Αθέατοι κίνδυνοι προσφυγικού ζητήματος

Κατόπιν συζήτησης Ερντογάν – Μέρκελ, επ’ αφορμή της αύξησης προσφυγικών ροών από την τουρκική επικράτεια προς την Ευρώπη μέσω Ελλάδος, διεπιστώθη ακροθιγώς η επερχόμενη απειλή κατάρρευσης της κοινής δήλωσης ΕΕ - Τουρκίας. Κάτι τέτοιο θα επέφερε άνευ εταίρου την περαιτέρω ενίσχυση ροών, που θα ελάμβαναν τον χαρακτήρα ανεξέλεγκτης πορείας, πράγμα που θα συνιστούσε ένα εξαιρετικά δυσάρεστο σενάριο για την Ελλάδα και την ΕΕ.

Τούτο το γεγονός αντικρίζεται και επί τη βάσει της πολιτιστικής και θρησκευτικής διάρθρωσης των μετακινούμενων πληθυσμών, οι οποίοι όντες μουσουλμάνοι δεν είναι σε θέση να ενσωματωθούν στο δυτικό σύστημα πολιτικής, πολιτισμού και ασφάλειας, που κατά ταύτα τους υποδέχεται, αλλά οδηγούνται σε μία συνθήκη δημιουργίας αυτόνομων πληθυσμιακών μονάδων εθνικοθρησκευτικώς αμιγών σε διάφορα σημεία της ελληνικής και ευρωπαϊκής επικράτειας. Μεσομακροπρόθεσμα αυτό θα σήμαινε αφενός την ανικανότητα ενσωμάτωσης των επερχόμενων πληθυσμών, όπερ και αντανακλάται ως πρόβλημα στην πορεία της ΕΕ ως προς την αξιοπιστία της για διαχείριση κρίσεων.

Ταυτόχρονα δε παραπέμπει στη φοβική στάση που αναπτύσσουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έναντι του ξένου και μη συναφούς προς τον πολιτισμό τους τρίτου παράγοντα, που προσλαμβάνεται ενίοτε ως ικανός να δημιουργεί συνθήκες υπονόμευσης της πολιτιστικής και πολιτικής υπόστασής τους, κατά τρόπο που εμπεδώνει την ανασφάλεια και αφυπνίζει υφιστάμενες ή λανθάνουσες στερεοτυπικές προκαταλήψεις.

Η τουρκική στρατηγική στόχευση για μια μεθοδευμένη και συστηματική προώθηση προσφυγικών και μεταναστευτικών ομάδων προς τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, μεταξύ άλλων, αποβλέπει στην πολιτιστική και εθνική αλλοίωση και πολιτική υπονόμευση του χώρου, έτσι ώστε να δημιουργηθεί στη θέση των πολυεθνικών υφιστάμενων δομών, αντιλήψεων και πολιτισμών, μία διάσταση οικοδόμησης εθνοθρησκευτικών κυττάρων εν είδει μειονοτήτων στη διαδρομή του χρόνου, που θα φέρουν χαρακτηριστικά μουσουλμανικών νησίδων εντός των ευρωπαϊκών κρατών. Την προσέγγιση αυτή προδήλως και την αντιλαμβάνεται ο ευρωπαϊκός παράγων ως προβολή εν είδει απειλής του μέλλοντος, ενώ ο Ερντογάν τελεί εν πλήρη επιγνώσει των ευρωπαϊκών φόβων και ανησυχιών, αξιοποιώντας κατά ταύτα την παρούσα φάση, πιέζοντας παραλλήλως και τους Ευρωπαίους προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μιας λεγόμενης «ουδέτερης ζώνης», δυνάμει ελεγχόμενης από τον ίδιο στη Συρία, στην οποία θα εγκαθίσταντο οι πρόσφυγες. Τούτων δεδομένων πρέπει κανείς να υπογραμμίσει πως η δημιουργία της «ουδέτερης ζώνης», ούσης «φύλο συκής», αποβλέπει ευθέως σε πολιτικές εθνοκάθαρσης του κουρδικού στοιχείου που ως γνωστόν εκδηλώνεται διαχρονικά ως φόβος και ως απειλή για το τουρκικό πολιτικό σύστημα.

Κατά τα άλλα ο Τούρκος Πρόεδρος, ο οποίος μεθοδεύει και υλοποιεί προσφυγικές αναταράξεις και επερχόμενες ροές ανθρώπων, χρησιμοποιεί το πλαίσιο που επιφέρει η ίδια η πολιτική του ως εργαλείο για μια διαρκή οικονομική αφαίμαξη του διεθνούς παράγοντα. Αφετέρου ασκεί εκβιαστικές πολιτικές σε σχέση με μια προσδοκώμενη ευρωπαϊκή διαδρομή της χώρας του, η οποία ενώ δεν διαθέτει την προοπτική από άποψη κριτηρίων και πολιτικής διάστασης του τουρκικού χώρου, όπου η δημοκρατική αρχή και το κράτος δικαίου αποτελούν μια οιονεί ζητούμενη και μη εκπληρούμενη αενάως υφιστάμενη στόχευση, προβάλλει την ικανότητα οικοδόμησης μιας ειδικής πλεονεκτικής σχέσης, που να αναλογεί στους Τούρκους πολίτες, όπερ και κανονικώς δεν δικαιούνται.

Τοιουτρόπως, θα είναι σε θέση να έχει μια εσωτερική καρποφόρα πολιτική ευρωπαϊκής πορείας της χώρας του και αντιστοίχως να αποκομίζει τα οικονομικά οφέλη, τα οποία διεκδικεί και λαμβάνει, δημιουργώντας τεχνηέντως συνθήκες δοσοληψίας, εμφανιζόμενης κατά ταύτα ως απροσπέλαστης αναγκαιότητας μεταξύ Τουρκίας και Ευρώπης.

Η ρητορική του Τούρκου Προέδρου, που αποτυπώνεται σε σχέση με τη διλημματική, όπως την εμφανίζει, απεικόνιση των επιλογών του, παραπέμπουσες είτε σε ικανοποίηση των διεκδικήσεών του, είτε στην απειλή υλοποίησης μιας μαζικής «εξόδου» των προσφυγικών ροών, μπορεί να ειδωθεί και υπό το πρίσμα της ανάγκης αναζήτησης διεξόδων πολιτικής, που να εξισορροπούν τις εσωτερικές απώλειες που είχε στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές. Το ανωτέρω σκεπτικό παραπέμπει και σε κάποιο βαθμό στη θέλησή του να αποκαταστήσει την επελθούσα τραυματισμένη πολιτική του εικόνα.

Η συζήτηση που λαμβάνει χώραν για δημιουργία αποστρατιωτικοποιημένης «ζώνης ασφαλείας» στη μεθόριο μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, δηλαδή σε περιοχές όπου ζει και δρα το κουρδικό στοιχείο, που διατελεί ως ο μοναδικός σύμμαχος επί του εδάφους του αμερικανικού παράγοντα στην περιοχή, συνιστά αφενός μία παγίδα για την ίδια τη στρατηγική της Ουάσιγκτον, στον βαθμό που οποιαδήποτε αποδυνάμωση του κουρδικού παράγοντα στη Συρία, ο οποίος εκλαμβάνεται από την Τουρκία ως τρομοκρατικό στοιχείο, θα αποδυναμώσει ταυτόχρονα και τις δυνατότητες της Ουάσιγκτον στην περιοχή. Αφετέρου δε ενδυναμώνει την Άγκυρα και την τουρκική στρατηγική, δεδομένου πως στην αναφερόμενη ζώνη σχεδιάζεται η δημιουργία ενός μεγάλου στρατοπέδου προσφύγων, που θα εμπεδώσει συνθήκες απολύτως διαφοροποιημένες από τις κουρδικές στοχεύσεις. Συνεπώς, η τουρκική παρουσία θα εξέλθει ενισχυμένη, δεδομένου του γεγονότος πως η ίδια η Άγκυρα θα διατηρεί εν τέλει τον ηγεμονικό έλεγχο επί του εδάφους και των πληθυσμών.

*Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Διευθυντής Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία, Πάντειο Πανεπιστήμιο