Στη μνήμη του Μακαρίου

Ο Αύγουστος υπήρξε ένας κακός μήνας για την Κύπρο μας. Εκτός από την ολοκλήρωση της τουρκικής εισβολής, ήταν κι ο μήνας που χάσαμε το 1977 τον πρώτο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Τις μέρες αυτές ήρθαν στη μνήμη μου πολλά περιστατικά στη δεκαετή συνεργασία μας. Τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν Πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής Προγραμματισμού, της οποίας το Γραφείο Προγραμματισμού, όπου υπηρετούσα, ήταν ο εκτελεστικός βραχίονας. Παρά τις τρομακτικές έγνοιες που είχε, δεν σταματούσε να αφιερώνει χρόνο για τα θέματα που είχαν να κάνουν με την οικονομική/κοινωνική ανάπτυξη του τόπου.

Τότε οι Αρχές της Πάφου παραπονούνταν για παραμέληση της επαρχίας τους από μέρους της Κυβέρνησης. Πράγματι, τα πρώτα προγράμματα ανάπτυξης έδιδαν προτεραιότητα στην αξιοποίηση των περιοχών που ήταν έτοιμες για ανάπτυξη. Η περιφερειακή κατανομή της ανάπτυξης έπρεπε να περιμένει. Σε σύσκεψη που έγινε την Άνοιξη του 1975 στο Δημοτικό Μέγαρο Πάφου υπό την Προεδρία του Μακαρίου, οι παρευρεθέντες απαίτησαν φορτικά την κατασκευή λιμανιού στην Πάφο. Ήταν τόσο μακρύς ο κατάλογος των έργων που ζητούσαν, ώστε, όταν κάποιος υπέδειξε στον Μακάριο ότι είχε υποχρέωση προς την Πάφο γιατί αυτή τον γλίτωσε από τα χέρια των πραξικοπηματιών, να διερωτηθεί δυνατά: «Διερωτώμαι, μωρέ, αν άξιζε τον κόπο να με γλιτώσετε ύστερα που όλα αυτά που μου ζητάτε».

Ο Μακάριος ανέθεσε σε Άγγλους εμπειρογνώμονες την εκπόνηση τεχνοοικονομικής μελέτης για το λιμάνι. Στις 2 Αυγούστου 1977 συγκάλεσε στο Γραφείο (Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών) μια μεγάλη σύσκεψη για το θέμα. Ξεκίνησε τη συνεδρία λέγοντας ότι αποφάσισε να προχωρήσει με την κατασκευή λιμανιού στην Πάφο και μάλιστα στη τοποθεσία Μουλιά. «Τώρα μπορείτε να πείτε ό,τι θέλετε», παρατήρησε χαμογελώντας. Μετά από σύντομη εισαγωγή των εμπειρογνωμόνων, όλοι οι παρευρισκόμενοι χαιρέτισαν την απόφαση χαρακτηρίζοντάς την ως την απαρχή της ανάπτυξης της Πάφου. Μέσα σ’ αυτό τον ενθουσιασμό παρέμεινα σιωπηλός. Από το αδιέξοδο με έβγαλε ο ίδιος ο Μακάριος. Απευθυνόμενος σε κάποια στιγμή σε μένα με ρώτησε: «Εσύ, που μένεις σιωπηλός, τι γνώμη έχεις»;

Πολλές φορές ο Μακάριος έδωσε δείγματα εκτίμησης για το έργο του Γραφείου Προγραμματισμού. Όταν υπήρχαν διιστάμενες απόψεις μεταξύ των Υπουργείων ρωτούσε ποια ήταν η θέση του Γραφείου: «Εφόσον το Γραφείο Προγραμματισμού είναι υπέρ αυτής της άποψης, είμαι κι εγώ», έλεγε. Κάποτε, συζητώντας με τους Υπουργούς πώς θα τον έβλεπαν, μου είπε: «Εσύ δε χρειάζεται να κανονίζεις ραντεβού για να ’ρθεις να με δεις. Να ανοίγεις την πόρτα και να μπαίνεις». Αρκεί να αναφέρω ότι ποτέ δεν συναντήθηκα μόνος με τον Μακάριο.

«Μακαριότατε, εγώ διαφωνώ με την ορθότητα κατασκευής Λιμανιού στην Πάφο και προπαντός με την τοποθεσία που επιλέξατε. Ένα τέτοιο έργο δεν θα φέρει την ανάπτυξη, ενώ θα καταστρέψει τη μελλοντική τουριστική ανάπτυξη της Πάφου γενικά, εάν τοποθετηθεί στα Μουλιά. Θα μπορούσατε να διαθέσετε τα ΛΚ9 εκατ. κι ακόμα πιο πολλά για έργα που θα βοηθήσουν πραγματικά την ανάπτυξη της Πάφου».

Ο Μακάριος, που βασικά συμφωνούσε με τις θέσεις μας, αλλά από την άλλη δεν ήθελε να κακοκαρδίσει τους Παφίτες, αντέδρασε θυμωμένα: «Για πρώτη φορά δεν έκαμες σωστά την κατ’ οίκον εργασία σου», μου παρατήρησε. «Μακαριότατε είναι πολύ βαριές αυτές οι κατηγορίες», παρατήρησα. «Σας θυμίζω ότι όταν πήγατε στην Πάφο μετά την επιστροφή σας ήμουν παρών, με δική σας πρόσκληση, στη σύσκεψη στο Δημοτικό Μέγαρο, όπου τέθηκε πολύ έντονα το αίτημα για την κατασκευή λιμανιού. Έτσι ως Γραφείο μελετήσαμε ακόμη πιο προσεκτικά τη σκοπιμότητα ενός τέτοιου έργου. Έχω συμβουλευτεί τη Διεθνή Τράπεζα κι έχω εδώ τη σχετική αλληλογραφία όπου κι εκείνοι καταλήγουν στα ίδια με μας συμπεράσματα».

Αν και ο Μακάριος βρήκε κάποια ευκαιρία για να πλέξει το εγκώμιο της εργασίας που γινόταν από το Γραφείο Προγραμματισμού, η απόφαση της συνάντησης ήταν να προχωρήσει η κατασκευή του λιμανιού στα Μουλιά. Σπεύδω να αναφέρω ότι η περιοχή αυτή είναι εκεί που σήμερα ευρίσκεται μεγάλος αριθμός ξενοδοχείων, που δεν θα ανεγείρονταν, εάν κατασκευαζόταν το λιμάνι.

Το πρωί της επομένης μάθαμε από το ραδιόφωνο για τον θάνατο του Μακαρίου, που επεσυνέβη τη νύκτα της 3ης Αυγούστου 1977. Κλάψαμε για τον αδόκητο θάνατο ενός τόσο δικού μας ανθρώπου. Μετά το βαρύ πένθος, έπρεπε η ζωή να συνεχιστεί και μαζί κι η ανάπτυξη της Κύπρου, που ήταν τόσο πολύ το όραμα του Μακάριου. Έπρεπε να ανατραπεί κι η πιο πάνω απόφαση για το λιμάνι της Πάφου. Αν ζούσε ο Μακάριος, η ανατροπή θα ήταν πιο εύκολη. Ο Μακάριος δεν ήταν δογματικός και ισχυρογνώμονας. Όμως δεν υπήρχε πια. Υπήρχαν όμως οι αποφάσεις και οι υποθήκες του, που μερικοί δεν τολμούσαν ν’ αλλάξουν. Τούτο καθόλου δεν απέδιδε σεβασμό στο ανήσυχο και μεγαλόθυμο πνεύμα του Μακαρίου!

Ευτυχώς, στην περίπτωση του λιμανιού Πάφου άλλαξαν τα ενδιαφέροντα των εμπλεκομένων. Σε σύσκεψη που έγινε στην Αρχιεπισκοπή, όπου παρευρέθησαν ο Πρόεδρος Κυπριανού, ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α’, ο Υπουργός Οικονομικών, ο Υπουργός Συγκοινωνιών, ο Γενικός Διευθυντής του ίδιου Υπουργείου και ο υπογεγραμμένος, αποφασίστηκε η μετακίνηση της τοποθεσίας του λιμανιού πιο κάτω, στην Αχέλεια. Η σύσκεψη φαινομενικά υιοθέτησε τη θέση μας ότι η κατασκευή λιμανιού στα Μουλιά θα παράβλαπτε τη μελλοντική τουριστική ανάπτυξη της Πάφου.

*Πρώην Υπουργός, πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού