Οι θολές «γαλάζιες πατρίδες» του Ερντογάν

«Με τον αραμπά πιάνει ο Τούρκος τον λαγό». Είμαστε, φαίνεται, καταδικασμένοι πλούσια να ξοδεύουμε την γκρίζα ουσία μας για να ερμηνεύουμε, εννοούμε και προκαταλαμβάνουμε τα τουρκικά σχέδια και προθέσεις στην περιοχή μας και εις βάρος μας, όταν μάλιστα όλο και σαν «Γκρίζος Λύκος» ακούγεται στις επεκτατικές του νεο-οθωμανικές διακηρύξεις ο ισλαμιστής Ταγίπ Ερντογάν. Αφορισμοί όπως η πρώτη πρόταση του κειμένου μας, ή το απόφθεγμα του, εκλιπόντος φευ, Ιμβρίου διεθνολόγου-τουρκολόγου Νεοκλή Σαρρή: «Τούρκον είδες; Ριάλια θέλει. Κι άλλον είδες; Κι άλλα θέλει!», προσλαμβάνουν για τους μελετητές της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής συμπεριφοράς πολύτιμη χρησμοδοτική αξία ως σταθερά εξηγητικά εργαλεία κατανόησης και πρόβλεψης της αμετακίνητα επεκτατικής, βουλιμικής τουρκικής πολιτικής. Ειδικά, βέβαια, όταν προκύπτει ένα αστραφτερό χρυσόμαλλο δέρας, όπως τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στις θάλασσες της Ανατολικής Μεσογείου και στο Αιγαίο, της αιδήμονος για πολλά χρόνια περί αυτού Ελλάδος.

Τα τουρκικά σκάφη των γεωτρήσεων, ήδη τέσσερα τον αριθμό, σουλατσάρουν αναίσχυντα στην Κυπριακή ΑΟΖ προβαίνοντας και σε γεωτρήσεις, είτε με το πρόσχημα των δικαιωμάτων των «χρήσιμων» πάντα Τουρκοκυπρίων - περιμένετε μόνον εξυπηρετικές των τουρκικών επιδιώξεων δηλώσεις από το «αδέρφι» μας τον Ακιντζί - είτε, πιο νεο-οθωμανικά, με τη διατυμπάνιση του μεγέθους της Τουρκίας στην περιοχή, τα 4000 μίλια ακτογραμμής της και τον πολεμικό της στόλο, σε εκκωφαντική επίδειξη στα ναυτικά γυμνάσια της «Γαλάζιας Πατρίδας». Τα πλοία των γεωτρήσεων συνοδεύουν προστατευτικά - «απειλητικά» προς ημάς είναι πιο σωστά ο όρος - κάποιες πολεμικές φρεγάτες, κι οι γαλάζιες θάλασσες που διαφιλονικούν οι Τούρκοι έχουν ήδη «γκριζαριστεί» στο χρώμα των πολεμικών της πλοίων.

Προστρέχοντας για την τιμή των όπλων (που δεν έχει) η Κύπρος στα διάφορα διεθνή fora, OHE, Eυρωπαϊκή Ένωση - θα πήγαινε και στους Αδεσμεύτους αν έπαιζε ακόμη αυτό το χαρτί - αλλά και συνάπτοντας διμερείς και τριμερείς συμφωνίες με κράτη όμορα κι όχι άμοιρα συμφερόντων στον θαλάσσιο πλούτο της Ανατολικής Μεσογείου, η Κύπρος διεσφάλισε ubi et orbe διαβεβαιώσεις και παραδοχές για τα θαλάσσιά της σύνορα και δικαιώματα, που ρηματικώς όσο και πραγματικώς αγνοεί και παραβιάζει η Τουρκία. Πόση «ασφάλεια» παρέχουν αυτές οι ρηματικές στηρίξεις προσμετράται και στις ελληνικές δηλώσεις, π.χ. από τον ακούραστο Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο να υπενθυμίζει στην Τουρκία την απαράβατη αρχή του σεβασμού της διεθνούς νομοθεσίας. Που ανενδοίαστα η Τουρκία παραβιάζει όχι μόνον έναντι μιας Κύπρου, που δεν δέχεται ως κράτος με έννομα δικαιώματα στο διεθνές δίκαιο, κι έτσι δίνει στον εαυτό της ένα προκάλυμμα ή φύλλο συκής για να απαντήσει στις «μονομερείς ενέργειες της ελληνοκυπριακής διοίκησης», αλλά κι έναντι της Ελλάδος, εγείροντας κρίσιμα ζητήματα αμφισβήτησης στο καίριας γεωστρατηγικής σημασίας Καστελόριζο. Τι ζητεί, λοιπόν, και τι περιμένει να κερδίσει η Τουρκία παραβιάζοντας κατάφωρα και προκλητικά τη διεθνή νομοθεσία, τα θαλάσσια σύνορα και το αναγνωρισμένο Δίκαιο της Θαλάσσης; Στα γαβγίσματα των πολιτικών της Τουρκίας διακρίνεται και μια επώδυνη «αίσθηση πληγωμένου εγωισμού» για τον παραγκωνισμό της από τα διαδραματιζόμενα στην Ανατολική Μεσόγειο, στον οποίο αντιπαραβάλλει το γεωγραφικό και στρατιωτικό της μέγεθος ως αυτοδίκαιη αξίωση να της αναγνωριστούν και γίνουν σεβαστά ανάλογα δικαιώματα ως «παίκτης» στην Ανατολική Μεσόγειο, ως «the big kid in the clock». Είναι, όμως, σοφό και κρίσιμο να διαγνωσθούν και προβλεφθούν τα επόμενα πολιτικά κι ίσως στρατιωτικά βήματα της Τουρκίας, σε ό,τι διαφαίνεται να συνιστά μια μελετημένη και μακροπρόθεσμη στρατηγική επιδίωξη. Αν η γεωγραφία δεν αλλάζει, ωστόσο μπορεί να υπαγορεύσει καταλυτικές δράσεις ως προς τα γεωγραφικά δεδομένα σε όσους κρίνουν πως αδικούνται από αυτήν. Θυμηθείτε πόσο ο ασφυκτικός γεωγραφικός ντετερμινισμός της ηπειρωτικά περίκλειστης Γερμανίας οδήγησε σε τόσους ευρωπαϊκούς πολέμους.

«Νομική ασπίδα»

Προτείνουμε ως μια πυξίδα στην προϊδέαση πιθανών σχεδιασμών της Τουρκίας πιθανές αξιώσεις και αμφισβητήσεις της στην τετράδα των «νομικών ασπίδων» της Κύπρου: Τη διεθνή νομοθεσία, τα θαλάσσια σύνορα και το αναγνωρισμένο Δίκαιο της Θαλάσσης, και, βέβαια, την κρατική υπόσταση και κυριαρχία της Κύπρου, στην οποία ως «εγγυήτρια δύναμη» θα αντιτάσσει τη «συγκυριαρχία» με τους Τουρκοκυπρίους, διαβάζοντας στο Σύνταγμα του ’60 «συγκυριαρχία» όταν αυτό σαφώς ομιλεί περί μιας κι ενιαίας κυριαρχίας και μοιρασμένη συγκυβέρνηση. Από την οποία αποχώρησαν οι ίδιοι οι στασιαστές Τουρκοκύπριοι.

Τα θαλάσσια σύνορα και οι αντιρρήσεις της Τουρκίας

Παραδοσιακά δεν υπήρχαν σύνορα στη θάλασσα, ούτε κρατικές επικράτειες επ’ αυτής. Η ανοικτή θάλασσα εθεωρείτο «κοινό ανθρώπινο αγαθό», ένα από τα αναφαίρετα για όλους τους ανθρώπους «commons». Tα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν στα μέσα του 20ού αιώνα, και μάλιστα στο απότοκο της «ανάδυσης» αξιώσεων σε υποθαλάσσιες, κυρίως, εξορύξιμες πρώτες ύλες. Ως τα 1950 τα κράτη ασκούσαν αποκλειστικό έλεγχο μέχρι τρία μίλια από την ακτή τους, όχι γιατί παραιτούνταν από την έννοια της άσκησης κυριαρχίας, αλλά γιατί δεν υπήρχε ενδιαφέρον για τον θαλάσσιο πλούτο στην υφαλοκρηπίδα τους. Το 1945 οι ΗΠΑ εκδήλωσαν την πρόθεση να ανακηρύξουν μιαν Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ ή αγγλιστί ΕΕΖ, Exclusive Economic Zone), αν και αυτό, εξήγησαν, δεν θα παρεμπόδιζε την ελεύθερη ναυσιπλοΐα.

Ακολούθησαν με υπερβολικές αξιώσεις η Χιλή και το Περού, προέκυψε ένας κυκεώνας αυθαίρετων διακηρύξεων από διάφορα κράτη και παρενέβησαν το 1967 τα Ηνωμένα Έθνη ορίζοντας μια Επιτροπή. Δύο διεθνείς συνδιασκέψεις υπό τα ΗΕ το 1973 και το 1982 οδήγησαν στην Συνθήκη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, του Μοντεβιδέο, το 1982, που αναγνωρίζει χωρικά ύδατα, την «χωρική θάλασσα» (territorial sea) στα 12 μίλια, στην οποίαν ασκείται πλήρης και απόλυτη κυριαρχία, στην επιφάνεια, στη θαλάσσια μάζα στον βυθό και στο υπέδαφος, και καθ’ ύψος στον υπερκείμενο της θάλασσας αέρα (εθνικός εναέριος χώρος). Aπειλούμενη με το τουρκικό «casus belli» η Ελλάδα έχει περιορίσει (όπως κι η Τουρκία) τα χωρικά της ύδατα στα 6 μίλια και τον εναέριό της χώρο στα 10. Σημειώνουμε ότι στην περιοχή του Αιγαίου, με ΧΘ των 6νμ που έχουμε σήμερα, η Ελλάδα κατέχει το 43,5% της επιφάνειάς του και η Τουρκία 7,5% (ενώ απομένει Ανοικτή Θάλασσα 49%). Εάν η ΧΘ επεκταθεί στα 12νμ η Ελλάδα θα έχει το 71,5% και η Τουρκία 8,7% (ενώ θα απομένει Ανοικτή Θάλασσα 19,8%). Ορίζονται επίσης από την Συνθήκη του Μοντεβιδέο 200 μίλια Αποκλειστικού Οικονομικού Ελέγχου, η ΑΟΖ, παρέχοντας στα Κράτη «κυριαρχικά δικαιώματα και δικαιοδοσίες» για την αποκλειστική, ή την κατά προτίμηση έρευνα και εκμετάλλευση των πόρων που βρίσκονται μέσα σε αυτήν.

Η «νομική υπόσταση» της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας, ΥΦΑΛ, έχει ολοκληρωθεί χωρίς αμφιβολίες και περαιτέρω ανάγκη ερμηνείας, στο διεθνές εθιμικό και στο συμβατικό δίκαιο θαλάσσης, και καθορίζονται, μάλιστα συγκεκριμένα, ποιες είναι οι λειτουργίες, τα δικαιώματα, ή οι ελευθερίες που επιτρέπονται και αναγνωρίζονται για όλα τα άλλα Κράτη, προκειμένου να εξυπηρετείται η θεμελιώδης αρχή της «ελευθερίας χρήσεως των θαλασσών» και της «ελευθερίας της ναυσιπλοΐας και αεροπλοΐας». Κι αυτό αυτοδικαίως, χωρίς να χρειάζεται να κυρωθεί από ένα κράτος η Συνθήκη του Μοντεβιδέο.

Πώς, λοιπόν, η Τουρκία μπορεί να αγνοεί μια Διεθνή Συνθήκη που επιβάλλεται καθολικώς, χωρίς την ανάγκη επικύρωσης από τα κράτη μέλη του ΟΗΕ; Αν αφήσουμε στην άκρη την τραγελαφικά γελοία μη αναγνώριση κρατικής υπόστασης στην Κυπριακή Δημοκρατία, δεν μπορεί να της αρνηθεί δικαιώματα ΑΟΖ και ΥΦΑΛ ως νήσου, διότι αυτά αναγνωρίζονται σε κάθε νησί που μπορεί να στηρίξει ανθρώπινη ζωή, πόσω μάλλον σε ένα αναγνωρισμένο διεθνώς νησιωτικό κράτος. Η Τουρκία επιμένει να μην αναγνωρίζει Χωρικά Ύδατα και ΥΦΑΛ στα νησιά του Αιγαίου, αυθαιρέτως, σύροντας μια μέση γραμμή όχι ανάμεσα στις ακτές της και τα πλησιέστερα ελληνικά νησιά, αλλά σε μια μέση γραμμή που μοιράζει στα δύο το Αιγαίο, με ελληνικά νησιά έτσι να επιπλέουν στην υφαλοκρηπίδα της. Πονηρώς χρησιμοποιεί τους όρους του «δίκηου» (fairness) παρά της διεθνούς νομοθεσίας, ώστε να μπορεί να επικαλεστεί παραδείγματα όταν η διεθνής δικαιοσύνη που εφαρμόζεται στην πρακτική των Κρατών υποδεικνύει ότι οι «νησιωτικές γεωφυσιογνωμίες» δεν μπορούν απαραίτητα να απολαμβάνουν ισοδύναμη επήρεια στην οριοθέτηση των δύο αυτών θαλασσίων ζωνών, δεδομένου ότι η οριοθέτηση θα πρέπει να αποδίδει «δίκαιο αποτέλεσμα». Οι οριοθετήσεις, δηλαδή, που γίνονται με συμφωνίες μεταξύ των Κρατών, κατά βάση γίνονται με την αρχή της «μέσης γραμμής - ίσης αποστάσεως», όταν δεν παρεμβάλλονται μεταξύ τους Νησιά ή Βράχοι, και, όταν αναλαμβάνουν μεσολάβηση τα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα, αρχίζουν την οριοθέτηση με την ανωτέρω αρχή της μέσης γραμμής, την οποία όμως στην συνέχεια προσαρμόζουν κατά την τελική τους απόφαση, λαμβάνοντας υπόψη διάφορα κριτήρια, που εκτιμούν ότι την επηρεάζουν, ώστε να αποδώσουν δίκαιο αποτέλεσμα, στην έννοια της «ευθυδικίας» κατά τις οριοθετήσεις.

Η στρατηγική του Χότζα

Αλλά, φαίνεται ότι η Τουρκία προεξοφλεί πόσο μακράν της βρίσκονται οι γραμμές του δικαίου, επικαλούμενη το «δίκηο», παρά το Διεθνές Δίκαιο, και ζητώντας διμερή διαπραγμάτευση κι επίλυση, κι όχι τα διεθνή δικαιοδοτικά μέσα. Επιζητεί έτσι να δημιουργήσει ένα πρόβλημα εκ του μη προβλήματος, να «γκριζάρει» το σαφές και αδιαπραγμάτευτο, και να ρίξει το βάρος των στρατιωτικών της απειλών και του μεγέθους της στην υπό τους εκβιασμούς της βίας «διαπραγμάτευση». Ίσως, ελπίζοντας ότι κάποιοι πολιτικοί μας θα επιλέξουν να «αγοράσουν τον μπελά»; Γνωρίζουμε ότι ο τουρκικός αραμπάς γνωρίζει ένα δρόμο. Αργό, σταθερό, βαρύ κι ευθύ. Πετάει μια μονομερή, όσο αβάσιμη διεκδίκηση στο καλάθι των Ελληνοτουρκικών και παίζει επίμονα με αυτήν την μπάλα. Κάτι θα δώσουμε, κάτι θα πάρει. Η δική της «μέση γραμμή». Ο ίσιος δρόμος της καμήλας του Χότζα, του τουρκικού αραμπά. Όπως σοφά κι εύστοχα το εννοεί κι ο σοφός Σταύρος Λυγερός, σκοπός είναι, όσο μονομερής, όσο ανερμάτιστη η νέα διεκδίκηση, να την εγγράψει στη συνείδηση του διεθνούς συστήματος ως υπαρκτή διαφορά που χρειάζεται επίλυση μέσω συμβιβασμού. Κι έχουμε πάλι…