Αναλύσεις

Αίμα και πετρέλαιο, η κατάρα του πετρελαίου

Το πετρέλαιο δεν είναι μια αφηρημένη γεωστρατηγική συντεταγμένη, κινούμενο γύρω από τις κινήσεις της ιστορίας, κι ακολουθώντας τη λογική των στρατηγικών κινήσεων στη γεωπολιτική σκακιέρα. Είναι μια στρατηγικής σημασίας πρώτη ύλη, που αυτή καθορίζει τις αξίες και επιλογές του γεωστρατηγικού παιχνιδιού

Οι φυσικοί πόροι, όπως το πετρέλαιο, είναι η μεγαλύτερη πηγή ανεξέλεγκτης δύναμης στον κόσμο. Πετρολιγάρχες όπως ο Πούτιν κι οι Σαουδάραβες ξοδεύουν τα αμύθητα εισοδήματα από τις πρώτες ύλες των χωρών τους σε όπλα ή/και καταπίεση. Πολέμαρχοι και φανατικοί, από τα αραβικά καθεστώτα μέχρι το Κογκό και το Σουδάν δαπανούν τον εντόπιο ορυκτό πλούτο σε ριζοσπαστικοποίηση και οπλισμό. Χρηματοδοτημένοι και κινητοποιούμενοι από τις πρώτες ύλες στις οποίες έχουν βάλει χέρι, δικτάτορες και εξτρεμιστές δημιουργούν συνεχείς κρίσεις για την παγκόσμια τάξη και ειδικά, ως στόχο τους, τη Δύση. Και η πηγή της δύναμης που παίρνουν από τις πρώτες ύλες είναι οι συνηθισμένοι καταναλωτές, που απλώς κάνουν τα καθημερινά τους ψώνια στο βενζινάδικο ή το μολ.

Σε χρώμα κόκκινο, σαν το αίμα στον τίτλο του βιβλίου είναι η ράχη του ογκώδους σκληρόδετου ‘Blood and Oil’, του Leif Wenar. Όχι, ο συγγραφέας δεν είναι από τους δεκάδες διεθνολόγους, ιστορικούς ή πολιτικούς επιστήμονες που έχουν συγγράψει εμβριθείς πραγματείες στον ρόλο του πετρελαίου στις γεωπολιτικές διελκυστίνδες και τις κοινωνικές αναταραχές που οφείλονται στην παρουσία και διεκδίκηση ενός τεράστιου πλούτου που, ωστόσο, έχει χαρακτηρισθεί η πιο σημαντική κατάρα των πρώτων υλών, ‘resource curse’, ή κατάρα του πετρελαίου, ‘The Oil Curse’.

Καθηγητής της φιλοσοφίας στο King’s College, o Leif Wenar πάει πίσω από τις επικεφαλίδες για να αναδιφήσει αυτόν τον κρυφό παγκόσμιο δυνάστη που συνθλίβει την δημοκρατία και την κοινωνική ανάπτυξη – και που βάζει τους αθώους αγοραστές και καταναλωτές σε συνεργασία με μερικούς από τους πιο σκοτεινούς κι επικίνδυνους, αιμοσταγείς ανθρώπους του πλανήτη. Ο φιλόσοφος συγγραφέας ψάχνει την καθολική, σταθερή εξηγητική αρχή, τον κανόνα πίσω από το οχληρό φαινόμενο. Είναι, αποφαίνεται, ο ίδιος κανόνας που επέτρεψε κάποτε το δουλεμπόριο, το απαρτχάιντ και τις γενοκτονίες. Είναι ο κανόνας που, όποτε καταργήθηκε, οδήγησε στους μεγαλύτερους θριάμβους του ανθρώπου ως ανθρώπου, αλλά κι o κανόνας εκείνος η σκιά του οποίου αναζωπυρώνει την τυραννία, τον πόλεμο και την διαφθορά, μέσα από αυτό το παγκόσμιο εμπόριο των τρισεκατομμυρίων.

Στο δυσοίωνο, στον τίτλο του, βιβλίο του 'Blood Oil, Tyrants, Violence and the Rules that Run the World', ως φιλόσοφος ο Leif Wenar εγείρει ηθικά ζητήματα πάνω ακριβώς σε αυτήν την συνωνυμία του πετρελαίου και του κακού. Αρπακτικότητα, θηριωδίες, πόλεμοι και εγκλήματα συνδέονται με πολλές βασικές πρώτες ύλες, όπως, παραδείγματος χάριν, τα διαμάντια στο Κονγκό που στάθηκαν η έμπνευση του σκοτεινού 'Καρδιά του Σκότους', του Τζόζεφ Κόνραντ. Ο συγγραφέας σχολιάζει με αγανάκτηση πόσο η εξάρτησή μας από πρώτες ύλες και χειρότερη ανάμεσά τους το πετρέλαιο, μας οδηγεί να κλείσουμε τα μάτια στο κακό που συνδέεται με αυτό, είτε είναι αυτό κοινωνιοπαθείς ηγέτες ή σαδιστές πολέμαρχοι στον τρίτο κόσμο, με τους οποίους συνεργαζόμαστε για να εξασφαλίσουμε τις πολύτιμες αυτές πρώτες ύλες.

Είναι, λοιπόν, ο πλούτος των πρώτων αυτών υλών ευλογία ή κατάρα για έναν τόπο κι ένα λαό; Πλειάδα σχολιαστών κι όχι μόνον ο Wenar αποκαλούν τις πρώτες ύλες «κατάρα». Η κατάρα του πετρελαίου μπορεί να είναι κατάρα διαφθοράς σε τόπους χωρίς επαρκείς ασφαλιστικές δικλίδες κατά της διαφθοράς ή την απαραίτητη ηθική δυσανεξία σε αυτήν. Αν σκεφτήκατε την Κύπρο, σεις είπατε! Περισσότερο θα πρέπει να μας ανησυχήσει, καθώς βλέπουμε, μάλιστα, πολεμικά πλοία να αλωνίζουν τις θάλασσές μας, πειρατικά στο όνομα και τον τρόπο κι όχι μόνον στο όνομα της Τουρκίας, αυτό που ο Wenar αποκαλεί κατάρα της κυριαρχίας. Ως ο τυχερός αδύναμος που βρήκε τον θησαυρό να προκαλεί και προσκαλεί με τη λάμψη του άγριους ληστές από τους οποίους δεν μπορεί να φυλαχτεί. Η αναζήτηση προστατών ποιο κόστος και ποιες πραγματικές εξασφαλίσεις μπορεί να προσφέρει; Και δεν είναι αυτή η προστασία από μόνη της μια αμφισβήτηση της κυριαρχίας, όπως υπονοεί το "η κατάρα της κυριαρχίας"; Στις πιο θετικές σελίδες του βιβλίου του, στο κεφάλαιο Popular Philosophy, ο Wenar ζητεί από τους πολίτες τους ίδιους την χειραφετητική ευθύνη να διαβουλευθούν οι ίδιοι, να διεκδικήσουν από τους κυβερνήτες τους και να αξιώσουν από τη διεθνή κοινότητα και τους θεσμούς της τις θεσμικές, πολιτικές και ηθικές προϋποθέσεις της ειρήνης, ασφάλειας, ευταξίας και διαφάνειας που αξιοδοτούν όχι μόνον την ύπαρξη και ευημερία του μικρού, αλλά και την παγκόσμια κοινωνία ως τέτοια. Κι όμως, είναι το πετρέλαιο το ίδιο που τοποθέτησε τον εαυτό του ως την κυριότερη, στον τελευταίο αιώνα, αιτία πολέμου και γεωπολιτικών διενέξεων και ανακατατάξεων. Κύριο και καίριο όρισμα ενός άλλου γεωγραφικού ντετερμινισμού που ξέρει μόνον ένα χαρτί να τραβά, αυτό του πολέμου ή της αμφισβήτησης, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, περισσότερο ή λιγότερο βίαια, της εθνικής κυριαρχίας των προικοδοτημένων με την «κατάρα του πετρελαίου» χωρών.

Η γεωπολιτική «κατάρα» του πετρελαίου (…)

Το πετρέλαιο, όμως, δεν είναι μια αφηρημένη γεωστρατηγική συντεταγμένη, κινούμενο γύρω από τις κινήσεις της ιστορίας, κι ακολουθώντας την λογική των στρατηγικών κινήσεων στη γεωπολιτική σκακιέρα. Είναι μια στρατηγικής σημασίας πρώτη ύλη, που αυτή καθορίζει τις αξίες και επιλογές του γεωστρατηγικού παιχνιδιού. Από τον καιρό, στα 1892 και μετά, που ο Λόρδος Ναύαρχος Fischer του Βρετανικού Ναυαρχείου και, πιο αποφασιστικά ακόμη, ο Διάδοχός του, Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου, το 1911, Winston Churchill, εισηγήθηκαν κι επέβαλαν τη χρήση του πετρελαίου αντί του κάρβουνου στα πλοία του βρετανικού στόλου, εν όψει, μεταξύ άλλων, και της δυνατότητας των πετρελαιοκίνητων (αλλά όχι των ατμοκίνητων) σκαφών να ανταγωνιστούν τα γερμανικά 'dreadnaughts', μιας ανερχόμενης, βιομηχανικής, πολιτικής και στρατιωτικής αναθεωρητικής δύναμης, το πετρέλαιο υπέδειξε αυτό και επέβαλε τις γεωστρατηγικές κινήσεις της Βρετανίας. Μη έχοντας εγχώρια κοιτάσματα πετρελαίου, κι αφού εν καιρώ πολέμου δεν θα μπορούσε να βασίζεται με ασφάλεια στις φίλιες εισαγωγές από την Αμερική, που κατείχε το 63% των γνωστών τότε παγκόσμιων αποθεμάτων, η Βρετανία απεδύθη σε έναν ανελέητο όσο και πανέξυπνο αγώνα να εξασφαλίσει τα αποκλειστικά δικαιώματα των πετρελαίων της Περσίας, που οι κλασικοί της φιλόλογοι ήξεραν από τον Ηρόδοτο, ώς τις 'καιόμενες λίθους' και τις 'στήλες πυρός' που λάτρευαν οι Ζωροάστρες ιερείς της, ανάβοντας την εκλυόμενη νάφθα. Με ένα πονηρό ξεγέλασμα της αντιδιεκδικήτριας Γαλλίας, εξασφάλισαν το περσικό πετρέλαιο, ιδρύοντας την Anglo-Iranian Oil Company, μετέπειτα British Petroleum, ή BP, στην οποία μπήκε κύριος μέτοχος το κράτος. Με το πετρέλαιο δεν παίζεις, καίγεσαι.

Στρατηγικό όπλο, αλλά και διαφιλονικούμενο πεδίο μάχης, το πετρέλαιο ξεκίνησε πολέμους γι' αυτό, αλλά και έγειρε την πλάστιγγα της νίκης προς την πλευρά όπου έρρεε πιο άφθονο. Πολεμώντας, για παράδειγμα, για το πλούσιο σε πετρέλαια Μπακού, οι Γερμανοί, που κατηύθυναν όλες τις προσπάθειές τους στη Ρουμανία και την Κασπία, παραδέχτηκαν ήττα όταν οι Βρετανοί πρόλαβαν και κατέλαβαν, το 1917, το Μπακού πρώτοι. Με τα πρώτα μηχανοκίνητα στο πεδίο της μάχης αεροπλάνα, τανκ και οχήματα προσωπικού κι επιμελητείας, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πιο πολύνεκρος πόλεμος της Ιστορίας, έγινε για το πετρέλαιο και με το πετρέλαιο. Σχολιάζοντας τον χαρακτήρα του πολέμου, ο Λόρδος Curzon ανέφερε: "Οι Σύμμαχοι κέρδισαν τη νίκη πάνω σε μια πλημμύρα πετρελαίου... Με την έναρξη του πολέμου, το πετρέλαιο και τα προϊόντα του αναδείχθηκαν ως τα κύρια εργαλεία με τα οποία οι συμμαχικές δυνάμεις θα διεξήγαγαν τον πόλεμο και με τα οποία θα τον κέρδιζαν". Με τη σειρά του, ο Γάλλος γερουσιαστής Henry Berenger, διευθυντής της πολεμικής Γενικής Επιτροπής Πετρελαίου, πρόσθεσε ότι το πετρέλαιο ήταν "το αίμα της νίκης. Η Γερμανία καυχιόταν για την ανωτερότητά της στον χάλυβα και τον άνθρακα, αλλά δεν έλαβε όσο έπρεπε υπόψη την δική μας ανωτερότητα σε πετρέλαιο".

Αυτός ήταν ο αιώνας του πετρελαίου. Ήταν και ο αιώνας του πολέμου. Ως να ακούγονται συνώνυμα τα δύο. Τούτο ισχυρίζεται οπωσδήποτε ο William Engdahl στο βιβλίο του 'Αιώνας του Πολέμου' (A Century of War), στο οποίο μελετά τις μεταπολεμικές δεκαετίες ως κυριαρχούμενες από την αγγλοαμερικανική πολιτική του πετρελαίου και την δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας τάξης γύρω από το πετρέλαιο ως το κινούν αίτιον και κυρίαρχο παράγοντα στη διεθνή πολιτική και τις συγκρούσεις.

Ποιος κτυπά την πόρτα της Αν. Μεσογείου;

Η ανακάλυψη, τώρα, τεραστίων αποθεμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο, που η γεωλογική έρευνα Geological Survey των ΗΠΑ το 2010 ανέβασε στα 122 τρις κυβικά πόδια ανακτήσιμου φυσικού αερίου και στο 1.7 δις βαρέλια πετρελαίου, υπόσχεται ένα σημαντικό οικονομικό μπουμ στις χώρες της περιοχής, πουν δεν άργησαν να συνάψουν συμφωνίες, συνθήκες και άτυπες συμμαχίες, ειδικά η Κύπρος, το Ισραήλ, ο Λίβανος και η Αίγυπτος. Έξω από τα πλούσια αυτά αλίπεδα, και με την πρόσθετη «προσβολή» της περιθωριοποίησής της, η Τουρκία γαυγίζει την ωμή υπενθύμιση ότι η αιφνίδια αυτή προίκα των πρώτων υλών ενέχει και την «κατάρα» να δημιουργήσει ή οξύνει τις εντάσεις στην περιοχή, καθώς τα προικοδοτημένα κράτη θα αναμετρώνται σχετικά με την ιδιοκτησία, αλλά και τη δυνατότητα εκμετάλλευσης των αποθεμάτων αυτών υγραερίου. Στα ράφια, το βιβλίο του θα δείχνει την κόκκινη σαν αίμα ράχη του.