Ποιος είναι, τελικά, ο ρόλος των Τραπεζών;

Η τελευταία πρόταση του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας, που στοχεύει στην αντιμετώπιση των σημαντικών κενών που παρατηρούνται στον τομέα της χρηματοδότησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, επαναφέρει, ύστερα από πολλές ταλαιπωρίες, ένα ουσιαστικότατο θέμα, εκείνο της σωστής κατανομής των τραπεζικών πιστώσεων για τις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας και της ανάπτυξης.

Η εισήγηση του Συμβουλίου αφορά τη δημιουργία ειδικού ταμείου χρηματοδότησης ιδίων κεφαλαίων με αρχική κυβερνητική πριμοδότηση με ένα ποσό €10-20 εκ. Πρόκειται για εναλλακτική μορφή χρηματοδότησης είτε από ιδιώτες, που ενδιαφέρονται να πολιτογραφηθούν στην Κύπρο, διεθνείς επενδυτές, προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, που θα χρηματοδοτούν τις ΜμΕ με μετρητά συμμετέχοντας στο κεφάλαιό τους.

Στόχος της εισήγησης είναι οι μικρές επιχειρήσεις, που αποτελούν την ραχοκοκκαλιά της κυπριακής οικονομίας, να χρηματοδοτηθούν μέσω ενός Ανεξάρτητου Οργανισμού, που θα δώσει προτεραιότητα σε θέματα καινοτομίας, νεοφυών επιχειρήσεων, εξαγωγικό προσανατολισμό, διεθνοποίηση των επιχειρήσεων, καθώς και νέους τομείς.

Βρίσκω τις εισηγήσεις του Συμβουλίου πάρα πολύ καίριες κι εποικοδομητικές. Η μόνη μου παρατήρηση είναι ότι το προτεινόμενο σχέδιο δεν αναφέρεται πουθενά στην υποχρέωση του τραπεζικού συστήματος να συνδράμει τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης. Η πρόταση του Συμβουλίου με πήγε πίσω στις προσπάθειες που κάναμε: Να δημιουργήσουμε ένα Ταμείο Προτεραιότητας για χρηματοδότηση της σωστής ανάπτυξης της οικονομίας.

Παραδοσιακά η Κεντρική Τράπεζα δεν υπεισερχόταν στην κατανομή των πιστώσεων των Τραπεζών, πέραν του ποσοστού ρευστότητας για σκοπούς ρύθμισης της συνολικής ζήτησης. Τούτο σήμαινε πολλές φορές οι τράπεζες να ακολουθούν άλλη κατανομή των πιστώσεών τους από εκείνη που τα Σχέδια Ανάπτυξης επιζητούσαν. Με αυτόν τον τρόπο πολύ καλές ιδέες για επιχειρηματικές δραστηριότητες έμεναν απραγματοποίητες ελλείψει κάποιας αξίας για υποθήκευση. Έτσι υπήρχε θέμα διοχέτευσης των αποταμιεύσεων, που με πολλά κίνητρα η Κυβέρνηση προσπαθούσε να αυξήσει, προς την ορθή κατεύθυνση, τη χρηματοδότηση παραγωγικών επενδυτικών δραστηριοτήτων.

Για να ξεπεραστεί το πρόβλημα έγιναν κατά καιρούς διάφορες ενέργειες. Ιδρύθηκε η Τράπεζα Αναπτύξεως κι επεκτάθηκε το Ταμείο Δανειστικών Επιτρόπων. Όμως το πρόβλημα έγινε ιδιαίτερα οξύ μετά την εισβολή. Μέσα στα Έκτακτα Σχέδια έγιναν διάφορες ενέργειες. Συμφωνήσαμε με την Κεντρική Τράπεζα να ζητηθεί από τις Τράπεζες να δεσμεύσουν ποσοστό 3% των καταθέσεών τους για δανειοδότηση έργων προτεραιότητας. Τούτο ονομάσαμε Ταμείο Προτεραιότητας, ευρίσκετο στις Τράπεζες, ελεγχόταν από την Κεντρική Τράπεζα και εχρησιμοποιείτο για δανειοδότηση εκείνων των έργων και σχεδίων που καθόριζε το Γραφείο Προγραμματισμού. Στην περίπτωση των εκτοπισθέντων/παθόντων παρείχετο εγγύηση μέσω του Ειδικού Ταμείου Παροχής Κυβερνητικών Εγγυήσεων. Τόση ήταν η επιτυχία του εγχειρήματος αυτού, που πήρε μεγάλες διαστάσεις ώστε οι Τράπεζες άρχισαν να φέρνουν προσκόμματα στην περαιτέρω δανειοδότηση.

Στο μεταξύ, η θεαματική ανάκαμψη της οικονομίας οδήγησε τη Διεθνή Τράπεζα στα μέσα της δεκαετίας του 1980 να θέσει θέμα ‘αποφοίτησής’ μας. Προβάλαμε τότε όλων των ειδών τα επιχειρήματα για την ανάγκη παραμονής της Κύπρου στις τάξεις των δανειοδοτούμενων χωρών. Έπρεπε να ενταθεί η προσπάθεια αναδιάρθρωσης και τεχνολογικής αναβάθμισης της οικονομίας. Για να μπορέσει η Κύπρος να ‘αποφοιτήσει’ χωρίς τον κίνδυνο παλινωδίας θα πρέπει να εκτελέσει/εφαρμόσει ορισμένα βασικά έργα/προγράμματα για τα οποία θα χρειαζόταν χρηματοδότηση από τη Διεθνή Τράπεζα.

Μεταξύ άλλων ζητήσαμε την επανάληψη του δανείου βιομηχανικής ανάπτυξης, που είχαμε από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Τώρα θα κάλυπτε τις ανάγκες εκσυγχρονισμού κι αναβάθμισής της, σύμφωνα με τη μελέτη Στρατηγικής Βιομηχανικής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Sussex (δημιουργία Τομεακών Κέντρων για την ανάπτυξη διασυνδέσεων και συνεργασιών μεταξύ των βιομηχάνων των διαφόρων κλάδων, παραχώρηση επενδυτικών κεφαλαίων σε επιλεγμένες βιομηχανίες, δημιουργία Στρατηγικού Βιομηχανικού Ταμείου για χρηματοδότηση έργων που εξυπηρετούν βιομηχανικούς κλάδους κλπ). Ας σημειωθεί ότι κατά την επεξεργασία του πρώτου δανείου βιομηχανικής ανάπτυξης καταβλήθηκε πολύ μεγάλη προσπάθεια να σπάσουμε τα αδιέξοδα στη χρηματοδότηση της βιομηχανίας, ώστε ένα έργο που στηρίζεται κυρίως σε ιδέες, τεχνολογία και εφευρετικότητα να μην εξαρτάται τελικά από την ύπαρξη εμπράγματης ασφάλειας. Ζητήσαμε να εξεταστεί το θέμα της θεσμοθέτησης του Ταμείου Προτεραιότητας, που ήδη λειτουργούσε με διοικητικές διευθετήσεις της Κεντρικής Τράπεζας, που θα ετίθετο υπό την ευθύνη είτε των Δανειστικών Επιτρόπων είτε της Τράπεζας Αναπτύξεως. Οι Εμπορικές Τράπεζες θα συνεισέφεραν ένα μικρό ποσοστό των καταθέσεών τους στο Ταμείο αυτό, το οποίο θα ενισχύετο με τα ποσά του Δανείου της ΔΤ, καθώς και τα κυβερνητικά κονδύλια για τη χρηματοδότηση αιτήσεων για βιομηχανικά έργα που θα έρχονταν από οποιονδήποτε χρηματοδοτικό οργανισμό, με κυβερνητική εγγύηση όπου χρειαζόταν. Παρόλη την ανάμειξη της Διεθνούς Τράπεζας, οι τράπεζες δεν έδωσαν τη συγκατάθεσή τους στη διευθέτηση αυτή. Το δάνειο της ΔΤ πήγε στην Τράπεζα Αναπτύξεως, που μαζί με κυβερνητικά κεφάλαια, καθώς και από άλλες πηγές, επεξέτεινε σημαντικά τις δραστηριότητές της στον βιομηχανικό τομέα υπό τον τίτλο ‘Ενδυνάμωση της Ανταγωνιστικότητας της Κυπριακής Βιομηχανίας’.

Μέχρι σήμερα το πρόβλημα του ποιοτικού ελέγχου των τραπεζικών πιστώσεων, ώστε οι αποταμιεύσεις να χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση τομέων προτεραιότητας, δεν έχει λυθεί σε ιδιαίτερα ικανοποιητικό βαθμό. Οι οδηγίες των εποπτικών οργάνων, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν το ζητούμενο, έγιναν με το πέρασμα του χρόνου περισσότερο ουδέτερες στα θέματα αυτά. Στόχος ήταν πάντοτε η αποφυγή νομισματικών και πιστωτικών ανισορροπιών και διασφάλιση της ευρωστίας των πιστωτικών ιδρυμάτων, κάτι στο οποίο απέτυχαν παταγωδώς στη συνέχεια.

*Πρώην Υπουργός, πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού