«Η Ισλαμοποίηση της Κατεχόμενης Κύπρου»

Σύμφωνα με το ηλεκτρονικό λεξικό που παρέχεται από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, o όρος «Islamisation», δηλαδή «Ισλαμοποίηση», είναι συνώνυμος με την παρόμοια αγγλική λέξη «Islamification». Αυτή ορίζεται ως «η δράση ή η διαδικασία η οποία κάνει κάτι, ή κάποιο, ισλαμικό, ή πιο αυστηρά ισλαμικό, στην πίστη, στον πολιτισμό ή στον χαρακτήρα». (Πηγή: www.lexico.com/en/definition/islamification).

Ως φαινόμενο, η ισλαμοποίηση έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των ακαδημαϊκών που έχουν ερευνήσει τις εκφάνσεις της σε περιοχές στις οποίες κάποτε κατοικούσαν ή υπερίσχυαν μη μουσουλμάνοι. Για παράδειγμα, σε σχέση με τη Μικρά Ασία, ο αείμνηστος Σπύρος Βρυώνης, Jr, έγραψε το κλασικό βιβλίο «The decline of medieval Hellenism in Asia Minor and the process of Islamization from the eleventh through the fifteenth century» (University of California Press, 1971).

Πιο πρόσφατα, ο Πέτρος Σαββίδης έχει συνθέσει ένα νέο ακαδημαϊκό βιβλίο με τίτλο «Η Ισλαμοποίηση της Κατεχόμενης Κύπρου» (Εκδόσεις Αρματολός, 2019). Ενθαρρύνω τους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) να το διαβάσουν. Υπογραμμίζει τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν εάν οποιαδήποτε θρησκεία κακομεταχειριστεί για ανήθικους πολιτικούς σκοπούς.

«Θεσμοθετημένη εξάλειψη»

Το 2017, το αγγλικό πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ με διόρισε ανεξάρτητο εξωτερικό διδακτορικό εξεταστή του τότε κ. Σαββίδη. Αυτός ο ρόλος μού έδωσε την ευκαιρία να κατανοήσω τη σοβαρή και λεπτομερή ιστορική έρευνα ενός σοφού ακαδημαϊκού. Τώρα, 45 χρόνια μετά τις δύο τουρκικές εισβολές της ΚΔ, ο Δρ Σαββίδης έχει ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στην καριέρα του.

Στην «Ισλαμοποίηση της Κατεχόμενης Κύπρου», ο Δρ Σαββίδης εντοπίζει την προέλευση, τα χαρακτηριστικά και τις συνέπειες μιας διαδικασίας η οποία έπρεπε να ερευνηθεί προηγουμένως αλλά έχει ουσιαστικά αγνοηθεί. Γράφει με αξιέπαινη ψυχραιμία για ένα ευαίσθητο θέμα. Χωρίς να υπερβάλλει ή να δυσφημίζει, εξηγεί πότε, πώς και γιατί πραγματοποιήθηκε η σχεδιασμένη ντε φάκτο θρησκευτική, πολιτισμική και πολιτική μεταμόρφωση των κατεχομένων. Μελετώντας σχετικές πηγές γραμμένες σε τρεις γλώσσες -και μετά από εκτεταμένη έρευνα πεδίου- τεκμηριώνει την ανάλυσή του με 44 φωτογραφίες μαζί με χάρτες και παραρτήματα.

Ο Δρ Σαββίδης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην κατάσταση των εκκλησιών που ανήκουν νόμιμα στην αυτοκέφαλη Εκκλησία της Κύπρου αλλά, από το 1974, είναι υπό συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή. Σχεδόν όλες έχουν υποστεί ντε φάκτο αποχριστιανοποίηση - μέσω της λεηλασίας, καταστροφής, παραμέλησης ή αυθαίρετης μετατροπής τους σε ισλαμικά τεμένη. Γι’ αυτούς και άλλους λόγους, η Τουρκία είναι υπεύθυνη γι’ αυτό που περιέγραψε ο John Fielding στην αμερικάνικη εφημερίδα «Washington Post», στις 13 Μαΐου 1976, ως «institutionalised obliteration». Στo βιβλίο του, ο Δρ Σαββίδης μετέφρασε αυτήν την υποβλητική αγγλική φράση ως «θεσμοθετημένη εξάλειψη».

Το νομικό πλαίσιο

Σύμφωνα με το άρθρο 9.1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1950, ο καθένας έχει δικαίωμα ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Ωστόσο, λόγω των προνοιών του άρθρο 9.2 της ίδιας Σύμβασης, η ελευθερία εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων δεν πρέπει να καταχραστεί ή να ασκηθεί κατά τρόπο που παρεμποδίζει παρανόμως τις ελευθερίες ή τα δικαιώματα άλλων, όπως το δικαίωμα ιδιοκτησίας. Επίσης,είναι αυτονόητο ότι η ελευθερία εκδήλωσης της θρησκείας δεν πρέπει να ασκηθεί κατά τρόπο που παραβιάζει βασικές διεθνείς συμβάσεις, όπως τη Σύμβαση της Χάγης για την Προστασία Πολιτιστικών Αγαθών σε Περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης του 1954.

Αυτές οι Συμβάσεις -του 1950 και 1954 αντίστοιχα- εισήχθησαν ως απάντηση στις ναζιστικές επιθέσεις, ειδικά κατά των Εβραίων, συναγωγών, Χριστιανών και εκκλησιών υπό γερμανική κυριαρχία ή κατοχή από το 1933 μέχρι το 1945. Παρόλα αυτά, ως κατοχική δύναμη στην ΚΔ, η Τουρκία δεν έχει σεβαστεί αυτές τις Συμβάσεις. Για παράδειγμα, στην υπόθεση Cyprus v Turkey [2001] ECHR 331, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με δεκαέξι ψήφους έναντι ενός, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία ήταν υπεύθυνη για «παραβίαση του άρθρου 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης σε σχέση με τους Ελληνοκύπριους που ζουν στη βόρειο Κύπρο».

Ένας διάλογος

Με όλα αυτά υπόψη, έχω πραγματοποιήσει έναν σύντομο διάλογο με τον Δρα Σαββίδη. Παρακάτω είναι η μεταγραφή.

Κλέαρχος Κυριακίδης [ΚΚ]: Πότε άρχισαν να εμφανίζονται ενδείξεις ντε φάκτο ισλαμοποίησης του κατεχόμενου τοπίου της ΚΔ;

Πέτρος Σαββίδης [ΠΣ]: Η πρώιμη ισλαμοποίηση και τουρκοποίηση του βορείου τμήματος του νησιού άρχισε, αμέσως μετά την τουρκική εισβολή του 1974, με την εθνική και πολιτισμική εκκαθάριση του κατεχόμενου εδάφους, διαμέσου της βίαιης εκδίωξης του γηγενούς ελληνικού πληθυσμού και της απελληνοποίησης και αποχριστιανοποίησης της ιστορικής φυσιογνωμίας των κατεχόμενων. Σημαντικές ενδείξεις καταδεικνύουν ότι η σύληση, λεηλασία και καταστροφή όλων σχεδόν των ελληνορθόδοξων εκκλησιών και όλων ανεξαιρέτως των χριστιανικών νεκροταφείων δεν ήταν αποκλειστικό έργο του κατοχικού στρατού και των Τούρκων εποίκων. Ανάλυση των θρησκευτικών εξελίξεων τις επόμενες δεκαετίες, υποδεικνύει ότι η τουρκοκυπριακή ηγεσία, παρά την κοσμικότητα της κοινότητας, χρησιμοποιεί συστηματικά τους ισλαμικούς χώρους λατρείας ως πολιτικά εργαλεία για τη θρησκευτικοποίηση και πολιτικοποίηση του κατεχόμενου κυπριακού τοπίου. Η εμφύτευση δυσανάλογα ψηλών και μυτερών μιναρέδων σε μικρά τουρκοκυπριακά τεμένη και η σκόπιμη ανέγερση νέων κατάλευκων τζαμιών σε απόσταση αναπνοής από χλωμές εγκαταλελειμμένες εκκλησίες εξυπηρετούν καθαρά πολιτικές σκοπιμότητες παρά θρησκευτικές ανάγκες.

ΚΚ: Από το 1974 μέχρι σήμερα, πόσες εκκλησίες έχουν μετατραπεί σε ισλαμικά τεμένη και πόσα νέα τζαμιά έχουν ανεγερθεί;

ΠΣ: Η τριετής έρευνα πεδίου σε ολόκληρη την κατεχόμενη επικράτεια της ΚΔ κατέδειξε την ισλαμοποίηση 74 ελληνορθόδοξων εκκλησιών, από τις οποίες 26 εξακολουθούν σήμερα να λειτουργούν ως ισλαμικά τεμένη. Οι υπόλοιπες 48 έχουν σταδιακά εγκαταλειφθεί λόγω της ανέγερσης νέων τζαμιών. Από το 1974 μέχρι σήμερα έχει καταγραφεί η ανέγερση 85 νέων ισλαμικών τεμενών. Από αυτά, 66 είναι οθωμανικού τύπου με θόλο, τυπολογικά ξένου προς την παραδοσιακή θρησκευτική αρχιτεκτονική της τουρκοκυπριακής κοινότητας.

ΚΚ: Δηλαδή, σωστά συμπεραίνω ότι η ντε φάκτο ισλαμοποίηση των κατεχομένων εδαφών δεν είναι αποκλειστικά μια θρησκευτική διαδικασία, αλλά μια πολιτική παρέμβαση η οποία εξυπηρετεί μη θρησκευτικές σκοπιμότητες;

ΠΣ: Η ισλαμοποίηση των κατεχόμενων εδαφών έχει ξεφύγει των στενών θρησκευτικών πλαισίων και χρησιμοποιείται, τόσο από την Τουρκία που χρηματοδοτεί τις θρησκευτικές εξελίξεις στα κατεχόμενα, όσο και από τις τουρκοκυπριακές αρχές, ως εργαλείο για την πολιτική αλλοίωση της πολιτισμικής φυσιογνωμίας (στα αγγλικά «cultural engineering») του κατεχόμενου τοπίου, στο πλαίσιο της οριστικής τουρκοποίησής του. Ενώ ένα μικρό, προοδευτικό, τμήμα της τουρκοκυπριακής κοινότητας, όπως οι συντεχνίες των δασκάλων και των καθηγητών, αντιδρούν ενεργά στην εντατικοποίηση της ισλαμοποίησης που εφαρμόζεται δυναμικά από τις κυβερνήσεις του ΑΚΡ του κ. Ερντογάν, μετά το 2007, η μεγάλη πλειοψηφία των Τουρκοκυπρίων, συμπεριλαμβανομένης και της πολιτικής τους ηγεσίας, έχει παραδοθεί στον «πολιτικό λινοβαμβακισμό» [όπως ερμηνεύεται στο βιβλίο]. Από τη μια εποφθαλμιά τα ωφελήματα που προσφέρει η ευρωπαϊκή ΚΔ και από την άλλη έχει ταυτιστεί πλήρως με τις στρατηγικές βλέψεις της Τουρκίας στην κατεχόμενη Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανόμενης και της πολιτικής ισλαμοποίησης, στο πλαίσιο της οριστικής τουρκοποίησης του κατεχόμενου τμήματος της ΚΔ.

ΚΚ: Κλείνοντας, γιατί κάποιος πρέπει να διαβάσει το βιβλίο σας;

ΠΣ: Το ζήτημα των κατεχόμενων εδαφών, όπως και ο ρόλος της Τουρκίας και των Τουρκοκύπριων στο βόρειο τμήμα του νησιού, θα έπρεπε να αποτελούν προτεραιότητα κάθε ενδιαφερόμενου πολίτη και πρωτίστως της ίδιας της κυπριακής πολιτείας. Η ευμάρεια των τελευταίων δεκαετιών και η κρίση αξιών που βιώνει η κυπριακή κοινωνία, όπως και οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην κυπριακή ΑΟΖ, έχουν αποπροσανατολίσει τους πολίτες, προς εφήμερες και περιστασιακές στάσεις ζωής, αλλά και το ίδιο το κράτος. Δυστυχώς, υπό το πρίσμα των ραγδαίων εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο, οι ζωτικές υπηρεσίες της κυπριακής πολιτείας δεν έχουν αφιερώσει τη δέουσα προσοχή στην παρακολούθηση και ανάλυση των πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικών εξελίξεων στα κατεχόμενα εδάφη της Δημοκρατίας αλλά και των προθέσεων του κατοχικού αντιπάλου. Το βιβλίο είναι μια επιστημονική μονογραφία που αποσκοπεί στην αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών και στην αφύπνιση της Πολιτείας. Επιδιώκει τη δημιουργία ενός βαθύτερου προβληματισμού, σε πολιτικό και πολιτειακό επίπεδο, για τις δυνητικές -μη συμβατικές- προκλήσεις που δύνανται να απειλήσουν την ασφάλεια της κυπριακής Πολιτείας. Αφού, ανεξαρτήτως της επίλυσης του Κυπριακού, το κατεχόμενο έδαφος θα αποτελεί εσαεί στρατηγική απειλή για την ΚΔ και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Υστερόγραφο: «Η Ισλαμοποίηση της Κατεχόμενης Κύπρου» μπορεί να αγοραστεί από τον εκδότη (τηλ. 99-616454 & info@armatolos.org).

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές