Οικονομικοί τομείς με σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης

Πολλές είναι οι συζητήσεις που γίνονται κατά καιρούς για την αναγκαιότητα αλλαγής του οικονομικού μοντέλου της χώρας και ενίσχυσης οικονομικών τομέων πέραν των παραδοσιακών. Το 2019 το δημοσιονομικό πλεόνασμα ξεπέρασε το ένα δισεκατομμύριο ευρώ και όπως δείχνουν οι αναλύσεις της Στατιστικής Υπηρεσίας, τα κρατικά έσοδα αυξάνονται από τους τομείς που τροφοδοτούσαν το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας και πριν δέκα χρόνια.

Δύο τομείς, που ενδεχομένως να έχουν σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης, είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία, αλλά και η έρευνα και τεχνολογία. Ο δεύτερος τομέας μπορεί να προφέρει στην οικονομία από μόνος ή μέσω συνεργιών που μπορεί να αναπτύξει σε άλλους τομείς. Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι η τεχνολογική αναβάθμιση των υπηρεσιών που προσφέρονται από το κράτος θα ενισχύσει το επιχειρηματικό περιβάλλον και θα διευκολύνει τη ζωή των πολιτών.

Γεωργία και κτηνοτροφία

Ανέκαθεν, η Κύπρος έδινε σημασία στην ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, ενώ από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα αποτελεί κόμβο εμπορίου των προϊόντων που έχουν να κάνουν με τους συγκεκριμένους τομείς. Η προσφορά στο ΑΕΠ της χώρας των συγκεκριμένων τομέων άγγιζε, σε όχι και τόσο μακρινές εποχές, το 18%, ενώ προσέφερε εργασία στο ένα τρίτο του οικονομικού πληθυσμού.

Δυστυχώς, μετά την ανάδειξη της χώρας ως χρηματοοικονομικό κέντρο, οι συγκεκριμένοι τομείς αφέθηκαν στη μοίρα τους, ενώ όλοι θυμόμαστε την καταστροφή μεγάλων ποσοτήτων σταφυλιών και τις επιδοτήσεις για ξερίζωμα των αμπελώνων (τώρα ψάχνουμε πρώτη ύλη για την παρασκευή κρασιών).

Σημαντικές είναι οι προοπτικές που διανοίγονται για το κυπριακό κρασί, το οποίο από την πτώση της περιόδου 2003 – 2005, όπως επισημάνθηκε πιο πάνω, ανακάμπτει σιγά-σιγά με την ανακαίνιση και τη δημιουργία οινοποιείων, τη θεσμοθέτηση τεχνολογικά αναπτυγμένων διαδικασιών και την ενίσχυση της εμπειρογνωμοσύνης και της εξειδίκευσης.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, το 2018 η Κύπρος εξήγαγε κρασί αξίας €2,5 εκ., την ώρα που οι ευρωπαϊκές χώρες στο σύνολό τους εξήγαγαν κρασί αξίας περίπου €23 δις (την ίδια χρονιά ως χώρα εισάγαμε κρασιά πολλαπλάσιας αξίας). Οι αριθμοί αυτοί καταδεικνύουν ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ενίσχυσης του τομέα.

Υπάρχουν μέτρα τα οποία μπορούν να ληφθούν, ώστε οι συγκεκριμένοι τομείς να ενισχυθούν, όπως η παροχή κινήτρων για σύμπτυξη γεωργικών μονάδων. Με αυτό τον τρόπο θα γίνει δυνατός ο εκσυγχρονισμός της καλλιέργειας και η προώθηση νέων οικονομικά βιώσιμων παραγωγών εξαγωγικού χαρακτήρα. Τα σχέδια πρέπει να εγκρίνονται από το Υπουργείο Γεωργίας και η όλη αναδιοργάνωση / σύμπτυξη δε θα έχει καμία φορολογική επιβάρυνση, όπως η απαλλαγή από το φόρο κεφαλαιουχικών κερδών στην περίπτωση που η σύμπτυξη αφορά μεταφορά ακίνητης ιδιοκτησίας.

Κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης πρέπει να υπάρξει καλύτερος συντονισμός της γεωργικής παραγωγής και επικέντρωση σε στρατηγικά προϊόντα, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος παραγωγής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα γίνει δυνατή και η εφαρμογή της τεχνολογίας σε συλλογική βάση, π.χ. κοινή διαχείριση μηχανημάτων. Πρέπει, επίσης, να παραχωρηθούν επιταχυνόμενες αποσβέσεις για συγκεκριμένες επενδύσεις, ενώ θα καταστεί δυνατή η άντληση περισσότερων κεφαλαίων από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία.

Παρόμοιες συμπτύξεις μονάδων μπορούν να γίνουν για σκοπούς κτηνοτροφίας αλλά και ιχθυοκαλλιέργειας, που σκοπό έχουν τη δημιουργία συνεργιών και τον εκσυγχρονισμό των παραγωγικών διαδικασιών.

Επιπλέον, θα πρέπει να προωθηθούν οι πιο κάτω πρωτοβουλίες:

• Ανάπτυξη συστημάτων άρδευσης και δημιουργία σύγχρονων κτηνοτροφικών μονάδων, σφαγείων και βιοτεχνιών επεξεργασίας προϊόντων
• Καλύτερος συντονισμός της γεωργικής παραγωγής και επικέντρωση σε στρατηγικά προϊόντα, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος παραγωγής
• Εφαρμογή τεχνολογίας σε συλλογική βάση, π.χ. κοινή διαχείριση μηχανημάτων
• Στενότερη συνεργασία και σύμπραξη σε θέματα τεχνολογίας και έρευνας με άλλες χώρες, π.χ. Ισραήλ
• Ανάπτυξη μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας
• Προώθηση της έρευνας και καινοτόμων τρόπων παραγωγής, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας και τη μείωση του κόστους παραγωγής των προϊόντων, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητά τους
• Αναβίωση της υπαίθρου, προσέλκυση νέων γεωργών/ανθρώπινου δυναμικού

Το γεωργικό μοντέλο του Ισραήλ θα πρέπει να μας προβληματίσει, καθώς προσφέρεται για πληθώρα διδαγμάτων. Τα προβλήματα άρδευσης, μορφολογίας εδάφους και έλλειψης γεωργικής γης είναι κοινά με την Κύπρο, δεν τους έχουν εμποδίσει όμως από το να ηγούνται παγκόσμια σε θέματα έρευνας και εξαγωγής στρατηγικών προϊόντων, όπως οργανικά φρούτα και λαχανικά (ακόμα και λουλουδιών), καλύπτοντας ταυτόχρονα 95% της εγχώριας ζήτησης σε τρόφιμα.

Υπάρχουν σημαντικές προοπτικές για τους τομείς της γεωργίας και κτηνοτροφίας, εφόσον σημαντικά προϊόντα που παράγονται στη χώρα μας, όπως το κρασί, το λάδι και το χαλλούμι (παρά τα σημαντικά λάθη που έγιναν) αναγνωρίζονται διεθνώς για την ποιότητά τους. Αυτό που χρειάζεται είναι η πιο συστηματική παρακολούθηση των αναγκών στα προϊόντα που παράγονται τόσο στην Κύπρο όσο και το εξωτερικό (για παράδειγμα, πρόσφατα τα εσπεριδοειδή που παράγονται στην Κύπρο δύσκολα μπορούσαν να εξαχθούν, λόγω των νέων ποικιλιών που ανέπτυξαν άλλες χώρες) και ο καθορισμός μιας ευέλικτης στρατηγικής με συνεχή παρακολούθηση.

Έρευνα και καινοτομία

Είναι πολλές οι φορές που γίνονται αναφορές για την αναγκαιότητα της προώθησης του τομέα της έρευνας και της καινοτομίας στην Κύπρο, ειδικά όταν η χώρα διέρχεται μέσα από μια περίοδο οικονομικής ύφεσης ή όταν αναπτύσσεται συζήτηση για την αναγκαιότητα εκσυγχρονισμού και αλλαγής του οικονομικού μοντέλου της χώρας.

Ο συγκεκριμένος τομέας αποτελεί σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας δραστηριότητας. Η συνεχής αναβάθμιση προϊόντων και υπηρεσιών διατηρεί την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών και αποφέρει σημαντικά έσοδα, τόσο στον ιδιωτικό τομέα όσο και στα κρατικά ταμεία.

Η ενίσχυση του τομέα, εκτός από τη σημαντική επένδυση που απαιτείται, προϋποθέτει και τη δημιουργία της ανάλογης κουλτούρας στις επιχειρήσεις και στην κοινωνία. Υπάρχουν χώρες, όπως για παράδειγμα το Ισραήλ, οι οποίες έχουν καταφέρει να καταξιωθούν ως πρότυπα ερευνητικά κέντρα. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα εταιρειών, ειδικά αυτών που ασχολούνται με το διαδίκτυο και την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, που κατάφεραν να ενταχθούν στα χρηματιστήρια, έχοντας πολύ ψηλή κεφαλαιοποίηση.

Η προώθηση τέτοιων δράσεων απαιτεί σωστό σχεδιασμό και τη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων, όπως για παράδειγμα παροχή κινήτρων σε εταιρείες και άτομα που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο τομέα, ισχυρό θεσμικό πλαίσιο προστασίας των επενδυτών, δυνατότητα εμπορικής εκμετάλλευσης των προϊόντων και των υπηρεσιών που αναπτύσσονται και ύπαρξη υποδομών.

Η ανάπτυξη τέτοιων υποδομών αναμένεται να βάλει την Κύπρο στον διεθνή χάρτη της έρευνας και της καινοτομίας και θα δώσει ακόμη μία επιλογή στις επιχειρήσεις που ασχολούνται στο συγκεκριμένο τομέα.

Επιπλέον, είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι μηχανισμοί χρηματοδότησης αλλά και εξόδου από την επένδυση. Για παράδειγμα, η χρηματοδότηση των διαδικασιών έρευνας και τεχνολογίας σε άλλες χώρες γίνεται είτε από επενδυτές, οι οποίοι ευελπιστούν στην εμπορική εκμετάλλευση των προϊόντων που θα αναπτυχτούν ώστε να πωλήσουν τις μετοχές τους με κέρδος (business angels), ίσως και μέσω ιδιωτικής τοποθέτησης με την εισαγωγή των μετοχών της εταιρείας σε κάποιο χρηματιστήριο, είτε από υφιστάμενες εταιρείες, οι οποίες προσπαθούν να εμπλουτίσουν και να εκσυγχρονίσουν τα προϊόντα τους.

Η Κύπρος παρέχει σημαντικά φορολογικά κίνητρα στους οργανισμούς που ασχολούνται με τον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, εφόσον παραχωρείται φορολογική έκπτωση μέχρι 50% του φορολογητέου εισοδήματος για επενδύσεις σε τέτοιους οργανισμού.

Όσον αφορά τα έσοδα από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (intellectual property), υπάρχει ειδική πρόνοια στον νόμο, σύμφωνα με την οποία το 80% των εισοδημάτων απαλλάσσεται από τη φορολογία, παρέχοντας επιπλέον κίνητρο σε οργανισμούς να χρησιμοποιήσουν την Κύπρο για εγγραφή τέτοιων δικαιωμάτων.

Επιπρόσθετα, παρέχονται συγκεκριμένα φορολογικά κίνητρα σε περίπτωση που υψηλόβαθμα στελέχη εταιρειών ή και ερευνητές αποφασίσουν να εγκατασταθούν στην Κύπρο. Παρέχεται, δηλαδή, φοροαπαλλαγή 50% από τον φόρο εισοδήματος όταν τα συνολικά ετήσια εισοδήματά τους ξεπερνούν τις 100.000 ευρώ.

Συνήθως η ανάπτυξη της έρευνας και καινοτομίας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός σύγχρονου και εξειδικευμένου πανεπιστημιακού ερευνητικού κέντρου. Στην Κύπρο υπάρχουν αναπτυγμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα με πλούσια ερευνητική δραστηριότητα. Ωστόσο αυτό που χρειάζεται, ως κάτι επιπλέον, είναι η διασύνδεσή της με την εμπορική εκμετάλλευση.

Η ερευνητική δραστηριότητα συνδέεται πολλές φορές με την τεχνολογία και την πληροφορική, κυρίως όσον αφορά λογισμικά προγράμματα. Υπάρχουν πολλοί άλλοι τομείς στους οποίους γίνονται τέτοιες δραστηριότητες. Στην περίπτωση της Κύπρου είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν τα χαρακτηριστικά στοιχεία της χώρας και ο τοπικός χαρακτήρας.

Όσον αφορά τις ηλεκτρονικές εφαρμογές διατραπεζικών συναλλαγών, το τελευταίο διάστημα αναπτύσσονται σημαντικά στην Κύπρο με την ανάπτυξη του «ηλεκτρονικού πορτοφολιού» και τη διεκπεραίωση όλο και περισσότερο συναλλαγών μέσω του διαδικτύου.

Εκτός από τα προγράμματα που σχετίζονται με την τεχνολογία, θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε ερευνητικά προγράμματα που αφορούν στη βοτανολογία, τη γεωργία, την ιχθυοκαλλιέργεια, τα δασικά προϊόντα και την ενέργεια και το φυσικό αέριο, όπως η βιομηχανία πετροχημικών προσόντων.

Η στήριξη των νεοφυών επιχειρήσεων αποτελεί το πρώτο βήμα στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που θα προάγει την έρευνα και τεχνολογία. Παρουσιάσεις και εκδηλώσεις που αφορούν τέτοιου είδους προσπάθειες έχουν αυξηθεί, ενώ μεγάλοι οργανισμοί ενίσχυσαν τις προσπάθειες στήριξης τέτοιων πρωτοβουλιών.

Ωστόσο βρισκόμαστε σε αρχικά στάδια. Αυτό που απαιτείται είναι η εκπόνηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ανάπτυξη του τομέα, ώστε να γίνει δυνατή από τη μια η προσέλκυση ξένων επενδυτών και ερευνητών και η αξιοποίηση του εγχώριου ανθρώπινου δυναμικού και των πρωτοβουλιών από την άλλη.