«Ενιαίον Κόμμα Εθνικόφρονος Παρατάξεως: Στα σπάργανα της σύγχρονης κυπριακής πολιτικής ζωής»

Πέρασε απαρατήρητη, υπό τη βαριά σκιά των τελευταίων πολιτικών εξελίξεων στα κατεχόμενα και στις ελεύθερες περιοχές, η παρουσίαση του βιβλίου «Ενιαίον Κόμμα Εθνικόφρονος Παρατάξεως: Στα σπάργανα της σύγχρονης κυπριακής πολιτικής ζωής» την περασμένη Δευτέρα, 12 Οκτωβρίου 2020. Συγγραφέας του βιβλίου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Ρίζες», είναι ο Μιχάλης Σταυρή, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Το βιβλίο καλύπτει ένα σημαντικό κενό στην κυπρολογική βιβλιογραφία, φωτίζοντας ουσιαστικά το κόμμα που αποτελεί τον «απόγονο» του ΕΔΜΑ και του Πατριωτικού Μετώπου και, κατά κάποιον τρόπο, τον «πρόγονο» κομμάτων της ευρύτερης Δεξιάς που θα δημιουργηθούν μετά την εισβολή.

Την παρουσίαση του βιβλίου, που έλαβεν χώραν στο Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ΙΙΙ, δίπλα από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου στη παλιά Λευκωσία, χαιρέτισε ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης.

Το βιβλίο παρουσίασαν ο Δρ Πέτρος Παπαπολυβίου, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου και ο Δρ Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, Κοσμήτορας της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.

Πρόεδρος: Υψίστης σημασίας διδάγματα

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στον χαιρετισμό του ανέφερε πως «για να κατανοήσει κανείς την ουσιαστική σημασία της ίδρυσης του Ενιαίου Κόμματος, αυτή πρέπει να ιδωθεί σε συνάρτηση με το ιστορικό πλαίσιο και τις λοιπές πολιτικές ζυμώσεις της εποχής».

«Δεδομένης της απουσίας κομματικής δραστηριότητας της πρότερης περιόδου, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν, η δημιουργία οργανωμένης πολιτικής ζωής υπήρξε εκ των ων ουκ άνευ, ή επιβεβλημένη, τόσο ως αναγκαίο στοιχείο ενός υγιούς δημοκρατικού βίου όσο και για την αντιμετώπιση προβλημάτων στους τομείς της δημόσιας ζωής του τόπου», ανέφερε.

Η ίδρυση του Ενιαίου Κόμματος το 1969 προκάλεσε, σύμφωνα με τον Νίκο Αναστασιάδη, «την άμεση ενεργοποίηση και άλλων πολιτικών προσωπικοτήτων της εποχής, με αποτέλεσμα τη δημιουργία και νέων κομμάτων». Έτσι, συνέχισε, τέθηκαν οι βάσεις «της εμπέδωσης, της συμμετοχής και της διαμόρφωσης των δημοκρατικών θεσμών, της ωρίμανσης, ή της έναρξης ωρίμανσης του πολιτικού πολιτισμού των Κυπρίων και της εξέλιξης της σύγχρονης κομματικής πολιτικής ζωής».

Ο Πρόεδρος στάθηκε επίσης στις «ιδιάζουσες συνθήκες, το ιδιαίτερα ταραχώδες κλίμα και το πολωτικό περιβάλλον που κυριάρχησαν την περίοδο που μεσολάβησε από την Ανεξαρτησία και τα τραγικά γεγονότα του 1974», περίοδος, σύμφωνα με τον ίδιο, «η οποία χαρακτηρίστηκε από τις προσπάθειες οικοδόμησης των κρατικών θεσμών μετά το τέλος του Απελευθερωτικού Αγώνα και την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, τις δικοινοτικές συγκρούσεις, τις εμφύλιες διαμάχες, το πραξικόπημα, την τουρκική εισβολή και τις συνέπειές της».

Υπογράμμισε επίσης τα διδάγματα, τα οποία στις μέρες μας ανάγονται σε υψίστης σημασίας και είναι απόλυτα συνυφασμένα με τη σημερινή κρίσιμη περίοδο, λέγοντας πως «αν κάτι μας δίδαξε η μακραίωνη ιστορία μας, όπως άλλωστε συνάγεται και στο βιβλίο που παρουσιάζουμε, είναι πως στον διχασμό χρεώνουμε τις χαμένες πατρίδες και στην ενότητα πιστώνουμε τις ένδοξες σελίδες της».

Παπαπολυβίου: Εξαντλητική έρευνα

Το βιβλίο «επιτρέπει να ανοίξει η συζήτηση μεταξύ των ιστορικών για τη σύγχρονη πολιτική ιστορία του τόπου μας, χωρίς κραυγές, δαιμονοποιήσεις και έτοιμες εκ των προτέρων απαντήσεις, έστω και με τις γνωστές δυσκολίες: Τις αρχειακές ελλείψεις, την αδιαφορία ή απροθυμία των πολιτικών κομμάτων και των πολιτικών να διασώσουν ή να δημιουργήσουν αρχείο (με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις) αλλά και τον τρόπο που γίνεται η συζήτηση για την ιστορία στο ημικατεχόμενό μας νησί», ανέφερε κατά την έναρξη της ομιλίας του ο Καθηγητής Πέτρος Παπαπολυβίου. «Όπου η σκιά της ιστορίας και ειδικά των τραγικών γεγονότων του 1974 επηρεάζει, εκτός από τις ζωές μας, την καθημερινή πολιτική αντιπαράθεση και τις πολωτικές παραταξιακές αντιπαραθέσεις, απαραίτητες για τις κομματικές συσπειρώσεις, ειδικά σε προεκλογικές περιόδους. Και ενώ ο Αττίλας παραμένει προ των πυλών», συμπλήρωσε.

Ο κ. Παπαπολυβίου έκανε εδιαίτερη μνεία στην εξαντλητική μελέτη των διαθέσιμων αρχειακών πηγών και του Τύπου και τη λήψη συνεντεύξεων από επιζώντες πρωταγωνιστές, σε μια εποχή που ακόμη και τα ελλαδικά αρχεία παραμένουν ερμητικά κλειστά, «κρίμασιν οις οίδε Κύριος», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.

Το «Ενιαίον» ανήκε «στον χώρο της Δεξιάς» και «ήταν αντικομμουνιστικό και εθνικόφρον κόμμα, ό,τι κι αν σήμαινε αυτό στην Κύπρο το 1969», προερχόμενο «από τους κύκλους των Αγωνιστών της ΕΟΚΑ, από τον ίδιο χώρο που προέκυψε το ΕΔΜΑ, το 1959, η Οργάνωση Ακρίτας του 1962, και το “Πατριωτικό Μέτωπο”». Το κόμμα «ονομαζόταν αρχικά Εθνικόφρονος Συμπολιτεύσεως, στήριζε δηλαδή την κυβέρνηση Μακαρίου», πρόσθεσε.

Ο κ. Παπαπολυβίου έκανε αναφορά στους πρωταγωνιστές του «Ενιαίου», Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, Γλαύκο Κληρίδη και Τάσσο Παπαδόπουλο, τις σχέσεις τους με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τα άλλα κόμματα και πολιτικές προσωπικότητες της εποχής, όπως τον Βάσο Λυσσαρίδη, τον Νίκο Σαμψών και τον Ανδρέα Αζίνα.

Ανέδειξε επίσης τη «μοιραία» εμπλοκή του Ενιαίου «στη δραματική περιδίνηση της περιόδου 1970-1974» και, μετά την απόπειρα δολοφονίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και τη δολοφονία του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, τη μεταπήδηση στελεχών του στο αντιμακαριακό στρατόπεδο, στην ΕΟΚΑ-Β’ και στην πραξικοπηματική κυβέρνηση Σαμψών. Υπογράμμισε όμως πως «ασχέτως με τα παραπάνω, το Ενιαίο, μέχρι και τη διάλυσή του, παρέμεινε το μεγαλύτερο κόμμα του Μακαριακού χώρου, διατηρώντας τις αποστάσεις και τις επιμέρους διαφωνίες του».

Αιμιλιανίδης: Έργο-τομή στη κυπριακή ιστορία

Ο Καθηγητής Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, αφού έκανε αναφορά στην υψηλή ποιότητα του περιεχομένου και των προηγούμενων εκδόσεων του Ιδρύματος Πολύκαρπος Γιωρκάτζη, είπε πως η μονογραφία του Μιχάλη Σταυρή είναι «ένα έργο-τομή στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία» και «έχει ως σκοπό να καλύψει ένα σημαντικό βιβλιογραφικό κενό, που αφορά σε ένα εμβληματικό πολιτικό κόμμα της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας, το Ενιαίο».

Τόνισε και αυτός τη δυσκολία στην αρχειακή έρευνα στην Κύπρο και επικρότησε τον συγγραφέα για τη λήψη προφορικών συνεντεύξεων «εφόσον αποκαλύπτουν στοιχεία άγνωστα, τα οποία, δυστυχώς, με τον θάνατο του συνεντευξιαζόμενου θα χάνονταν οριστικά από τη γνώση μας ως κοινωνία».

Ο κ. Αιμιλιανίδης στην ομιλία του μίλησε για την κατάσταση που επικρατούσε πριν από το 1969. Το Πατριωτικό Μέτωπο, είπε, «αν και περιελάμβανε τις δυνάμεις που στήριζαν τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, δεν αποτελούσε οργανωμένο κόμμα, εφόσον απαρτιζόταν από βουλευτές διαφορετικών κοινωνικοπολιτικών κατευθύνσεων. Η έλλειψη πολυκομματισμού δημιουργούσε μια γενικότερη αδυναμία ομαλής κοινοβουλευτικής και πολιτικής λειτουργίας, εφόσον μοναδικά κόμματα στην Κύπρο ήταν το ΑΚΕΛ και το Δημοκρατικό Εθνικό Κόμμα (ΔΕΚ) του Τάκη Ευδόκα, το οποίο ιδρύθηκε τον Μάιο του 1968 και συνιστούσε το μόνο, αντιπολιτευτικό προς τον Μακάριο, κόμμα. Το Ενιαίο θα ήταν νέο φιλοκυβερνητικό κόμμα που θα αποτελούσε ‘‘διάδοχο σχήμα του Πατριωτικού Μετώπου και θα εξέφραζε τον κεντροδεξιό χώρο’’ και θα συνέβαλλε καθοριστικά στη περαιτέρω εξέλιξη της πολιτικής οργάνωσης της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Λόγω της δυσαρέσκειας του Προέδρου στην ανάμειξη του Γιωρκάτζη, ανέφερε, ενθάρρυνε την σχεδόν ταυτόχρονη δημιουργία της ΕΔΕΚ, του Προοδευτικού Κόμματος και της Προοδευτικής Παράταξης. «Όπως λέχθηκε “και είπε ο Μακάριος να γίνουν κόμματα, και έγιναν κόμματα”», είπε χαρακτηριστικά, αναλύοντας τη στήριξη, αλλά και τη διαφωνία του Ενιαίου τόσο με τον Μακάριο, όσο και μετέπειτα με το Εθνικό Μέτωπο και την ΕΟΚΑ-Β’.

Ο συγγραφέας

Ο πολυγραφότατος νεαρός συγγραφέας έχει στο βιογραφικό του πλειάδα εκδόσεων και δημοσιεύσεων γύρω από διάφορες πτυχές της νεότερης και σύγχρονης κυπριακής ιστορίας.

Ο Μιχάλης Σταυρή έχει δημοσιεύσει για τις κυπρο-ιρλανδικές σχέσεις με έμφαση στην γνωριμία αγωνιστών της ΕΟΚΑ και του IRA στις βρετανικές φυλακές, τα ανθελληνικά πογκρόμ της Κωνσταντινούπολης, τη ζωή των αγωνιστών της ΕΟΚΑ στα κρατητήρια και τις φυλακές, την προσφορά της Μονής Μαχαιρά στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα και τις μικρές βρετανικές παραστρατιωτικές ομάδες «ΑΚΟΕ» και «Cromwell» στην Κύπρο, μεταξύ πολλών άλλων. Στην εν εξελίξει διδακτορική του διατριβή πραγματεύεται τον βίο και την πολιτεία του Νικόλαου Καταλάνου.

Στην αντιφώνησή του, ο συγγραφέας Μιχάλης Σταυρή ευχαρίστησε το Ίδρυμα Πολύκαρπος Γιωρκάτζης για την στήριξη στο ερευνητικό του έργο, όσους τον βοήθησαν στην αποπεράτωσή του και την οικογένειά και τη σύζυγό του που στάθηκαν στο πλευρό του σε όλη τη διάρκεια της έρευνας και της συγγραφής.