Γ.Γ. προς Θάτσερ: Συμφωνήθηκε η διζωνικότητα

Μέρος Β’

Στις 22 Μαΐου 1989, όταν ο Βρετανός Ύπατος Αρμοστής στη Λευκωσία σε συνάντησή του με τον Πρόεδρο Βασιλείου μετέφερε στον τελευταίο την απάντηση του Τούρκου Πρωθυπουργού Τ. Οζάλ (Τ. Ozal) στην επιστολή της Βρετανίδας Πρωθυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ (Margaret Thatcher), στην οποία έλεγε (ο Οζάλ) ότι οι Τούρκοι δεν ήσαν ακόμα πεπεισμένοι για τη θέση του (Γ. Βασιλείου) σχετικά με τη Διζωνικότητα και την Πολιτική Ισότητα, ο Βασιλείου αντέδρασε δυναμικά, γράφει σχετικό έγγραφο. Στο θέμα της Διζωνικότητας ο Βασιλείου απάντησε πως «δεν είχε δυσκολία με τη λέξη που χρησιμοποιείτο στις συζητήσεις για τις δύο ξεχωριστές γεωγραφικές περιοχές, με την καθεμία να έχει καθαρή πλειοψηφία της μιας κοινότητας. Εκείνο που δεν είχε ακόμα διευκρινιστεί ήταν ο καθορισμός του τι σήμαινε καθαρή πλειοψηφία…».

Το Ηνωμένο Βασίλειο η πιο βοηθητική/υποστηρικτική κυβέρνηση

Στις 14 Ιουνίου 1989, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Πέρες Ντε Κουεγιάρ (Perez De Cuellar) και η Βρετανίδα Πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ συζήτησαν το Κυπριακό και συμφώνησαν ότι «τώρα υπήρχε κάποια ελπίδα για διευθέτηση του Κυπριακού και αυτό οφειλόταν αποκλειστικά στον Γιώργο Βασιλείου, ο οποίος ήταν έτοιμος και θαρραλέος, παρόλες τις συχνές επιθέσεις εναντίον του από τον Σπύρο Κυπριανού». «Ο Πέρες Ντε Κουεγιάρ τής είπε συγκεκριμένα ότι είχε επιτευχθεί συμφωνία για τη διζωνικότητα και στον αριθμό των Ελληνοκυπρίων στους οποίους θα επιτρεπόταν να επιστρέψουν στον βορρά». Υποσχέθηκε να κρατήσει την Πρωθυπουργό ενήμερη για την πρόοδο. Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν η πιο βοηθητική και υποστηρικτική κυβέρνηση στις προσπάθειές του να βρει μια λύση, αναφέρει σχετικό έγγραφο.

Εν τω μεταξύ, οι αξιωματούχοι του Φόρεϊν Όφις αποφάσισαν να μη συμβουλεύσουν την Πρωθυπουργό να τονίσει στον Γενικό Γραμματέα την ανάγκη να παρουσιάσει το περίγραμμα της συμφωνίας στη συνάντηση στη Νέα Υόρκη στις 28 και 29 Ιουνίου, όπως τους είχε ζητήσει ο Γιώργος Βασιλείου, παρόλο που γνώριζαν τις δυσκολίες που αντιμετώπισε ο Βασιλείου στο εσωτερικό από τους επικριτές του και που θα αντιμετώπιζε, αν επέστρεφε από τη Νέα Υόρκη με άδεια χέρια. Και αυτό, γιατί α) δεν είχαν δει το καθ’ εαυτό έγγραφο για να μπορούν να εκφράσουν σχόλια, και β) λόγω διαφορετικών απόψεων από πλευράς Άγκυρας, σύμφωνα με τα νέα έγγραφα.

Σημείωση γράφουσας 1: Παράδειγμα για το πόσο «βοηθητικό και υποστηρικτικό» ήταν (και είναι) το Ηνωμένο Βασίλειο για τη διζωνική απαρτχάιντ λύση για την Κύπρο (που πρέπει να υπενθυμιστεί ότι το ίδιο το Φόρεϊν Όφις είχε από τις 16 Αυγούστου 1974 αποφασίσει να προωθήσει ως «λύση» τη Δι-κοινοτική, Δι-ζωνική Ομοσπονδία - βλέπε αποδεσμευμένα έγγραφα για το 1974), ενώ παράλληλα στη Νότια Αφρική γινόταν αγώνας εναντίον του καθεστώτος απαρτχάιντ, είναι και η αναφορά του υποτιθέμενου «φίλου» της Κύπρου της περιβόητης ομάδας «Φίλοι της Κύπρου», βουλευτού τότε Anthony Coombs, στη Βουλή των Κοινοτήτων, στις 26 Μαΐου 1989. Ο οποίος πίεζε για διζωνική λύση και τερματισμό της «απομόνωσης» του «βορρά» και καλούσε τη βρετανική κυβέρνηση να τερματίσει το «εμπάργκο» και να εμπορεύεται με τον «βορρά», για να δείξει η Βρετανία ίση μεταχείριση (το περιβόητο even-handιdness), έλεγε!

2: Απαραίτητο εδώ να θυμίσουμε και το εξαίρετο άρθρο του Δρος Κλέαρχου Κυριακίδη στη «Σημερινή» την 1.12.2018 «Το έγκλημα του Απαρτχάιντ και η Κυπριακή Δημοκρατία».

Δημοψήφισμα

Σε προηγούμενο έγγραφο ημερ. 31 Μαρτίου 1989 η βρετανική Υπάτη Αρμοστεία στη Λευκωσία αναφέρθηκε σε δηλώσεις του Τ/κ ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς, ο οποίος, μεταξύ άλλων, τους είχε πει ότι ο Πρόεδρος Γ. Βασιλείου είχε συμφωνήσει στο ότι αμφότερες οι πλευρές θα χρειάζονταν δημοψήφισμα για την όποια διευθέτηση. «Αυτό έδειξε κάποιαν αποδοχή της ύπαρξης δύο ξεχωριστών κοινοτήτων», είχε πει.

Στις 22 Ιουνίου 1989, με άλλο τηλεγράφημά της η βρετανική αντιπροσωπία στον ΟΗΕ ενημέρωσε το Φόρεϊν Όφις για το τι περιελάμβανε το έγγραφο του Γενικού Γραμματέα για το Κυπριακό. Μεταξύ άλλων λεπτομερειών, το τηλεγράφημα αναφερόταν στα εξής θέματα:

Το κεφάλαιο για τις 3 Ελευθερίες προνοούσε ελευθερία διακίνησης δίχως περιορισμούς (εκτός από ανεπιθύμητους - violet offenders o χαρακτηρισμός) εναντίον της συγκεκριμένης κοινότητας. Θα υπήρχαν περιορισμοί στο δικαίωμα εγκατάστασης και περιουσίας στην ομόσπονδη οντότητα που θα ήλεγχε η άλλη (κοινότητα) και μόνον όταν οι εκτοπισμένοι του 1974 ασκούσαν τα δικαιώματά τους θα επιτρεπόταν σε άλλους να εγκατασταθούν σε διαφορετική ομόσπονδη οντότητα.

Το κεφάλαιο για την Ασφάλεια προνοούσε μια ισορροπία πριν από το ξεκίνημα των μεταβατικών διευθετήσεων μεταξύ Ελληνικών και Ελληνοκυπριακών και Τουρκικών και Τουρκοκυπριακών Δυνάμεων. Γενικά η Συμφωνία θα περιελάμβανε και χρονοδιάγραμμα για περαιτέρω ελάττωση σε συμφωνημένο αριθμό Ελληνοκυπριακών και Τουρκοκυπριακών Στρατευμάτων και την αποχώρηση όλων των μη κυπριακών δυνάμεων που δεν προνοούνταν από τη Συνθήκη Συμμαχίας. Αυτό το χρονοδιάγραμμα θα έπρεπε να υλοποιηθεί πριν από τη δημιουργία της Ομόσπονδης Δημοκρατίας. Δημιουργία μιας ομόσπονδης δύναμης ίσου αριθμού με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ να επιβλέπει την ελάττωση και την αποχώρηση των δυνάμεων.

Το κεφάλαιο των Εγγυήσεων προνοούσε εκσυγχρονισμό των Συνθηκών Εγγυήσεως και Συμμαχίας. Οι δύο πλευρές θα ζητούσαν από τον ΓΓ να διευθετήσει και να προεδρεύσει συνάντησης μεταξύ των αντιπροσώπων των δύο κοινοτήτων και των τριών κυβερνήσεων Ελλάδας, Τουρκίας και Ηνωμένου Βασιλείου για να αναθεωρήσουν το μέγεθος των μη κυπριακών στρατευμάτων που θα επιτρεπόταν να βρίσκονται στη Δημοκρατία σύμφωνα με τη Συνθήκη Συμμαχίας. (Οι Βρετανοί υπέδειξαν και ο Φεϊζέλ (G. Feussel ) συμφώνησε ότι η αναθεώρηση των αριθμών των μη κυπριακών στρατευμάτων έπρεπε να συμφωνηθεί πριν από την εφαρμογή των προνοιών για την Ασφάλεια).

Ο Πρόεδρος Βασιλείου, όπως σημειώνεται σε άλλα έγγραφα, ήθελε οι Εγγυήσεις να έρχονταν από χώρες του Συμβουλίου Ασφαλείας, αλλά το Ηνωμένο Βασίλειο απέρριπτε τέτοια προοπτική, για να μην υπάρξει εμπλοκή της Ρωσίας.

Ελάχιστοι θα επέστρεφαν

Τα δύο κεφάλαια για το εδαφικό και τους εκτοπισμένους αναγνώριζαν ότι θα υπήρχε συσχέτιση (αδιευκρίνιστη) μεταξύ εδαφικών αναπροσαρμογών και του αριθμού των εκτοπισμένων που θα δικαιούνταν επιστροφή στα σπίτια τους. Προτεραιότητα θα διδόταν στους εκτοπισμένους σε σχέση με άλλους που θα ήθελαν να εγκατασταθούν ή που είχαν περιουσίες σε διαφορετική ομόσπονδη οντότητα… Όμως, τα συμφέροντα εκείνων των εκτοπισμένων (δηλαδή Τουρκοκυπρίων) στην περιοχή που θα επιστρεφόταν σε ελληνοκυπριακή διοίκηση θα ήσαν πλήρως εξασφαλισμένα. Η επιστροφή των Ελληνοκυπρίων στις περιοχές που θα επιστρεφόντουσαν δεν σήμαινε ότι οι Τουρκοκύπριοι εκτοπισμένοι που ήδη ζούσαν εκεί θα αναγκάζονταν να μετακινηθούν μέχρι να γίνονταν διευθετήσεις για την επανεγκατάστασή τους αλλού. Σε όλες τις οικογένειες των εκτοπισμένων του 1974 θα διδόταν η επιλογή να αποφασίσουν εντός συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος κατά πόσον ήθελαν να επιστρέψουν και, αν όχι, θα τους διδόταν αποζημίωση… Μια τριμερής επιτροπή, αποτελούμενη από τον ΓΓ και τις δύο κοινότητες, θα ήταν υπεύθυνη για το θέμα αυτό… Ο Φεϊζέλ υπέδειξε ότι οι πρόνοιες για την επιστροφή των εκτοπισμένων είχαν ετοιμαστεί προσεκτικά, για να διασφαλίζουν ότι αυτό θα συνέβαινε σε στάδια. Αν και δεν αναφερόταν μορατόριουμ, εντούτοις η διαδικασία θα έπαιρνε πολλά χρόνια και ότι ήταν πεπεισμένος πως τα κίνητρα και τα εμπόδια που προνοούσαν οι διευθετήσεις θα έκαναν σίγουρο ότι τελικά ένας πολύ μικρός αριθμός εκτοπισμένων θα ασκούσε το δικαίωμα της επιστροφής στις περιοχές που θα ήλεγχε η άλλη κοινότητα.

*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος