Έλεγχος οικονομικών καταστάσεων - εξελίξεις και προκλήσεις

Όλα τα πράγματα στη ζωή μας προχωρούν και εξελίσσονται συνεχώς: οι τρόποι επικοινωνίας, τα μεταφορικά μέσα, οι συσκευές τηλεφώνων, οι τηλεοράσεις, οι οικιακές συσκευές, κ.ά. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε επαγγελματικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο επιχειρήσεων. Οι συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων, οι διαδικασίες και η επικοινωνία διαρκώς εξελίσσονται και αλλάζουν, τις πλείστες φορές προς το καλύτερο, το ταχύτερο και το πιο αποτελεσματικό. Έτσι και ο έλεγχος των οικονομικών καταστάσεων («έλεγχος») δεν μπορεί να αποτελεί εξαίρεση, αφού αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της επιχειρηματικής ζωής. Τα τελευταία χρόνια η διενέργεια ελέγχου έχει αλλάξει δραστικά σε όλο της το φάσμα. Πιο κάτω παρατίθενται οι σημαντικότεροι παράγοντες που, κατά τη γνώμη μου, έχουν επηρεάσει τη διενέργεια ελέγχου των οικονομικών καταστάσεων από τους εκάστοτε ανεξάρτητους ελεγκτές.

Τεχνολογικές αλλαγές

Οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ραγδαίες. Η τεχνολογία επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι επιχειρήσεις πραγματοποιούν τις συναλλαγές τους, καθώς επίσης και πώς αυτές οι συναλλαγές λογιστικοποιούνται και αντικατοπτρίζονται στο λογιστικό λογισμικό σύστημα. Πλέον υπάρχουν αυτοματοποιημένες μέθοδοι καταχώρισης των συναλλαγών στο λογισμικό όπως η τεχνολογία blockchain, η ηλεκτρονική τραπεζική, οι ηλεκτρονικές μέθοδοι φύλαξης δεδομένων και εγγράφων καθώς και άλλα πολλά.

Ο ελεγκτής πρέπει να είναι κατάλληλα καταρτισμένος και ενημερωμένος από τεχνολογικής πλευράς, έτσι ώστε να μπορεί ν’ αντεπεξέλθει στο έργο του. Επίσης, πρέπει να αφιερώσει τον κατάλληλο χρόνο για να καταλάβει πώς λειτουργεί η επιχείρηση υπό αυτά τα νέα δεδομένα, πώς πραγματοποιούνται οι συναλλαγές και πώς καταχωρούνται στο λογιστικό λογισμικό σύστημα. Σε αρκετές περιπτώσεις είναι αναγκαία, αναλόγως του είδους της επιχείρησης, η χρησιμοποίηση από πλευράς των ελεγκτών συγκεκριμένης ομάδας με εξειδικευμένη γνώση σε θέματα τεχνολογίας, για να διεκπεραιωθεί σωστά και ποιοτικά ο έλεγχος.

Πέραν των πιο πάνω, η τεχνολογία επηρεάζει και τους ίδιους τους ελεγκτές ως προς τον τρόπο που διεκπεραιώνουν την εργασία τους. Τα φύλλα εργασίας είναι ηλεκτρονικά, τα αρχεία φυλάγονται ηλεκτρονικά, υπάρχουν διαφορετικές και περισσότερες μέθοδοι συλλογής πληροφοριών και ανάλυσης δεδομένων, είναι διαθέσιμα λογισμικά προγράμματα για αυτόματη επιλογή δείγματος με βάση συγκεκριμένες παραμέτρους, κ.ά.

Νομοθεσίες

Νέες νομοθεσίες, νομικά και κανονιστικά θεσμικά πλαίσια, όπως για παράδειγμα η νομοθεσία για παρεμπόδιση και καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, επιβάλλουν στους ελεγκτικούς οίκους, μεταξύ άλλων, να συλλέξουν και να επιβεβαιώσουν πληροφορίες σχετικά με τους πελάτες τους, να θέσουν διαδικασίες προσδιορισμού ταυτότητας και να λάβουν μέτρα δέουσας επιμέλειας ως προς τους πελάτες, να επικαιροποιούν τα στοιχεία που λαμβάνονται από τους πελάτες ανά τακτά χρονικά διαστήματα, να κατατάσσουν τους πελάτες σε κατηγορίες ρίσκου και να ακολουθούν τις σχετικές διαδικασίες. Και όλ’ αυτά πριν καν ξεκινήσει οποιαδήποτε εργασία σε σχέση με τον έλεγχο. Είναι κατανοητό ότι ο χρόνος και η προσπάθεια που απαιτείται για όλα αυτά εξαρτώνται από το πόσο πολύπλοκη ή σύνθετη είναι η δομή του πελάτη, αλλά και αναλόγως των ευρημάτων από τις εσωτερικές έρευνες των εξειδικευμένων ομάδων (compliance) των ελεγκτικών οίκων μέσω των διαφόρων βάσεων δεδομένων.

Ο ελεγκτής πρέπει να είναι συνεχώς ενημερωμένος για τις νέες νομοθεσίες που αφορούν το επάγγελμά του και να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα, ούτως ώστε να τις ακολουθεί.

Εποπτικός έλεγχος

Ευρωπαϊκές αλλά και εθνικές νομοθεσίες και κανονιστικά πλαίσια έχουν επιβάλει εποπτικούς ελέγχους για τους ελεγκτικούς οίκους. Αυτό με λίγα λόγια σημαίνει ότι η εργασία των ελεγκτών είναι υπό την εποπτεία της αρμόδιας Αρχής. Για παράδειγμα, στην Κύπρο η δημόσια ανεξάρτητη εποπτική Αρχή που είναι υπεύθυνη για την εποπτεία του ελεγκτικού επαγγέλματος είναι η Αρχή Δημόσιας Εποπτείας Ελεγκτικού Επαγγέλματος, η οποία πραγματοποιεί επιθεωρήσεις σε ελεγκτικούς οίκους που ελέγχουν οντότητες δημοσίου συμφέροντος, για να εξακριβώσει εάν η ελεγκτική εργασία γίνεται με βάση τα διεθνή πρότυπα και τις τοπικές νομοθεσίες και κανονιστικά πλαίσια. Υπάρχει επιπλέον και ο Σύνδεσμος Εγκεκριμένων Λογιστών Κύπρου (ΣΕΛΚ), ο οποίος είναι το μοναδικό αναγνωρισμένο από το Υπουργικό Συμβούλιο Σώμα λογιστών στην Κύπρο (και αρμόδια Αρχή για τη χορήγηση άδειας σε ελεγκτές), που ρυθμίζει και εποπτεύει το λογιστικό επάγγελμα στην Κύπρο.

Όλα αυτά βάζουν μια επιπλέον πίεση στους ελεγκτές, γιατί πολύ απλά περνούν και αυτοί υπό λεπτομερή εξέταση αναφορικά με την ποιότητα της εργασίας τους.

Εμπορικό και επιχειρηματικό περιβάλλον

Οι τρέχουσες εξελίξεις στο εμπορικό και επιχειρηματικό περιβάλλον είναι ραγδαίες και επηρεάζουν άμεσα τις επιχειρήσεις, αναλόγως και του τομέα στον οποίο δραστηριοποιούνται. Για παράδειγμα, το αναμενόμενο Brexit και η σχετιζόμενη διακύμανση της Βρετανικής Λίρας, οι κυρώσεις ενάντιων Ρώσων αλλά και εταιρειών ρωσικών συμφερόντων, οι συνεχιζόμενες πολεμικές συγκρούσεις σε Συρία, Λιβύη και αλλού, η συνεχιζόμενη οικονομική και πολιτική κρίση σε χώρες της Ευρωζώνης, οι σε τεντωμένο σχοινί εμπορικές σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας με την εφαρμογή δασμών αλλά και πολλά άλλα, αυξάνουν την αβεβαιότητα στις αγορές και στο εμπόριο. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει αμφιβολία σε σχέση με διάφορες εκτιμήσεις και κρίσεις που λαμβάνουν οι διοικήσεις των εταιρειών για την κατάρτιση των οικονομικών τους καταστάσεων. Αυτό προϋποθέτει επιπλέον εργασία για τους ελεγκτές και εξάσκηση κριτικής σκέψης, ώστε να αποκτήσουν τα επαρκή και κατάλληλα ελεγκτικά τεκμήρια για να είναι σε θέση να ολοκληρώσουν τον έλεγχο και να εκφράσουν τη γνώμη τους.

Τα πιο πάνω απαιτούν από τους ελεγκτές όχι μόνο να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι και ενημερωμένοι, αλλά και τεχνικά εκπαιδευμένοι και καταρτισμένοι, ούτως ώστε να είναι σε θέση να διεκπεραιώσουν την εργασία τους σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα που τη διέπουν (Διεθνή Πρότυπα Ελέγχου).

*Prinicipal, KPMG Limited