Τελικά, η μηχανή δεν αντικαθιστά τον άνθρωπο

Από το 1967 προσπάθησα να χρησιμοποιήσουμε τη μηχανή για τη διεκπεραίωση των εργασιών, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, γρήγορα, αποτελεσματικά και πιο οικονομικά, μηχανογραφώντας τις εργασίες τους. Είχα τόσο πολύ εντυπωσιασθεί από τη λειτουργία τέτοιων μηχανών κατά την εκπόνηση της διδακτορικής μου διατριβής στην Οικονομική Σχολή του Λονδίνου, που νόμιζα ότι ανακάλυψα το αβγό του Κολόμβου. Κατέθετα το βράδυ στον Υπεύθυνο του τεράστιου/αόρατου υπολογιστή της Σχολής μεγάλες διαχρονικές σειρές στατιστικών στοιχείων μαζύ με τις παραμέτρους των συναρτήσεων που ήθελα να υπολογιστούν και την επόμενη μέρα είχα τα αποτελέσματα. Αν προσπαθούσα με αριθμομηχανές να κάνω το ίδιο, δεν ξέρω πόσες βδομάδες θα χρειαζόμουν κι αν θα το έκανα σωστά!

Όταν γύρισα στην Κύπρο, μόνο το Γενικό Λογιστήριο, η ΑΗΚ κι η ΣΥΤΑ χρησιμοποιούσαν ενοικιαζόμενους υπολογιστές για τις πληρωμές των μισθών των υπαλλήλων και τα τιμολόγιά τους. Ο ιδιωτικός τομέας καθόλου δεν χρησιμοποιούσε τα μέσα αυτά. Τότε είναι που ξεκινήσαμε μια προσπάθεια μηχανογράφησης των εργασιών στην Κύπρο, ιδιαίτερα όταν πολύ σύντομα επινοήθηκαν κι εισήχθησαν οι προσωπικοί υπολογιστές. Ως Γραφείο Προγραμματισμού είμαστε οι πρώτοι που εισήξαμε στην Κυβερνητική Μηχανή το σύστημα αυτό. Δυστυχώς, η αντίδραση που βρήκαμε στην υιοθέτησή του ήταν γενική. Χρειάστηκε η δική μας παρέμβαση στον Υπουργό Οικονομικών για να εγκρίνει την αναβάθμιση του συστήματος του Γενικού Λογιστηρίου κι αργότερα τη δημιουργία ενός υποτυπώδους Τμήματος Μηχανογράφησης στο Υπουργείο Οικονομικών, το σημερινό Τμήμα Υπηρεσιών Πληροφορικής. Αλλά και τα άλλα Υπουργεία και οι ίδιοι οι Δημόσιοι Υπάλληλοι ήταν γενικά επιφυλακτικοί στην εισαγωγή του νέου ‘εργαλείου’. Όταν βεβαιωθήκαμε ότι οι προσωπικοί υπολογιστές ήταν ένα πάρα πολύ καλό εργαλείο, έστειλα εγκύκλιο σε όλα τα Υπουργεία ζητώντας να μας πουν πόσους υπολογιστές ήθελαν για να τους εφοδιάσουμε. Χαρακτηριστική ήταν η απάντηση συγκεκριμένου Υπουργείου που ζητούσε τέσσερεις, αλλά και τέσσερεις υπαλλήλους να τους δουλεύουν!

Ανάλογη ήταν κι η στάση των Δημοσίων Υπαλλήλων. Είτε γιατί νόμιζαν ότι οι υπολογιστές θα έπαιρναν τη δουλειά τους είτε γιατί δεν ήθελαν να μπουν σε νέα τρεχάματα εκμάθησης της λειτουργίας τους, η αντίδρασή τους ήταν περίπου όπως η αντίδραση συγκεκριμένου Διευθυντή, που, όταν ζήτησα να μηχανογραφηθεί το Τμήμα του, πήγαινε κι ερχόταν λέγοντας: Μα, δεν είναι καλύτερα να τα γράφουμε με το χέρι, σίγουρες δουλειές; Ας σημειωθεί ότι στο συγκεκριμένο Τμήμα συγκεντρώνετο τεράστιος καθυστερημένος όγκος εργασίας, που για να διεκπεραιωθεί έπρεπε να προσληφθούν δεκάδες έκτακτοι υπάλληλοι για πολλές βδομάδες!

Παρά τις τεράστιες δυσκολίες τελικά καταφέραμε να μηχανογραφηθεί το έργο της Δημόσιας Υπηρεσίας, αφού στο μεταξύ μηχανογραφήθηκε κι ο ιδιωτικός τομέας. Κι εκεί που αναμέναμε πιο γρήγορη και λιγότερο δαπανηρή εξυπηρέτηση του κόσμου, καθημερινά γινόμασταν μάρτυρες του αντίθετου. Δεν θα μιλήσω για τον ιδιωτικό τομέα. Πρόσφατο είναι το παράδειγμα των τραπεζών, που πίεζαν τους πελάτες τους με αυξημένα τέλη εξυπηρέτησης λόγω καθυστέρησης στην περαιτέρω μηχανογράφηση των εργασιών τους. Στον Δημόσιο Τομέα και μετά την πλήρη μηχανογράφηση όλων των Υπουργείων/Τμημάτων δεν ξέρω πόσο κι αν έπεσε το κόστος λειτουργίας του. Θα ήταν καλά να γίνει μια ειδική μελέτη για το θέμα αυτό. Εκείνο που είναι καθαρό είναι ότι η μηχανογράφηση δεν έχει επιλύσει τα προβλήματα των καθυστερήσεων στην εξυπηρέτηση του κόσμου.

Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες μεγάλου συνωστισμού και καθυστερήσεων στη διεκπεραίωση των υποθέσεων πολιτών στα Τμήματα του Κτηματολογίου, του Φόρου Εισοδήματος, των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, κ.ά. Κι όμως ήταν στα Τμήματα αυτά που δώσαμε προτεραιότητα στη μηχανογράφησή τους μετά την εισβολή. Στο Κτηματολόγιο υπήρχε πάντα συνωστισμός, ίσως, λόγω της πολυπλοκότητας στη διεκπεραίωση υποθέσεων. Η κατάσταση έγινε αφόρητη μετά την εισβολή, όταν πολλά από τα έγγραφα του Τμήματος για περιουσίες στα Κατεχόμενα περιέπεσαν στα χέρια της άλλης Πλευράς. Επιπλέον το Τμήμα είχε να επιλύσει το πρόβλημα της έκδοσης τίτλων ιδιοκτησίας των εκτοπισθέντων για τις περιουσίες τους εκεί. Μπροστά σ’ αυτήν τη ‘χαώδη’ κατάσταση βοηθήσαμε, μεταξύ άλλων, στη μηχανογράφηση των εργασιών του Τμήματος. Και, όμως, παρά την πρόοδο που έγινε μέχρι σήμερα, ο κόσμος συναντά μεγάλες ουρές στην προσπάθειά του να εξυπηρετηθεί.

Ένα άλλο Τμήμα στο οποίο δώσαμε προτεραιότητα για μηχανογράφηση ήταν εκείνο του Φόρου Εισοδήματος, ένα Τμήμα που έχει να κάνει με όλους, ακόμη και με εκείνους που δεν υπόκεινται σε φορολογία. Η πρόοδος που συντελέστηκε μέχρι τώρα από πλευράς μηχανογράφησης φαίνεται κι από το γεγονός ότι τώρα όλοι ανεξαίρετα υποβάλλουν τη φορολογική τους δήλωση ηλεκτρονικά μέσω taxis-net. Κι εκεί που ανέμενε κανένας να μειωθεί, αν μη κι εξαφανιστεί, η διαχρονική καθυστέρηση στην εξέταση των δηλώσεων, τελευταία υπήρξε περίπτωση πολλών ετών καθυστέρησης γιατί οι δηλώσεις «παρέμειναν στην αποθήκη».

Αλλά και στο Τμήμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, παρά τις επίμονες προσπάθειες που καταβάλαμε για μηχανογράφησή του, αρκεί κανένας να επισκεφτεί ένα από τα καταστήματά του για κάποια απλή δουλειά για να διαπιστώσει την καθυστέρηση που θα αντιμετωπίσει και τον χρόνο που περιμένει στην ουρά.

Από τα πιο πάνω κι από άλλα περιστατικά είναι φανερό ότι η μηχανή δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο. Εάν οι Υπηρεσίες δεν οργανωθούν κι εκπαιδευτούν κατάλληλα για γρήγορη κι αποτελεσματική εξυπηρέτηση του κοινού χρησιμοποιώντας σωστά τις μηχανές, η ταλαιπωρία θα συνεχιστεί.

*Πρώην Υπουργός, πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού