Διεθνή

Χαμηλές οι προσδοκίες της διάσκεψης του Βερολίνου

Μετά την άρνηση του Χαφτάρ να υπογράψει τη συμφωνία στη Μόσχα, σειρά παίρνουν οι Δυτικές χώρες για να εδραιώσουν τη δική τους κυριαρχία πάνω στη διαπραγματευτική διαδικασία για την κρίση στη Λιβύη

Το ναυάγιο της συνάντησης των δύο ισχυρών αντρών της Λιβύης στη Μόσχα, υπό την κηδεμονία της Ρωσίας και της Τουρκίας, και η αδυναμία επίτευξης μιας κοινής συνισταμένης δείχνουν ότι η επίλυση της λιβυκής κρίσης ούτε ήταν αλλά ούτε και θα είναι μια απλή υπόθεση. Όπως και άλλες προσπάθειες στο παρελθόν, έτσι και η πρόσφατη συνάντηση στη Μόσχα υπενθυμίζει ότι ο εμφύλιος στη Λιβύη δεν είναι ένα διμερές πρόβλημα, αλλά έχει εξελιχθεί σε μια πολυμερή διαδικασία, η οποία κουβαλάει στην πλάτη της τα εθνικά συμφέροντα πολλών χωρών. Μια νέα διάσκεψη στο Βερολίνο λαμβάνει τη σκυτάλη από τη Μόσχα, με τη διαφορά, όμως, ότι τοποθετεί νέους παίκτες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Μέσα σε αυτούς και η Άγκυρα, η οποία, επιζητώντας εναγωνίως έναν ρόλο ρυθμιστή στη Λιβύη, επιστρατεύει κάθε διπλωματικό αλλά και στρατιωτικό μέσο για να πετύχει τους στόχους της.

Γιατί αρνήθηκε ο Χαφτάρ να υπογράψει στη Μόσχα
Τη Δευτέρα, 13 Ιανουαρίου, η Μόσχα φιλοξένησε τους δύο εγχώριους πρωταγωνιστές της λιβυκής κρίσης, Χαλίφα Χαφτάρ και Φαγιέζ Σάρατζ, ώστε μετά από διαπραγματεύσεις να τους οδηγήσει σε μια συμφωνία για τους όρους της κατάπαυσης του πυρός. Ενώ η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ) του Σάρατζ, όντας αδύναμη από την ασφυκτική πίεση των πολεμικών επιχειρήσεων στην Τρίπολη, αποδέχθηκε αμέσως τη συμφωνία και υπέγραψε το διαμορφωμένο από τους Ρώσους και τους Τούρκους διαμεσολαβητές έγγραφο, ο στρατάρχης Χαφτάρ το πρωί της Τρίτης αναχώρησε από τη Ρωσία χωρίς να το υπογράψει. Αναλυτές επισημαίνουν το παράδοξο αυτής της συνάντησης, όπου αντί οι δύο πλευρές να συμφωνήσουν στους όρους της κατάπαυσης πυρός και μετά να την εφαρμόσουν, εφάρμοσαν, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, την κατάπαυση πυρός χωρίς να συμφωνήσουν τους όρους της. Προηγουμένως, με έντεχνο τρόπο η ρωσική και η τουρκική διπλωματία καλλιεργούσαν ένα κλίμα σύγκλισης, ενώ υπήρχε διάχυτη η σιγουριά ότι τα δύο μέρη θα αποδέχονταν το «ειρηνευτικό» τους σχέδιο. Φυσικά αυτή δεν ήταν η περίπτωση, αφού η αποχώρηση του Χαφτάρ, παρά το γεγονός ότι «χρυσώθηκε» με τελεσίγραφα και παρατάσεις, σήμανε και το ναυάγιο αυτής της προσπάθειας. Αν και ελάχιστα δόθηκαν στη δημοσιότητα σχετικά με τις προτάσεις που τέθηκαν ενώπιον του επικεφαλής του Εθνικού Στρατού της Λιβύης (LNA), ειδικοί εκτιμούν ότι η οποιαδήποτε αποχώρηση των στρατευμάτων του στρατάρχη από νότια της Τρίπολης θα ήταν μια ήττα γι’ αυτόν, η οποία θα πυροδοτούσε παράλληλα την οργή των στρατιωτών και των πολιτών που τον υποστηρίζουν. Επίσης, ο Χαφτάρ δεν θα μπορούσε να υπογράψει μια συμφωνία, στην οποία δεν υπήρχε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα αφοπλισμού των παραστρατιωτικών οργανώσεων που συνεργάζονται με την επίσημη κυβέρνηση στην Τρίπολη. Έτσι κι αλλιώς, από την αρχή η επιδίωξή του ήταν η διάλυση των «παραστρατιωτικών και τρομοκρατικών οργανώσεων» που ελέγχουν την πρωτεύουσα. Στην πρόταση του στρατάρχη να αποχωρήσουν οι μισθοφόροι από τη Συρία και την Τουρκία, ο Σάρατζ απαίτησε ο Εθνικός Στρατός να επιστρέψει στις προ του Απριλίου θέσεις του. Σύμφωνα με διεθνή ΜΜΕ και οι δύο αυτές θέσεις ενσωματώθηκαν στο τελικό έγγραφο της συμφωνίας, το οποίο όμως ο στρατάρχης δεν υπέγραψε.

Η οργή της Άγκυρας
Στο άκουσμα της αποχώρησης Χαφτάρ από τη Μόσχα η Άγκυρα άφησε κατά μέρος τη διπλωματική γλώσσα και ακολούθησε τη ρητορική των απειλών. Ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μάλιστα, προειδοποίησε τον «πραξικοπηματία Χαφτάρ» ότι δεν θα διστάσει να του «δώσει ένα μάθημα που του αξίζει», παραβλέποντας ότι ανεπίσημοι λογαριασμοί που πρόσκεινται στον στρατάρχη έκαναν λόγο για μη υπογραφή της συμφωνίας λόγω της «κακής πρόθεσης της Τουρκίας, να επιβάλει τον εαυτό της ως μέρος στη Λιβύη για να νομοθετήσει το παράνομο Μνημόνιο (σ.σ. μεταξύ της Τουρκίας και της κυβέρνησης της Τρίπολης)». Πίσω, όμως, από τις «ειρηνευτικές» παρεμβάσεις του Ερντογάν για το λιβυκό ζήτημα υποβόσκει η ανάγκη για εξασφάλιση των ζωτικών συμφερόντων της Άγκυρας στην ευρύτερη περιοχή. Πέρα από τα οικονομικά συμφέροντα -βρίσκονται υπό διαπραγμάτευση συμβόλαια $18 δισεκατομμυρίων των τουρκικών επιχειρήσεων στη Λιβύη- η Τουρκία θέλει να διασφαλίσει την επιβίωση του μνημονίου που υπέγραψε μαζί με την κυβέρνηση της Τρίπολης σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες. Σύμφωνα με αναλυτές, η Άγκυρα ακόμα και εάν δεν καταφέρει να αλλάξει την κατάσταση του πολέμου προς όφελος του Σάρατζ, θέλει να επιβάλει να μπει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το μνημόνιο που έχει υπογράψει τον Νοέμβριο. Επίσης, ο Ερντογάν γνωρίζει πολύ καλά ότι το κενό που άφησαν οι ΗΠΑ στην εμπόλεμη Λιβύη πρέπει να συμπληρωθεί από άλλους παίκτες, όπως η Ρωσία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, και έτσι επιλέγει να μπει κι αυτός στο παιχνίδι, ενισχύοντας τη θέση του ως ισχυρός παίκτης στην περιφέρεια. Πάνω απ’ όλα, όμως, θέλει να αποτρέψει το σενάριο, στο οποίο θα επικρατήσει ολοκληρωτικά ο Χαφτάρ. Σε αυτήν την περίπτωση, η Άγκυρα κινδυνεύει να τεθεί εκτός του ενεργειακού παιχνιδιού στη Μεσόγειο, ενώ θα βρίσκεται στο έλεος του στρατάρχη και των συμμάχων του, οι οποίοι θα εξασφαλίσουν την απομόνωσή της στην περιοχή.

Δεν αποκλείονται νέες ενστάσεις και απαιτήσεις
Μετά την άρνηση του Χαφτάρ να υπογράψει τη συμφωνία στη Μόσχα, σειρά παίρνουν οι Δυτικές χώρες για να εδραιώσουν τη δική τους κυριαρχία πάνω στη διαπραγματευτική διαδικασία για την κρίση στη Λιβύη. Με τη διάσκεψη του Βερολίνου ουσιαστικά δημιουργείται άλλη μία ευκαιρία για διαμόρφωση των όρων της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, ενώ οι προσπάθειες διαμεσολάβησης της Ρωσίας και της Τουρκίας φαίνεται να αντιμετωπίζονται από μερίδα των εμπλεκομένων ως η «προετοιμασία» γι’ αυτήν τη συνάντηση. Ο ΟΗΕ, πάντως, αφήνοντας αιχμές για τις διαπραγματεύσεις στη Μόσχα, έδωσε ακόμα ένα λόγο αποτυχίας της προσπάθειας αυτής, με αναφορά σε έναν «ουδέτερο μηχανισμό παρακολούθησης», υπονοώντας τις δύο αυτές χώρες ως «κηδεμόνες». Από αυτήν τη διάσκεψη φυσικά δεν περνάει απαρατήρητη η συμμετοχή των ΗΠΑ με τον Υπουργό Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο. Να σημειωθεί ότι πέρα από κάποιες ανακοινώσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τις ξένες επεμβάσεις, οι ΗΠΑ κράτησαν αποστάσεις από τις εξελίξεις στη Λιβύη. Όσον αφορά τις προσδοκίες αυτής της διάσκεψης, διεθνείς αναλυτές δεν καλλιεργούν μεγάλες ελπίδες για ουσιαστικό αποτέλεσμα. Μάλιστα, η ύπαρξη ακόμα μεγαλύτερου αριθμού παικτών στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ενδεχομένως να δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση, αφού δεν αποκλείονται νέες ενστάσεις και απαιτήσεις. Πάντως τα Ηνωμένα Έθνη θεωρούν ότι η διάσκεψη αυτή «είναι πιο απαραίτητη από ποτέ», ενώ φαίνεται ότι έχουν εκπονηθεί προτάσεις και έγγραφα κυρίως πάνω σε θέματα αφοπλισμού και ασφάλειας, τα οποία αναμένεται να κατατεθούν στα συγκρουόμενα μέρη της Λιβύης. Εντούτοις, υπάρχουν φωνές για μη συμπερίληψη «ευαίσθητων» ζητημάτων, όπως η κατανομή των εσόδων από το πετρέλαιο, αφήνοντάς τα προς διαπραγμάτευση από τα δύο αντιμαχόμενα μέρη.

Το ημερολόγιο της αποστολής τουρκικών στρατευμάτων στη Λιβύη
Εν μέσω της προετοιμασίας για τη διάσκεψη του Βερολίνου ο Ερντογάν προσέφυγε στην προσφιλή τακτική της άσκησης πιέσεων. Αυτήν τη φορά ανακοίνωσε ότι θα αποστείλει στρατεύματα στη Λιβύη «για να διασφαλίσει» τη σταθερότητα. Την ίδια ώρα με δημοσίευμά της η βρετανική εφημερίδα Guardian αναφέρει ότι 2.000 Σύροι μαχητές έχουν αναπτυχθεί στη Λιβύη και ανήκουν στον Συριακό Εθνικό Στρατό, ο οποίος χρηματοδοτείται από την Τουρκία. Αυτή η ανάπτυξη στρατευμάτων έρχεται να προστεθεί στις προηγούμενες αναφορές για στρατιωτική δράση της Τουρκίας στη Λιβύη, χωρίς να μπορεί να υπολογιστεί με ασφάλεια η έκτασή της. Υπήρχαν αναφορές για αποστολή 35 Τούρκων αξιωματούχων για υποστήριξη στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, αλλά πλέον αποκαλύπτεται ότι υπήρξαν αποστολές στρατευμάτων από τον Δεκέμβριο. Η βρετανική εφημερίδα επικαλείται πηγές σε Λιβύη, Τουρκία και Συρία, οι οποίες αναφέρουν ότι στις 24 Δεκεμβρίου έφυγαν από τη Συρία για τη Λιβύη 300 μαχητές, τους οποίους ακολούθησαν πέντε ημέρες αργότερα 350 άνδρες, οι οποίοι τοποθετήθηκαν σε προκεχωρημένες θέσεις στα ανατολικά της πρωτεύουσας της Λιβύης. Επιπρόσθετα, άλλοι 1.350 Σύροι μαχητές πέρασαν στην Τουρκία στις 5 Ιανουαρίου με κάποιους εξ αυτών να βρίσκονται ήδη στη Λιβύη και άλλους να εκπαιδεύονται ακόμα σε κέντρα στη νότια Τουρκία, ενώ προς Λιβύη ταξιδεύουν και άνδρες της Islamist Sham Legion.