Η Κύπρος Κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου

Είναι πράγματι πολύ λυπηρό κάθε τόσο να μαθαίνουμε ότι η Κύπρος εμπλέκεται σε διεθνείς παρατυπίες ή σκάνδαλα. Πρόσφατα άρχισε η διερεύνηση υπόθεσης αποστολής ναρκωτικών από την Κύπρο στην Αυστραλία. Πριν από λίγο καιρό βρέθηκε στο στόχαστρο για παραχώρηση κυπριακής υπηκοότητας σε διεθνείς απατεώνες. Κι όμως δεν ήταν αυτό που προγραμματίσαμε για τη μικρή μας πατρίδα εδώ και πολλές δεκαετίες: Να μετατρέψουμε την Κύπρο σε ένα αξιόπιστο οικονομικό, εμπορικό κι επιστημονικό Κέντρο της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.

Αναφέρθηκα κι άλλοτε στις άοκνες προσπάθειες για ίδρυση πανεπιστημίων κι ερευνητικών κέντρων, την τεχνολογική αναβάθμιση, για να καταστεί η Κύπρος μια σύγχρονη αναπτυγμένη ευρωπαϊκή χώρα. Για αναβάθμιση του διεθνούς ρόλου της καταβλήθηκαν μεγάλες προσπάθειες για ανάπτυξη των σχετικών τομέων (ναυτιλίας, τηλεπικοινωνιών, αεροπορικών υπηρεσιών) και τη δημιουργία της αναγκαίας υποδομής (λιμάνια, μαρίνες, δορυφορική διασύνδεση, αεροδρόμια).

Στον τομέα της δημόσιας υγείας και ιατρικής ιδιαίτερα ενθαρρυντικά ήταν τα αποτελέσματα καταπολέμησης των ζωονόσων (εχινόκοκκος, βρουκέλλα), μεσογειακής αναιμίας. Πολλές φορές Κύπριοι ειδικοί κλήθηκαν να μεταφέρουν τις εμπειρίες και σε ανεπτυγμένες χώρες. Με την ανέγερση σύγχρονων νοσοκομείων και ιδιωτικών πολυκλινικών, προωθήσαμε έναν από τους στόχους των Έκτακτων Σχεδίων του 1980, «της σταδιακής μετατροπής της Κύπρου σε κέντρο παροχής ιατρικών υπηρεσιών στην περιοχή».

Μετά την εισβολή, μαζί με την προσπάθεια για ΤΕ Κύπρου-ΕΟΚ, προχωρήσαμε σε Συμφωνίες Οικονομικής/Εμπορικής Συνεργασίας (ΣΟΕΣ) με πολλές χώρες. Λόγω της εισβολής η μικρή Κύπρος συρρικνώθηκε περισσότερο, που οδήγησε αρχικά στον αποκλεισμό της από διάφορες δραστηριότητες. Τότε εισηγηθήκαμε στην Κυβέρνηση τη σύναψη ΣΟΕΣ με διάφορα κράτη. Τον Οκτώβρη του 1975 συνόδευσα τον Υπουργό Οικονομικών στη Μόσχα για υπογραφή συμφωνίας με την ΕΣΣΔ κι αργότερα με όλες τις χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού. Δεν μπορώ να πω ότι υπήρξαν άμεσα θεαματικά αποτελέσματα, παρά το γεγονός ότι αναμείξαμε από την αρχή το ΚΕΒΕ/ιδιωτικό τομέα. Το μεγάλο όφελος ήταν η μετά το 1990 κάθοδος στην Κύπρο μεγάλων κεφαλαίων από τη Ρωσία. Όταν πολλοί διερωτήθηκαν «πώς οι Ρώσοι ανακάλυψαν την Κύπρο», η απάντησή μου ήταν ότι «εμείς τους ανακαλύψαμε».

Η προσπάθεια δεν σταμάτησε εδώ. Προωθήσαμε την υπογραφή ΣΟΕΣ με την Ελλάδα, Συρία, Κίνα, Ινδία κι ενδυναμώσαμε τις εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο, Ιορδανία, Λίβανο, Ισραήλ. Η φιλοσοφία ήταν: η Κύπρος να καταστεί περιφερειακό οικονομικό κέντρο και να προσελκύσει το ενδιαφέρον μακρινών χωρών στη δική τους προσπάθεια διεθνοποίησης.

Παρόλο που δεν είχαμε οικονομικές συμφωνίες με το Ισραήλ, πέραν εμπορικών συναλλαγών, συνεργαστήκαμε ανταλλάσσοντας διοικητικές, επιστημονικές και τεχνολογικές εμπειρίες. Γενικά η συνεργασία αυτή βοήθησε στη συντήρηση κι ανάπτυξη των οικονομικών/φιλικών δεσμών μεταξύ Κύπρου-Ισραήλ τα χρόνια εκείνα της διπλωματικής απραγίας και οδήγησε στη σημερινή κατάσταση.

Πίστευα ότι η φυσική οικονομική προέκταση της Κύπρου ήταν η Συρία (γεωγραφική γειτνίαση, δυνητική τεράστια αγορά). Με τη σύναψη ΣΟΕΣ (1975), κυπριακές βιομηχανίες μετέφεραν τις εγκαταστάσεις τους εκεί, τουριστικές/ναυτιλιακές επιχειρήσεις προσπάθησαν να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους για προσέλκυση μακρινών επισκεπτών, ενώ συριακές επιχειρήσεις ενδιαφέρθηκαν να περιλάβουν την Κύπρο στις δραστηριότητές τους μέχρι τον Κόλπο. Δυστυχώς, οι προοπτικές δεν καρποφόρησαν λόγω της δημιουργηθείσας κατάστασης. Ανάλογες ενέργειες έγιναν και στην περίπτωση άλλων γειτονικών χωρών (Ιορδανία, Αίγυπτο, Λίβανο).

Όμως δεν μείναμε μόνο εδώ. Προχωρήσαμε στη συνομολόγηση ΣΟΕΣ με την Κίνα (1984), την Ινδία (1988) κι επιδιώξαμε συνεργασία με την Ιαπωνία. Η Κίνα αποζητούσε επαφές με χώρες ελεύθερης οικονομίας. Πέραν της ανάπτυξης των διμερών εμπορικών ανταλλαγών, η Κύπρος προσφερόταν για συνεργασία προς τρίτες χώρες. Δυστυχώς, μεταξύ 1992 και 2001, οπότε σημειώθηκαν τεράστιες αλλαγές εκεί, δεν έγιναν επίσημες επαφές της Μεικτής Επιτροπής. Η Κίνα μετά την απελευθέρωση των οικονομιών έκαμε τις διευθετήσεις της στην Ευρώπη και τη Μ. Ανατολή. Πιστεύω ότι χάσαμε μια καλή ευκαιρία να συγκαταλεγόταν κι η Κύπρος σ’ αυτές.

Μια αναπτυσσόμενη χώρα με τεράστιο εκτόπισμα, η Ινδία, θα μπορούσε να είναι πολύ χρήσιμος οικονομικός εταίρος της Κύπρου. Στη συνάντηση που είχε με τον Πρωθυπουργό Ρ. Γκάντι ο Πρόεδρος Βασιλείου στο Ν. Δελχί (1989), συμφωνήθηκε η υπογραφή ΣΟΕΣ μεταξύ των δυο χωρών. Ό,τι δεν καταφέραμε μέσω της διπλωματικής οδού για αρκετά χρόνια έγινε σε δυο μέρες. Έτσι η μεγάλη ινδική εταιρεία Τάτα ήρθε στην Κύπρο για επέκταση των δραστηριοτήτων στην περιοχή. Όταν τους συνάντησα σαν ιδιώτης λίγα χρόνια αργότερα, διατηρούσαν απλώς ένα μικρό γραφείο. «Δυστυχώς, όπου αποταθήκαμε δεν βρήκαμε καμιάν ανταπόκριση», ήταν το παράπονό τους.

Μετά την Ανεξαρτησία, οι εξαγωγές της Ιαπωνίας στην Κύπρο κατέλαβαν τη δεύτερη θέση μετά τις βρετανικές, ενώ οι εισαγωγές της από την Κύπρο ήταν μηδαμινές. Ο Μακάριος μίλησε στους Ιάπωνες γι’ αυτό. Μετά την εισβολή, επανέφερα το θέμα. Οι Ιάπωνες τότε με προσκάλεσαν στο Τόκιο για να συζητήσουμε το θέμα. Εκεί είχαμε πολύ χρήσιμες συνομιλίες (εισαγωγές εσπεριδοειδών, πτήσεις Ιαπωνικών Αερογραμμών, στάθμευση ιαπωνικών πλοίων στα κυπριακά λιμάνια, περιηγητικά δρομολόγια Ιαπώνων τουριστών, συνεργασία μεταξύ κυπριακών και ιαπωνικών εταιρειών για την κατασκευή/παραγωγή ιαπωνικών βιομηχανικών προϊόντων κ.ά.).

Δυστυχώς, ούτε και στην περίπτωση αυτή είχαμε την απαραίτητη παρακολούθηση των εξελίξεων. Μια ιαπωνική εταιρεία που εγκαταστάθηκε στην Ελεύθερη Βιομηχανική Ζώνη Λάρνακας δεν άργησε να πάρει τον δρόμο της φυγής, όπως έγινε και με τη Hellenic-Hitachi, η οποία εξαγοράστηκε από την Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία.

*Πρώην Υπουργός, πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού