Ο ρόλος των Ταμείων Προνοίας

Την τελευταία περίοδο αναπτύσσεται η συζήτηση για τη νομοθεσία που αφορά τα Ταμεία Προνοίας και γενικότερα το πλαίσιο λειτουργίας τους. Ο συγκεκριμένος θεσμός αποτελεί τον δεύτερο πυλώνα ενός συνταξιοδοτικού συστήματος.

O πρώτος πυλώνας αφορά την εθνική σύνταξη, η οποία είναι υποχρεωτική και το ποσό εξαρτάται από τις συνεισφορές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Για τους μεν εργοδοτούμενους, το ποσό των εισφορών περικόπτεται από τη μισθοδοσία τους και μαζί με τη συνεισφορά του εργοδότη καταβάλλεται μηνιαίως. Για τους δε αυτοεργοδοτούμενους, η καταβολή γίνεται ανά τρίμηνο.

Ο δεύτερος πυλώνας αφορά τα Ταμεία Προνοίας και τα Ταμεία Συντάξεως, όπου εργοδότες και εργοδοτούμενοι καταβάλλουν εισφορές με βάση το καταστατικό του ταμείου που εγκρίθηκε από τις Αρχές. Τα περισσότερα ταμεία προνοούν την εφάπαξ πληρωμή (κυρίως για φορολογικούς σκοπούς) του ποσού που αναλογεί στο μέλος είτε κατά την αφυπηρέτησή του ή τον τερματισμό της συγκεκριμένης εργοδότησης.

Η συζήτηση που αναπτύσσεται τον τελευταίο καιρό αφορά τη συμμετοχή των εργοδοτουμένων μιας επιχείρησης που διατηρεί Ταμείο Προνοίας (να συνεχίσει να είναι προαιρετική ή να γίνει υποχρεωτική). Σημειώνεται ότι η υποχρεωτική συμμετοχή ενισχύει τον δεύτερο πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος, ενώ η λειτουργία των Ταμείων Προνοίας διέπεται από Ευρωπαϊκές Οδηγίες, τις οποίες η Κύπρος πρέπει να υιοθετεί στην εθνική νομοθεσία.

Ο τρίτος πυλώνας είναι προαιρετικός και ιδιωτικός και αφορά κυρίως τη δυνατότητα κάθε ιδιώτη να επενδύσει/αποταμιεύσει μέρος του καθαρού του εισοδήματος μέσω επενδυτικών σχεδίων (annuities) ή ασφαλιστικά σχέδια με συγκεκριμένη απόδοση (ανάλογα με το ρίσκο που θα ήθελε ο κάθε ιδιώτης να αναλάβει).

Κύριος ρόλος ενός συνταξιοδοτικού συστήματος είναι η διασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου διαβίωσης για όλο τον πληθυσμό μετά τη συνταξιοδότησή του. Φυσικά υπάρχουν και τα προγράμματα κοινωνικής συνοχής του κράτους, τα οποία λειτουργούν ως αρωγοί στις περιπτώσεις που υπάρχει ανάγκη, όπως στους συνταξιούχους.

Το κράτος παρέχει κίνητρα προς τους πολίτες, κυρίως φορολογικά, ώστε να υπάρχει συμμετοχή στους πυλώνες του συνταξιοδοτικού συστήματος. Οι εισφορές σε Ταμεία Προνοίας, Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων και άλλα αφαιρούνται για σκοπούς φόρου, με τον περιορισμό τους όμως στο 1/5 του φορολογητέου εισοδήματος (υπήρξε πρόσφατη τροποποίηση του νόμου). Tο 1/5 του καθαρού εισοδήματος του φορολογουμένου υπολογίζεται και με τη συμπερίληψη των συνδρομών σε ΓεΣΥ.

Σημειώνεται ότι η αύξηση του ποσοστού από 1/6 στο 1/5 αναμένεται να αποτελέσει κίνητρο για τον φορολογούμενο να προχωρήσει σε αύξηση των συνεισφορών του σε Ταμεία Προνοίας και ασφαλιστικά προγράμματα. Θα πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι η λήψη εφάπαξ ποσού από Ταμείο Προνοίας κατά τη διάρκεια της αφυπηρέτησης ή την αλλαγή εργοδότησης δεν φορολογείται, κάτι που ενισχύει τα πιο πάνω κίνητρα. Το ίδιο ισχύει και για τα ασφάλιστρα ζωής, νοουμένου, όμως, ότι η εξαργύρωσή τους γίνει μετά τον έκτο χρόνο από τη σύναψή τους. Αν η εξαργύρωση γίνει στα τρία χρόνια, τότε το 30% του ποσού εξαργύρωσης φορολογείται, ενώ από τον 4ο μέχρι τον 6ο χρόνο φορολογείται το 20%. Αυτό ενθαρρύνει τη σύναψη και διατήρηση ασφαλειών ζωής μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Κάθε νοικοκυριό και κάθε άτομο ξεχωριστά προσπαθεί να κάνει τον δικό του προϋπολογισμό, υπολογίζοντας τις τωρινές και ενδεχόμενες ανάγκες της οικογένειάς του, τη διασφάλιση του μέλλοντος για τον ίδιο (π.χ. σύνταξη) και τα παιδιά του (π.χ. σπουδές) και επενδύοντας ή αποταμιεύοντας τα πλεονάσματα.

Φυσικά ο καθένας και η κάθε οικογένεια έχει τις δικές της προτεραιότητες, ενώ μετά την οικονομική κρίση οι συνήθειες των πολιτών άλλαξαν, προσπαθώντας πρωταρχικά να διασφαλίσουν τα απαραίτητα και μετά να προχωρήσουν σε αγορές ειδών πολυτελείας. Τελευταία παρατηρείται αύξηση στις αγορές πολυτελών οχημάτων, ένδειξη της ανάκαμψης του οικονομικού κλίματος, της αύξησης των εισοδημάτων και ενδεχομένως λόγω του επικείμενου Brexit (σε ό,τι αφορά κυρίως την αγορά μεταχειρισμένων οχημάτων από το Ηνωμένο Βασίλειο).

Σε ό,τι αφορά την ασφάλιση και τα Ταμεία Προνοίας, παρέχονται συγκεκριμένα κίνητρα. Μεγαλύτερη συνεισφορά από τον πολίτη ισοδυναμεί και σε μείωση των διαθέσιμων εισοδημάτων του, προς όφελος όμως της διασφάλισης ενός σταθερού εισοδήματος κατά τη συνταξιοδότησή του και καλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας όταν τις χρειαστεί.

Η παραχώρηση φορολογικών αφαιρέσεων αποτυπώνει την πρόθεση της Πολιτείας να παραχωρήσει κίνητρα στους πολίτες και τις επιχειρήσεις είτε να αποταμιεύσουν, είτε να προχωρήσουν σε επενδύσεις με σκοπό τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Η φορολογία αποτελεί ένα εργαλείο δημοσιονομικής πολιτικής που επιτρέπει στην εκάστοτε κυβέρνηση να διαμορφώνει την κοινωνική της πολιτική, τον αναπτυξιακό της σχεδιασμό και την προώθηση πολιτικών που αφορούν στοχευμένες ενέργειες, όπως για παράδειγμα η προστασία του περιβάλλοντος.

Η διαμόρφωση τέτοιων πολιτικών πρέπει να λαμβάνει υπόψη από τη μια την κοινωνική συνοχή και από την άλλη τη δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης. Δεν πρέπει δηλαδή το φορολογικό βάρος να είναι τέτοιο σε πολίτες και επιχειρήσεις, που για τους ιδιώτες να περιορίζει σημαντικά τις καταναλωτικές τους συνήθειες και για τις επιχειρήσεις να περιορίζει τις επενδύσεις και την περαιτέρω ανάπτυξή τους.

Σε ό,τι αφορά τις αποταμιεύσεις, τα τελευταία χρόνια βιώνουμε ένα περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων. Η υψηλή φορολόγηση των τόκων εισπρακτέων απομακρύνει ακόμη περισσότερο τους πολίτες από την αποταμίευση, οι οποίοι επιλέγουν την κατανάλωση ή/και τις επενδύσεις σε άλλους τομείς με μεγαλύτερες αποδόσεις. Τυχόν ενίσχυση της αποταμίευσης περιορίζει τη ρευστότητα στην αγορά και ενδεχομένως την ανάπτυξη.

Αρνητική εξέλιξη στο συνταξιοδοτικό

επηρεάζει τα δημοσιονομικά

Γίνεται αντιληπτό ότι οποιαδήποτε αρνητική εξέλιξη σε ό,τι αφορά το συνταξιοδοτικό σύστημα ενδεχομένως να επηρεάσει και τα δημόσια οικονομικά, κυρίως αν τα προβλήματα που προκύπτουν αφορούν τον πρώτο πυλώνα. Υπενθυμίζεται ότι το 2013 υπήρξε η ετοιμασία αναλογιστικής μελέτης βιωσιμότητας σε σχέση με το ταμείο συντάξεως αλλά και το σύστημα συνταξιοδότησης των δημοσίων υπαλλήλων, και είχαν ληφθεί συγκεκριμένα μέτρα. Κάποια από τα μέτρα αυτά αφορούσαν τη σταδιακή αύξηση των εισφορών, την αύξηση του ορίου αφυπηρέτησης και την επιβολή προστίμου στις περιπτώσεις πρόωρων αφυπηρετήσεων (κάτι που επανέρχεται στην επικαιρότητα). Υπενθυμίζεται ότι μετά την απομείωση των καταθέσεων πολλά Ταμεία Προνοίας διαλύθηκαν και επανασυστάθηκαν, ενώ υπήρξε αλλαγή της νομοθεσίας, ώστε οι καταθέσεις Ταμείων Προνοίας να «κατανέμονται» ανά μέλος και οι €100.000 εγγύηση να αφορούν το κατανεμητέο σε κάθε μέλος ποσό.

Zητήματα επίσης προκύπτουν σε σχέση με τη σωστή διαχείριση των πόρων των Ταμείων Προνοίας. Προς αυτήν την κατεύθυνση υπάρχει νομοθεσία που αφορά τόσο τον τρόπο διαχείρισης αλλά και τα προσόντα που πρέπει να έχουν οι συγκεκριμένοι διαχειριστές.