Το πικρό ποτήρι του ρεαλισμού

Με σχεδόν πικρία ομολόγησε τελικά ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ότι «υπάρχουν δυσκολίες» από ευρωπαϊκής πλευράς και άλλες δυνάμεις, να προχωρήσουν σε μέτρα που πραγματικά να προκαλούν κόστος στην Τουρκία για να κάνει δεύτερες σκέψεις σχετικά με τις παράνομες ενέργειές της σε ΑΟΖ αλλά και Αμμόχωστο. Σε συνέντευξη που παραχώρησε την Τετάρτη στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, με αφορμή την επίσκεψή του στην Αθήνα, ο κ. Αναστασιάδης είπε πως οι τρίτες χώρες, παρά το ότι αναγνωρίζουν την παρανομία της Τουρκίας, λόγω και συμφερόντων δεν φαίνεται να είναι αποφασισμένες να κάνουν το επιπλέον βήμα. Τραγική, επομένως, διαπίστωση είναι πως τα συμφέροντα είναι αυτά που καθορίζουν τους όρους του παιχνιδιού και αυτά επιβάλλονται και εξυπηρετούνται μόνο μέσω της προβολής ισχύος που η Τουρκία διαθέτει, αλλά δεν φρόντισε να αποκτήσει η Κύπρος. Πώς, όμως, οι πολιτικές ηγεσίες οδήγησαν τα πράγματα σε αυτό το τραγικό αδιέξοδο, με την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου να μετατρέπεται από ελπιδοφόρα υπόσχεση σε ζοφερή αμφιβολία;

Στόχος η ενεργειακή ασφάλεια

Η αναζήτηση των αιτιών οδηγεί στο γεγονός ότι ουδέποτε υπήρξε μια ολοκληρωμένη στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας που θα συνοδεύεται ταυτόχρονα με αποτελεσματική διπλωματία. Οι χώρες εισαγωγείς ενέργειας χρησιμοποιούν τη διπλωματία για να εξασφαλίσουν τον ενεργειακό τους εφοδιασμό, ενώ οι εξαγωγείς ενέργειας τη χρησιμοποιούν για να ενισχύσουν την «πρόσβασή τους στις αγορές ή τα αποθέματα». Έτσι, προκειμένου να πετύχουν την ενεργειακή τους ασφάλεια, οι κυβερνήσεις συνήθως συνεργάζονται και αυτό ονομάζεται ενεργειακή διπλωματία. Ένας άλλος τρόπος για ασφαλή πρόσβαση στον ενεργειακό εφοδιασμό είναι με τη χρήση απειλών, οικονομικών κυρώσεων ή βίας, με τη χρήση της σκληρής ισχύος όπως πράττει η Άγκυρα. Η ενεργειακή διπλωματία δεν χρησιμοποιείται μόνο για την απόκτηση πρόσβασης σε ενεργειακό εφοδιασμό, αλλά χρησιμοποιείται και για την ανάπτυξη των αποθεμάτων και την αξιοποίησή τους με σκοπό την εμπορική εκμετάλλευση. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η ενεργειακή διπλωματία θα πρέπει να εστιάζει στη συνεργασία αντί να χρησιμοποιεί την απειλή βίας. Και στις δυο περιπτώσεις ένα κράτος χρησιμοποιεί την ισχύ του για να επηρεάσει άλλες χώρες να ενεργήσουν με συγκεκριμένο τρόπο.

Η αλλαγή φάσης

Ο ρεαλισμός, τον οποίον πολλοί επικαλούνται καταχρηστικά αλλά λίγοι κατανοούν, προϋποθέτει ότι τα κράτη είναι οι κυρίαρχοι παίκτες του άναρχου διεθνούς συστήματος και για να επιβιώσουν και να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους βασίζονται στα δικά τους μέσα, με τη στρατιωτική ισχύ ως τελικό τους μέσο. Σύμφωνα, ωστόσο, με τον Tζόζεφ Νάι, που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή στοχαστές στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, λόγω της επανάστασης της πληροφορίας και της αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης και αλληλεξάρτησης μεταξύ των κρατών, αυτή η ρεαλιστική αντίληψη των πραγμάτων αλλάζει και οι χώρες δεν μπορούν να επιτύχουν όλους τους στόχους τους δρώντας μόνες τους. Όπως ο ίδιος εξηγεί στο βιβλίο του «Σκληρή, Μαλακή και Έξυπνη Ισχύς», πρέπει επίσης τα κράτη να σκεφτούν από την άποψη της ισχύος να πετύχουν τους στόχους τους σε συνδυασμό-συνάρτηση με την ισχύ άλλων κρατών.

Για πολλές χώρες, η σκληρή ισχύς είναι η αποτελεσματικότερη μορφή ισχύος προκειμένου να επιτευχθεί η ενεργειακή ασφάλεια. Εκτός από τις ΗΠΑ στην περίπτωση του Ιράκ, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες εξασφάλισαν τις παραδόσεις πετρελαίου τους χρησιμοποιώντας απειλές, οικονομικές κυρώσεις ή βία. Ωστόσο, οι αναλυτές εκτιμούν ότι η ενεργειακή ασφάλεια μπορεί επίσης να επιτευχθεί και μέσω συνεργασίας αντί της χρήσης απειλών και εξαναγκασμού. Για παράδειγμα, η Κούβα κατάφερε να αποκτήσει πρόσβαση στο πετρέλαιο της Βενεζουέλας και ως αντάλλαγμα έκανε εξαγωγή γιατρών, εκπαιδευτικών, προπονητών ακόμη και στρατιωτικών συμβούλων. Σε αυτήν την περίπτωση, η ενεργειακή ασφάλεια είχε επιτευχθεί χρησιμοποιώντας τη λεγόμενη «μαλακή (ήπια) ισχύ». Όπως εξήγησε ο Nάι, «η ήπια ισχύς είναι η ικανότητα να κάνεις τους άλλους να θέλουν αυτό που θέλεις κι εσύ. Διαφέρει από τη σκληρή ισχύ, που είναι η ικανότητα να κάνεις τους άλλους να κάνουν κάτι που αλλιώς δεν θα ήθελαν να το κάνουν». Διαχρονικά η Κυπριακή Δημοκρατία, δεδομένης της έλλειψης «σκληρή ισχύος» που προϋποθέτει στρατιωτική και οικονομική δύναμη, εναπόθεσε όλες τις ελπίδες της στη «μαλακή ισχύ», όπως αυτή την αντιλαμβανόταν. Πέτυχε αφενός στο να πείσει διεθνώς ότι η Κυπριακή Δημοκρατία σέβεται το Διεθνές Δίκαιο, τους κανόνες και τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες δημιουργώντας μια θετική εικόνα που προσέλκυσε άλλα κράτη που βλέπουν στην τρικυμισμένη Ανατολική Μεσόγειο ένα αξιόπιστο και προβλέψιμο φίλο, αλλά όχι σύμμαχο.

Η ανώμαλη προσγείωση

Αφετέρου η Κυβέρνηση επένδυσε στα τριμερή ενεργειακά σχήματα με Ισραήλ, Αίγυπτο και Ελλάδα και αρκέστηκε στην εξασφάλιση συμβολικών κυρώσεων κατά της Τουρκίας από την Ε.Ε. Η πολιτική ηγεσία λανθασμένα θεωρούσε πως απλώς και μόνο η ύπαρξη «κοινών» ενεργειακών συμφερόντων με φιλικές γειτονικές χώρες αποτελεί από μόνη της ικανή συνθήκη ανάσχεσης της τουρκικής επιθετικότητας. Οι εξελίξεις στην κυπριακή ΑΟΖ με τις γεωτρήσεις του «Φατίχ» και του «Πορθητή» προσγείωσαν ανώμαλα άπαντες στη σκληρή πραγματικότητα και αποκάλυψαν την αδυναμία κατανόησης της εξής αρχής: Η μαλακή ισχύς δεν αντικαθιστά, αλλά συμπληρώνει τη σκληρή. Με απλά λόγια αυτό σημαίνει ότι η ήπια ισχύς, για να είναι πραγματική ισχύς, πρέπει να στηρίζεται στη σκληρή ισχύ, δηλαδή στην ύπαρξη αξιόπιστων-αξιόμαχων ενόπλων δυνάμεων και οικονομικών μέσων. Σε αυτό οι εκάστοτε κυβερνήσεις απέτυχαν παταγωδώς με τη σιωπηρή ανοχή των κομμάτων αλλά και του λαού. Έστω όμως και την ύστατη η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει, αν θέλει να επιβιώσει, να πολλαπλασιάσει τους συντελεστές ισχύος της σε στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο. Μόνο έτσι θα κερδίσει την εκτίμηση των φίλων και να κερδίσει αυτό που πέτυχε η Τουρκία. Δηλαδή να την θέλουν οι άλλοι ως σύμμαχο και όχι να ψάχνει η ίδια συμμάχους που θα την κηδεμονεύσουν.

«Όλα έχουν συμφωνηθεί»

«Οι εξαγωγές φυσικού αερίου (από το κοίτασμα Λεβιάθαν) του Ισραήλ σε γείτονες όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία θα μπορούσαν να ξεκινήσουν πριν από το τέλος του έτους», δήλωσε αυτήν την Τετάρτη ο Διευθύνων Σύμβουλος της Delek Drilling, Yossi Abu. «Στόχος μας ήταν να διοχετεύσουμε αέριο στην ισραηλινή αγορά μέχρι τα τέλη του 2019 και είμαστε ακόμα μπροστά από τον αρχικό στόχο του Δεκεμβρίου», δήλωσε ο Αμπού σε προεκλογική διάσκεψη που διοργανώθηκε από την Jerusalem Post και το ινστιτούτο Maariv.

Τον Φεβρουάριο του 2018, η Delek και η Noble, που παρεμπιπτόντως έχουν δικαιώματα στην «Αφροδίτη», υπέγραψαν συμφωνία ύψους 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την προμήθεια 64 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου στην Dolphinus Holdings της Αιγύπτου από τα πεδία φυσικού αερίου Λεβιάθαν και Ταμάρ, με τα τελευταία να προμηθεύουν φυσικό αέριο στο Ισραήλ από το 2013.

Σύμφωνα με το Reuters, ο Υπουργός Πετρελαίου της Αιγύπτου Ταρέκ Ελ Μόλα δήλωσε την Τρίτη ότι τα σχέδια για εξαγωγές φυσικού αερίου από το Ισραήλ προς την Αίγυπτο είναι σε εξέλιξη, αλλά απαιτούνται περαιτέρω βήματα προτού αρχίσουν οι εξαγωγές. «Όλα έχουν συμφωνηθεί... οι χώρες (εμπλεκόμενες) έχουν ήδη δώσει τις ευλογίες τους. Δεν υπάρχει θέμα σε αυτό», δήλωσε ο Μόλα κατά τη διάρκεια του 24ου Παγκοσμίου Συνεδρίου Ενέργειας στο Άμπου Ντάμπι. «Είναι μια πολυμερής συμφωνία, μια συμφωνία για το αέριο και μια συμφωνία για τον αγωγό, έτσι είναι ένα μικρό βήμα μιας χρονοβόρας διαδικασίας. Γι' αυτό παίρνει λίγο χρόνο», πρόσθεσέ.

Πάντως, ανώτερος αξιωματούχος σε θέματα ενέργειας των ΗΠΑ δήλωσε πως το σχέδιο της Αιγύπτου να εισάγει φυσικό αέριο στο Ισραήλ επεκτείνεται εξαιτίας απειλών για την ασφάλεια στην περιοχή όπου ο στρατός αγωνίζεται με το Ισλαμικό Κράτος. Συγκεκριμένα, ο Υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ, Dan Brouillette, που επισκέφτηκε πρόσφατα το Κάιρο, όπου είχε συνομιλίες με αξιωματούχους της Αιγύπτου, δήλωσε την Πέμπτη ότι η κατάσταση ασφαλείας στο Βόρειο Σινά έχει διαταράξει τα σχέδια για την επισκευή της υποδομής αγωγών που συνδέει την Αίγυπτο με το Ισραήλ.