Αναλύσεις

Η σημασία των συνταξιοδοτικών πλάνων

Η δημογραφική αλλαγή αναμένεται να έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στη δημοσιονομική πολιτική, συμπεριλαμβανομένου του σχεδιασμού των ταμείων συντάξεων, αλλά και στα ποσοστά αποταμίευσης

Η παροχή σύνταξης ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα των εργαζομένων σε συνεργασία με τα κράτη και βοήθησε σημαντικά στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου της πλειοψηφίας των ηλικιωμένων. Με την πάροδο των χρόνων, η σύνταξη βελτιώθηκε και έφθασε στη σημερινή της μορφή με διάφορα σχέδια ωφελημάτων που ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και από οργανισμό σε οργανισμό.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) τα επίπεδα γήρανσης του πληθυσμού συνεχώς αυξάνονται. Επί του παρόντος αντιστοιχεί ένας συνταξιούχος για κάθε τέσσερεις πολίτες σε ηλικία εργοδότησης (15-64 ετών). Η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση. Μέσα στις επόμενες δεκαετίες η υπογεννητικότητα και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής θα αλλάξουν άρδην τη δημογραφική κατανομή στις πλείστες χώρες. Σύμφωνα με την Eurostat, μέχρι το 2060 θα αντιστοιχούν δύο άτομα ηλικίας 15-64 ετών για κάθε ένα άτομο πέραν της ηλικίας των 65 ετών. Αυτή η δημογραφική αλλαγή αναμένεται να έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στη δημοσιονομική πολιτική, συμπεριλαμβανομένου του σχεδιασμού των ταμείων συντάξεων, αλλά και στα ποσοστά αποταμίευσης.

Σε μια χώρα όπου με βάση στατιστικές του 2014/2015 το ποσοστό κινδύνου φτώχιας για άτομα άνω των 65 ανερχόταν στο 22,4%, ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ, ο σωστός προγραμματισμός ώστε το ετήσιο εισόδημα κατά την συνταξιοδότηση να διασφαλίζει ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης έχει αυξημένη σημασία.

Η ραχοκοκκαλιά του συνταξιοδοτικού συστήματος στην Κύπρο είναι το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων (πρώτος πυλώνας). Πέραν όμως του πρώτου, υπάρχει και ο δεύτερος πυλώνας, που αποτελείται από τα διάφορα ταμεία υπαλλήλων του κρατικού και ημικρατικού τομέα και τα ταμεία προνοίας ή άλλες παρόμοιες συλλογικές διευθετήσεις, είτε μεμονωμένα είτε σε συλλογική βάση, ανά οικονομικό κλάδο. Σε αυτά συνεισφέρουν οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες, με το τελικό όφελος να εξαρτάται από το ύψος των εισφορών και την απόδοση των Ταμείων. Αυτός ο δεύτερος πυλώνας συνταξιοδότησης δεν είναι υποχρεωτικός. Η οικονομική κρίση που ακολούθησε τα γεγονότα του 2013 επηρέασε αρνητικά τον δεύτερο πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος και πολλά μικρά ταμεία προνοίας διαλύθηκαν, δημιουργώντας ταυτόχρονα μια δυσπιστία για τέτοιες συλλογικές διευθετήσεις.

Με τη διαπίστωση ότι για τους πλείστους τα προερχόμενα από τον πρώτο πυλώνα συνταξιοδοτικά ωφελήματα δεν εξασφαλίζουν το προσδοκώμενο επίπεδο διαβίωσης κατά την συνταξιοδοτική περίοδο, οι εργαζόμενοι καλούνται να εξετάσουν διαφορετικές προσεγγίσεις για την καλύτερη χρηματοδότηση της ζωής τους μετά τη συνταξιοδότηση.

Αρχή πρέπει να γίνει με τον σωστό υπολογισμό της προερχόμενης από τον πρώτο πυλώνα σύνταξης, καθότι ο δεύτερος και τρίτος πυλώνας (ιδιωτική σύνταξη) λειτουργεί συμπληρωματικά της πρώτης, και ακολούθως να διευκρινιστούν οι στόχοι του συνταξιοδοτικού πλάνου. Τι επιδιώκουμε σε ένα συνταξιοδοτικό πλάνο; Να πετύχουμε συγκεκριμένους οικονομικούς στόχους και να διαχειριστούμε αποτελεσματικά τους κινδύνους που τους απειλούν. Ο κύριος οικονομικός στόχος για τους περισσότερους συνταξιούχους σχετίζεται τη μεγιστοποίηση της αγοραστικής τους δύναμης, έτσι ώστε οι δαπάνες τους να μπορούν να εξυπηρετούνται χωρίς δραστικές μειώσεις.

Οι συχνότεροι τρόποι που επιλέγονται για τη χρηματοδότηση της συνταξιοδότησης περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και τις πιο κάτω επιλογές:

(α) Την τοποθέτηση χρημάτων σε τίτλους σταθερού εισοδήματος όπως καταθετικά προϊόντα, χρεόγραφα κ.λπ. (η μείωση των επιτοκίων έχει επιδράσει αρνητικά σε αυτήν την επιλογή).

(β) Τα προσωπικά συνταξιοδοτικά προγράμματα (τρίτος πυλώνας συνταξιοδότησης).

(γ) Την παράταση της παραμονής τους στην εργασία πέραν της ηλικίας συνταξιοδότησης (ήδη χώρες της ΕΕ εξετάζουν αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης και τον περιορισμό της πρόωρης αφυπηρέτησης).

Σε κάποιες χώρες εξετάζεται και η επιλογή της ακίνητης περιουσίας ως ένα επιπλέον εισόδημα, δηλαδή να μετακινηθούν κατά τη συνταξιοδότηση σε μικρότερο σπίτι ή να πουλήσουν κάποιο ακίνητο. Αυτή η νοοτροπία συναντάται κυρίως στην Αυστραλία αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε άλλες χώρες η στήριξη από την οικογένεια εξακολουθεί να θεωρείται συνηθισμένος τρόπος ενίσχυσης των ατόμων τρίτης ηλικίας.

Για την επιλογή μεταξύ του α και β πιο πάνω, τα κριτήρια βάσει των οποίων θα ληφθεί η απόφαση έχουν ως αφετηρία τον βαθμό ρευστότητας που θα θέλει να απολαμβάνει κάποιος, τον βαθμό αποδοτικότητας των κεφαλαίων κάτω από μια επαγγελματική διαχείριση έναντι της διαχείρισης από τον ίδιο τον επενδυτή και τα φορολογικά κίνητρα.

Επισημαίνεται ότι ο προγραμματισμός συνταξιοδότησης απαιτεί μακροπρόθεσμη εξέταση του τρόπου εκτέλεσης των επενδύσεων, καθώς ενδέχεται να μην απαιτήσει κάποιος το εισόδημά του για αρκετές δεκαετίες, ανάλογα με την τρέχουσα ηλικία του. Ωστόσο, πάρα πολλοί επενδυτές στα συνταξιοδοτικά ταμεία δίνουν υπερβολική έμφαση βραχυπρόθεσμα, κρίνοντας την επιτυχία σε διάστημα μερικών μηνών και όχι μερικών ετών.

Επίσης, το ενδιαφέρον δεν πρέπει να εστιάζεται μόνο στην πηγή του εισοδήματος αλλά και στον βαθμό ασφάλειας που παρέχει, ενώ συνιστάται μια ετήσια ανασκόπηση για να βεβαιωθεί ο πελάτης ότι γνωρίζει τόσο σε τι επενδύει, όσο και την απόδοση της επένδυσης αλλά και τα τέλη με τα οποία χρεώνεται.

Εν κατακλείδι, αναγνωρίζοντας ότι το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί και μπορεί να μην είναι δυνατό πλέον να βασιστούμε εξολοκλήρου σε παραδοσιακές πηγές χρηματοδότησης της συνταξιοδότησης (όπως το ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων), χρειάζεται να ξεκινήσουμε να σχεδιάζουμε για τις αναμενόμενες ανάγκες μας νωρίτερα από τις προηγούμενες γενιές και να αναζητούμε εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησής τους, υπολογίζοντας όλα τα πιθανά σενάρια που θα μπορούσαν υπό προϋποθέσεις να βοηθήσουν. Μην περιμένετε μέχρι να είναι αργά και μην υποτιμήσετε το ποσό που χρειάζεται να αποταμιεύεται.

Το θέμα σύνταξη όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα χρειάζεται συνεχή παρακολούθηση και μελέτη για να παίρνονται έγκαιρα σχετικές αποφάσεις από τα κράτη όσο και από τους εργαζομένους, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνική ζωή κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησης (ενός μεγάλου χρονικού διαστήματος ζωής που συνεχώς επιμηκύνεται) με επαρκή εισοδήματα.

*Senior Associate, KPMG Limited