνες, αύξηση του ευπαθούς πληθυσμού, οικονομική καταστροφή και ερήμωση είναι μόνο μερικές από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που ενδέχεται να βιώσει το νησί μας στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον

Η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο γεγονός αλλά συμβαίνει με πιο γοργούς ρυθμούς από τους υπολογιζόμενους. Τα τελευταία χρόνια γινόμαστε θεατές πρωτοφανών καιρικών φαινομένων σε παγκόσμιο επίπεδο και παρουσιαζόμαστε ανήμποροι να δράσουμε. Αν και γνωρίζουμε πολύ καλά ότι οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν άμεσα και αρνητικά τη δική μας ζωή, εντούτοις εξακολουθούμε να σφυρίζουμε αδιάφορα σε όσα συμβαίνουν γύρω μας. Ειδήσεις όπως αυτές του καύσωνα στην Αλάσκα, εικόνες πολικών αρκούδων σε μέρη χωρίς πάγο, βίντεο θαλάσσιων ίππων να πέφτουν από γκρεμό μη έχοντας διέξοδο, αφού οι πάγοι είχαν λιώσει, αποτελούν πρωτόγνωρες καταστάσεις που ανατρέπουν τα μέχρι τώρα φυσιολογικά και δεδομένα, δημιουργώντας μας την απορία αν υπάρχει χρόνος για διόρθωση του κακού. Οι επιστήμονες φωνάζουν για την αύξηση της θερμοκρασίας, για ξηρασία, για ακραία καιρικά φαινόμενα. Κι αν όλα αυτά μοιάζουν σενάρια του μακρινού μέλλοντος, ας ρίξουμε μια ματιά σε μελέτες και έρευνες που ήδη δημοσιεύτηκαν εδώ και λίγα χρόνια και αφορούν το δικό μας νησί και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο. Σε έρευνες του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, με την καθοδήγηση του Αναπληρωτή Καθηγητή και Κοσμήτορα της Σχολής Γεωτεχνικών Επιστημών και Διαχείρισης Περιβάλλοντος, δρος Θεόδωρου Ζαχαριάδη, και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κύπρου και το Κέντρο Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Κύπρου, καταγράφηκαν οι πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο, οι οποίες μάλιστα δεν βρίσκονται πολύ μακριά μας. Ο δρ Ζαχαριάδης μίλησε στη «Σ» για τις αρνητικές επιδράσεις που αφορούν όχι μόνο την ποιότητα ζωής μας αλλά και την οικονομία του τόπου.

Με 50άρια το καλοκαίρι

Η Κύπρος, σύμφωνα πάντα με τις προβλέψεις των παγκόσμιων κλιματικών μοντέλων, αναμένεται να επηρεαστεί αρνητικά από την κλιματική αλλαγή και αυτό λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας τις επόμενες δεκαετίες. Τα πράγματα παρουσιάζονται δυσοίωνα εφόσον η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα συμφωνεί ότι το κλίμα της Γης αλλάζει με ρυθμό ταχύτερο από αυτόν που προβλεπόταν. Ο δρ Ζαχαριάδης εξήγησε ότι αυτό γίνεται εξαιτίας των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και κυρίως από την παραγωγή και χρήση ενέργειας. «Για να περιοριστεί η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη στους 2°C σε σχέση με τα επίπεδα της προ-βιομηχανικής εποχής, οι επιστήμονες του κλίματος θεωρούν ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου πρέπει να περιοριστούν σε πολύ μεγάλο βαθμό μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα. Ακόμα και αυτή όμως η αύξηση κατά 2°C αναμένεται να επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις. Τα άμεσα συμπτώματα της κλιματικής αλλαγής, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας και η μεταβολή στις βροχοπτώσεις, προβλέπεται να κατανεμηθούν ανομοιόμορφα στον πλανήτη. Αντίστοιχα ανομοιόμορφες αναμένεται να είναι και οι συνέπειες των αλλαγών αυτών. Είναι λοιπόν φανερό ότι η Κύπρος προβλέπεται να επηρεαστεί αρνητικά από την αλλαγή του κλίματος. Εξειδικευμένες προβλέψεις για την περιοχή της Κύπρου δείχνουν ότι, εάν δεν υπάρξουν σοβαρές μειώσεις στις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αναμένεται αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,3−1,9°C μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα και κατά 3,6−5,0°C μέχρι τα τέλη του αιώνα!».

Ανάγκη για περισσότερη ενέργεια

Η αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας θα οδηγήσει στην αύξηση των αναγκών για ηλεκτρισμό ειδικά τη θερινή περίοδο, ώστε να ικανοποιηθούν οι αυξημένες ανάγκες ψύξης των κτιρίων. Έτσι θεωρείται πλέον σημαντικό να εκτιμηθούν οι επιπλέον απαιτήσεις σε ηλεκτρισμό, αλλά και το κόστος, ώστε να καταστρωθεί μια κατάλληλη στρατηγική προσαρμογής του ενεργειακού τομέα στις κλιματικές επιπτώσεις, σύμφωνα πάντα με τον δρα Ζαχαριάδη. «Πριν από μερικά χρόνια, αναλύσαμε με κατάλληλες οικονομετρικές μεθόδους τη διαχρονική εξέλιξη της κατανάλωσης ενέργειας στην Κύπρο και την επίδραση παραγόντων όπως η οικονομική δραστηριότητα, τα εισοδήματα των νοικοκυριών, οι τιμές των καυσίμων, η τεχνολογική πρόοδος και οι κλιματικές συνθήκες. Έτσι εξετάστηκε η πιθανή εξέλιξη της κατανάλωσης ηλεκτρισμού στην Κύπρο έως το 2050, σε συνάρτηση με την εξέλιξη των μακροοικονομικών μεγεθών, των διεθνών τιμών του πετρελαίου και του κλίματος. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, εφόσον συνεχιστούν οι τάσεις που παρατηρήθηκαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες, λαμβάνοντας υπόψη την κάμψη στη ζήτηση ηλεκτρισμού μετά το 2010 λόγω οικονομικής κρίσης και ανάλογα με τη μελλοντική εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής εξοικονόμησης ενέργειας, η χρήση ηλεκτρισμού αναμένεται να αυξηθεί μέχρι το 2050 κατά 40%-120% σε σχέση με το 2010, με αυξανόμενη συμμετοχή των οικιακών καταναλωτών και του τριτογενούς τομέα της οικονομίας. Ακόμα και αν υλοποιηθούν σημαντικά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας, ο εξηλεκτρισμός σε όλους τους τομείς της οικονομίας, που περιλαμβάνει βεβαίως και τη διείσδυση ηλεκτρικών οχημάτων, θα κρατά τη ζήτηση ηλεκτρισμού σε υψηλά επίπεδα». Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία σε συνάρτηση με την αύξηση της θερμοκρασίας, υπολογίστηκε ότι η κατανάλωση ηλεκτρισμού στην Κύπρο θα αυξάνεται επιπλέον μέχρι το 2050 κατά 6% περίπου σε ετήσια βάση λόγω κλιματικής αλλαγής, με δυσάρεστες επιπτώσεις στην τσέπη μας αλλά και στην οικονομία γενικότερα. «Το κόστος αναμένεται να αυξάνεται με τα χρόνια λόγω ολοένα θερμότερων συνθηκών και το 2050 εκτιμήθηκε ότι μπορεί να ανέλθει μέχρι τα 150 εκ. ευρώ (σε σταθερές τιμές του έτους 2010). Η παρούσα αξία του συνολικού κόστους για την περίοδο 2015-2050 υπολογίζεται να κυμανθεί μεταξύ 488-732 εκ. ευρώ σε τιμές 2010. Αυτό σημαίνει ότι, μόνο για να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην κατανάλωση ηλεκτρισμού, η χώρα μπορεί να υποστεί μέσα στα επόμενα 35 χρόνια ζημιά ίσου μεγέθους με την οικονομική ανάπτυξη 1-2 ετών».

Τραγικές οι επιπτώσεις

Καθόλου ευχάριστες δεν θα είναι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, όπως αυτές καταγράφονται σε παλιότερη έρευνα-επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας που είχε κάνει ο δρ Ζαχαριάδης:

  • Αυξήσεις θερμοκρασίας αναμένονται μεγαλύτερες τη θερινή παρά τη χειμερινή περίοδο. Μεγαλώνουν οι περίοδοι των ημερών καύσωνα, ενώ όσον αφορά στη βροχόπτωση αναμένεται μικρή μείωση.
  • Προβλεπόμενη αύξηση της ξηρασίας θα εντείνει τα προβλήματα σπανιότητας νερού. Τα υπόγεια υδατικά αποθέματα θα υποστούν ακόμη εντονότερες πιέσεις και θα είναι πιο ευάλωτα στη ρύπανση, αν δεν εφαρμοστούν μέτρα προστασίας των υπόγειων υδροφορέων.
  • Η άνοδος της θερμοκρασίας προβλέπεται να οδηγήσει και σε άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Μολονότι δεν υπάρχουν συστηματικές μακροχρόνιες μετρήσεις στις παραλιακές περιοχές της Κύπρου, προβλέψεις από άλλες μεσογειακές περιοχές υποδεικνύουν ότι η άνοδος αυτή μπορεί να είναι σημαντική, να επιφέρει διάβρωση των παραλιακών εδαφών και να επηρεάσει τις παράκτιες υποδομές (αεροδρόμια, οδικό δίκτυο, εργοστάσια, κατοικίες). Επίσης θα εντείνει την πίεση στους ήδη ευάλωτους υπόγειους υδροφορείς, λόγω αυξημένης διείσδυσης θαλασσινού νερού, με αποτέλεσμα την περαιτέρω υφαλμύρινση των υπόγειων υδάτων σε παραλιακές περιοχές.
  • Στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας, οι εντεινόμενες συνθήκες ξηρασίας αναμένεται να επηρεάσουν αρνητικά τόσο τη γεωργική όσο και την κτηνοτροφική παραγωγή. Σε ό,τι αφορά στη γεωργία, αν συνεχιστούν οι υφιστάμενες καλλιέργειες, η παραγωγή μπορεί να μειωθεί έως και κατά 40%, ιδίως εφόσον η διαθεσιμότητα νερού θα μειωθεί περαιτέρω. Η κτηνοτροφία μπορεί να επηρεαστεί από την εντονότερη θερμική καταπόνηση των ζώων και την προσβολή τους από νέες ασθένειες. Χωρίς μέτρα προσαρμογής στις αλλαγές αυτές, μεγάλο μέρος της προστιθέμενης αξίας του πρωτογενούς τομέα της οικονομίας (δηλαδή ποσά μερικών δεκάδων εκ. ευρώ κάθε χρόνο) μπορεί να χαθεί.
  • Στον ενεργειακό τομέα, αναμένεται ελαφρώς μειωμένη ζήτηση για ενέργεια τον χειμώνα και αρκετά αυξημένη ζήτηση για ηλεκτρισμό το καλοκαίρι για σκοπούς κλιματισμού.
  • Στον τομέα του τουρισμού, τα θερμότερα καλοκαίρια αναμένεται να μειώσουν το τουριστικό ρεύμα προς την Κύπρο, με ενδεχόμενη μετατόπιση μέρους των αφίξεων προς τους εαρινούς και φθινοπωρινούς μήνες.
  • Υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές αναμένονται μεγαλύτερα προβλήματα υγείας σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, λόγω της εντεινόμενης ζέστης κατά τους θερινούς μήνες. Λόγω σταδιακής αύξησης της μέσης ηλικίας του πληθυσμού, θα αυξηθεί και ο αριθμός των ατόμων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Επιπλέον, οι θερμότερες συνθήκες μπορεί να επιφέρουν αυξημένα κρούσματα ασθενειών στα τρόφιμα και στο νερό και επιδείνωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τέλος, πιθανολογείται αύξηση της εμφάνισης ορισμένων μεταδοτικών ασθενειών που μέχρι τώρα παρατηρούνται σε πιο ζεστά κλίματα.
  • Μεγάλο μέρος της βιοποικιλότητας που παρατηρείται στην κυπριακή φύση (που, ακόμα και αν δεν το φανταζόμαστε, είναι από τις πλουσιότερες στην Ευρώπη) προβλέπεται να απειληθεί στο μέλλον εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας και της πιθανής περαιτέρω ερημοποίησης του νησιού.