Η δολοφονία Σουλεϊμανί αναφλέγει τη Μέση Ανατολή

Από τις πρώτες κιόλας ημέρες του 2020 η Μέση Ανατολή «μυρίζει» μπαρούτι. Οι ραγδαίες εξελίξεις στο Ιράκ, το οποίο το τελευταίο διάστημα έχει μετατραπεί σε αρένα μάχης μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν, ενισχύουν τους φόβους ότι αυτή η εντεινόμενη κρίση ίσως οδηγήσει σε κλιμάκωση ή ακόμη και σε στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ τους. Το τελευταίο επεισόδιο αυτής της εκρηκτικής κατάστασης αποτέλεσε η εξόντωση του Ιρανού στρατηγού, Κασέμ Σουλεϊμανί, επικεφαλής της Δύναμης Κουντς («Ιερουσαλήμ») των Φρουρών της Επανάστασης, μετά από αμερικανική επίθεση στο διεθνές αεροδρόμιο της Βαγδάτης. Νεκρός είναι επίσης ο Αμπού Μάχντι αλ Μουχάντις, δεύτερος τη τάξει στις Δυνάμεις Λαϊκής Κινητοποίησης του Ιράκ (PMU), ενός συνασπισμού κυρίως σιιτικών πολιτοφυλακών. Φυσικό επακόλουθο ήταν οργισμένη αντίδραση του Ιράν, το οποίο ορκίστηκε εκδίκηση για τον θάνατό του «μάρτυρα», με τον ανώτατο ηγέτη της χώρας, Aγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, να κάνει λόγο για «ιερό πόλεμο της αντίστασης που θα συνεχιστεί με διπλάσια ένταση». Η εξόντωση αυτή, σύμφωνα με το αμερικανικό Πεντάγωνο, έγινε κατά διαταγή του Προέδρου Τραμπ στο πλαίσιο των «αποφασιστικών αμυντικών μέτρων για την προστασία του αμερικανικού προσωπικού στο εξωτερικό». Της εξόντωσης είχαν προηγηθεί οι «τρομοκρατικές», όπως τις χαρακτήρισαν Αμερικανοί αξιωματούχοι, διαδηλώσεις έξω από τη μεγαλύτερη αμερικανική διπλωματική αποστολή στον κόσμο από φιλοϊρανικές σιιτικές πολιτοφυλακές. Δίχως αμφιβολία οι εξελίξεις αυτές εγκαινιάζουν μια νέα τροπή στον υπόγειο πόλεμο ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν στο έδαφος της Μέσης Ανατολής, ενώ ορατό πλέον είναι το δίλημμα που θα αντιμετωπίσει ο Αμερικανός Πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, λίγο πριν τις εκλογές: Αύξηση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στη Μέση Ανατολή, παρά τις προεκλογικές δεσμεύσεις, ή αποχώρηση από τη Μέση Ανατολή βάζοντας σε κίνδυνο τα «εθνικά» συμφέροντα των ΗΠΑ;

Η ερμηνεία των αεροπορικών πληγμάτων και της εξόντωσης Σουλεϊμανί

Οι αμερικανικές επιδρομές, που έπληξαν βάσεις των ταξιαρχιών Κατάιμπ Χεζμπολάχ, μιας από τις πιο ριζοσπαστικές παρατάξεις του Χασντ αλ-Σαάμπι, συνασπισμού παραστρατιωτικών, στον οποίο κυριαρχούν οι φιλοϊρανοί και ο οποίος έχει πλέον ενσωματωθεί στις ιρακινές δυνάμεις, αλλά και η εξόντωση του Κασέμ Σουλεϊμανί αποτελούν για πολλούς αναλυτές την «κατάλληλη» απάντηση για τις «συνεχιζόμενες προβοκάτσιες του Ιράν και των συμμάχων του». Συγκεκριμένα, πέρα από την αφορμή που πυροδότησε αυτήν την επιδρομή, δηλαδή τον θάνατο ενός Αμερικανού ιδιώτη εργολάβου, μια σειρά από επιθέσεις σε αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις τους τελευταίους μήνες προκάλεσε τον εκνευρισμό των ΗΠΑ. Παράλληλα, η πρεσβεία της χώρας στη Βαγδάτη είχε δεχτεί επιθέσεις τον Μάιο, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του προηγούμενου χρόνου. Την ίδια ώρα, οι ΗΠΑ εμπλέκουν το Ιράν σε μια σειρά από βαρβαρότητες στο Ιράκ, μέσα στις οποίες περιλαμβάνονται εξολόθρευση Ιρακινών που μπαίνουν εμπόδιο στα σχέδιά τους από όλες τις σέχτες, αλλά και ανάπτυξη ελεύθερων σκοπευτών για δολοφονίες διαδηλωτών. Πολιτικοί κύκλοι στις ΗΠΑ θεωρούν ότι πίσω από την πολιτική αστάθεια στο Ιράκ βρίσκεται η Τεχεράνη, η οποία χρησιμοποιεί παραστρατιωτικές οργανώσεις για να εκτροχιάσει την οικονομική ανάπτυξη και ανασυγκρότηση του Ιράκ. Αναλυτές, σχολιάζοντας πάντως την εξόντωση Σουλεϊμανί, κάνουν λόγο για τη σημαντικότερη επιχείρηση «αποκεφαλισμού» που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες, σημαντικότερη και από τις επιχειρήσεις εξόντωσης του Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι ή του Οσάμα μπιν Λάντεν. Παρά τη μεγάλη «επιτυχία» των ΗΠΑ, όμως, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με αυτή την ενέργεια ανοίγει μια περίοδος αβεβαιότητας για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους στην περιοχή. Ήδη οι φόβοι για κλιμάκωση των εντάσεων αποτυπώθηκαν στο άλμα των τιμών του πετρελαίου, ενώ δεν μοιάζουν καθόλου ευοίωνες οι ιαχές πολέμου από το Ιράν και τη Χεζμπολάχ, η οποία υποσχέθηκε «τη δίκαιη τιμωρία των εγκληματιών δολοφόνων σε όλον τον κόσμο».

Ποιες είναι οι παραστρατιωτικές οργανώσεις

Το Ιράν εδραιώθηκε ως ένας από τους κύριους παίχτες στο Ιράκ μετά την αμερικανική εισβολή το 2003 με την υποστήριξη σιιτικών κομμάτων και οργανώσεων. Πλέον όμως η κύρια πηγή ανησυχίας είναι ότι αυτές οι παραστρατιωτικές οργανώσεις θα μπορούσαν να γίνουν η αιτία να βυθιστεί ακόμα περισσότερο το Ιράκ στην εντεινόμενη κρίση μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν στη Μέση Ανατολή. Οι υποστηριζόμενες από το Ιράν αυτές οργανώσεις αποτελούν στόχο των οικονομικών κυρώσεων αλλά και των επιδρομών, τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από τους συμμάχους τους. Το Ιράν υποστηρίζει επίσης πολλές οργανώσεις, οι οποίες το 2014 πολέμησαν κατά του Ισλαμικού Κράτους και απέκτησαν μεγάλη επιρροή όταν ένωσαν τις δυνάμεις τους με τις δυνάμεις ασφαλείας και τον αμερικανικό στρατό για να νικήσουν τους εξτρεμιστές. Μία από τις πιο ισχυρές οργανώσεις είναι οι Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίησης. Να σημειωθεί ότι οι φιλοϊρανοί διαδηλωτές, που συμμετείχαν στα επεισόδια έξω από την πρεσβεία των ΗΠΑ, προέρχονταν από αυτή την οργάνωση. Τρία ηγετικά στελέχη της οργάνωσης, η οποία έχει ενταχθεί πλέον στον τακτικό στρατό του Ιράκ, συμμετείχαν επίσης στη διαμαρτυρία, συμπεριλαμβανομένου του Αμπού Μάχντι αλ Μουχάντις, ηγέτη της Κατάιμπ Χεζμπολάχ, ο οποίος εξοντώθηκε μαζί με τον Σουλεϊμανί. Ενδεικτικό της ισχύος των οργανώσεων αυτών είναι οι πολιτικές θέσεις που διατηρούν ηγετικά στελέχη τους. Ο οργανισμός Badr αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες ομάδες στην PMU, με τον αρχηγό της, Χάντι αλ Αμάρι, να ηγείται επίσης του πανίσχυρου Fatah στο Κοινοβούλιο. Ο Κάις αλ Χαζάλι, ο οποίος βρίσκεται στη λίστα τρομοκρατών των ΗΠΑ, είναι ο ηγέτης της Asaib Ahl al-Haq και πρωτοστάτησε στις προσπάθειες για αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ μετά την ήττα του Ισλαμικού Κράτους. Με τα νέα δεδομένα υπάρχουν φόβοι ότι οι πολυάριθμες φιλοϊρανικές οργανώσεις στην περιοχή μπορεί να εξαπολύσουν επιθέσεις εναντίον αμερικανικών βάσεων στα κράτη του Κόλπου ή εναντίον πετρελαιοφόρων ή εμπορικών πλοίων στην περιοχή των στενών του Χορμούζ, τα οποία η Τεχεράνη μπορεί να κλείσει ανά πάσα στιγμή. Δεν αποκλείεται μάλιστα να βάλουν στόχο τις πολυάριθμες βάσεις στις οποίες ο αμερικανικός στρατός είναι ανεπτυγμένος στο Ιράκ, τη Συρία, άλλες αμερικανικές πρεσβείες στην περιοχή, ή να επιτεθούν σε συμμάχους των ΗΠΑ, όπως το Ισραήλ ή η Σαουδική Αραβία, ακόμη και σε ευρωπαϊκές χώρες.

Αναπτύσσονται τα αμερικανικά στρατεύματα στο Ιράκ

Σε αντίδραση στις εξελίξεις στο Ιράκ, το Πεντάγωνο αποφάσισε να αναπτύξει «άμεσα επιπλέον δύναμη 500 ανδρών μετά την επίθεση εναντίον της πρεσβείας τους στη Βαγδάτη. Μετά όμως από το δολοφονικό κτύπημα, ο Υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Μαρκ Έσπερ, προειδοποίησε ότι ένα τάγμα 4.000 ανδρών έλαβε εντολή να βρίσκεται σε ετοιμότητα και μπορεί να αναπτυχθεί μέσα στις επόμενες ημέρες. Συνολικά οι ΗΠΑ έχουν αυτή τη στιγμή 5.200 στρατιωτικούς ανεπτυγμένους στο Ιράκ, επισήμως για να «βοηθούν και να εκπαιδεύουν» τον ιρακινό στρατό και για να αποφευχθεί μια ανάκαμψη της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος. Οι συνολικές δυνάμεις τους στη Μέση Ανατολή ανέρχονται σε 60.000 άτομα. Σύμφωνα με τον Έσπερ, η ανάπτυξη αυτών των στρατευμάτων αποτελεί την κατάλληλη και προληπτική δράση που χρειάζεται να ληφθεί ως απάντηση στο αυξανόμενο επίπεδο κινδύνου εναντίον του προσωπικού και των εγκαταστάσεων των ΗΠΑ. Στο πλαίσιο του ίδιου «αμυντικού» δόγματος, σύμφωνα με αναλυτές, διατάχθηκε και η εξόντωση του Σουλεϊμανί. Πάντως, στρατιωτικοί, μιλώντας σε αμερικανικά δίχτυα, είχαν αποκλείσει την πιθανότητα να σταλούν επιπλέον δυνάμεις στο Ιράκ, αλλά αντίθετα να αναπτυχθούν σε κοντινή χώρα της περιοχής, έτσι ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν γρήγορα εάν η κατάσταση επιδεινωθεί.

Το δίλημμα Τραμπ στη Μέση Ανατολή

Οι εξελίξεις πάντως για πολλούς αναλυτές καταδεικνύουν ότι το Ιράν έχει εγκλωβίσει τον Τραμπ σε μια κατάσταση, η οποία θα τον αναγκάσει να λάβει, κατά τον κρίσιμο χρόνο επανεκλογής του, σημαντικές αποφάσεις για την κλιμάκωση της έντασης στη Μέση Ανατολή και τον κίνδυνο γενικευμένων συρράξεων. Ουσιαστικά οι Ιρανοί με τις ενέργειές τους αναγκάζουν τις ΗΠΑ να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχει ρίσκο και κόστος από την πολιτική της «μέγιστης πίεσης» και των κυρώσεων εναντίον της ιρανικής οικονομίας. Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών εντάσσονται στο πλαίσιο του εκρηκτικού παιχνιδιού «γάτας και ποντικιού» ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ιράν, με το τελευταίο να προσπαθεί να προκαλέσει κόστος στην Ουάσιγκτον λόγω των βαριών οικονομικών κυρώσεων που του επιβλήθηκαν. Ουσιαστικά οι κυρώσεις αυτές ήταν η αιτία να ξεσπάσουν βίαιες μαζικές διαμαρτυρίες στο Ιράν, με τους ηγέτες της χώρας να υποστηρίζουν ότι οι κινητοποιήσεις αυτές είναι υποκινούμενες από τις ΗΠΑ για ανατροπή του καθεστώτος. Αν και η διοίκηση Τραμπ κατηγορεί τον Μπαράκ Ομπάμα για τη σημερινή συμπεριφορά της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή, πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι η αποχώρηση από τη συμφωνία για το πυρηνικά το 2018 ώθησε το Ιράν και τους συμμάχους του να υιοθετήσουν μια πιο επιθετική στάση απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε κάθε περίπτωση όμως ο Τραμπ είναι που θα κληθεί να αντιμετωπίσει το μεγάλο δίλημμα σε μια κρίσιμη στιγμή για την πολιτική του καριέρα. Από τη μια με κάθε τρόπο δεν πρέπει να δείξει αδυναμία μπροστά στις «προκλήσεις» της Τεχεράνης, ενώ από την άλλη θα πρέπει να αποφύγει την πυροδότηση μιας γενικευμένης σύγκρουσης με το Ιράν και τη βαθύτερη εμπλοκή στην κρίση του Ιράκ. Όπως όλα δείχνουν, η προεκλογική του υπόσχεση για απομάκρυνση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή θα τον στοιχειώνει σε όλη τη διάρκεια της επικείμενης καμπάνιας του, αφού μια τέτοια απόφαση είναι πιο σύνθετη και προβληματική απ’ όσο φαίνεται. Σύμφωνα με αναλυτές, ενώ υποσχόταν αποχώρηση των Αμερικανών στρατιωτών, στην πραγματικότητα έστειλε επιπρόσθετες δυνάμεις σε μερικές περιοχές, όπως για παράδειγμα 3.000 στρατιώτες στη Σαουδική Αραβία τον Οκτώβριο. Υπό το φως μάλιστα των τελευταίων εξελίξεων, δύσκολα θα μπορέσει να διατάξει μια αποχώρηση αμερικανικών στρατευμάτων εν μέσω της εξελισσόμενης κρίσης στη Μέση Ανατολή.