Αύρα Σιδηροπούλου: Η ηθική δεν εκτοπίζεται

«Ιχνηλατώντας τις πολλαπλές μορφές ενός μείζονος κοινωνικού προβλήματος, τη σεξουαλική κακοποίηση και τη δολοφονία ενός δεκάχρονου κοριτσιού από έναν κατά συρροήν δολοφόνο, το συγκλονιστικό Frozen (1998) της Βρετανίδας συγγραφέα Bryony Lavery φαντάζει περισσότερο επίκαιρο από ποτέ. To έργο αποτελεί μία μοναδική σπουδή στην ανατομία ενός εγκλήματος, μία ενδελεχή διείσδυση σε ένα διαταραγμένο μυαλό, στην οδύνη της απώλειας ενός μικρού παιδιού και στην απόπειρα επιστημονικής διερεύνησης των νευρολογικών διαστάσεων που ωθούν έναν άνθρωπο σε ένα τέτοιο έγκλημα. Κυρίως, όμως, το έργο πραγματεύεται την έννοια της πραγματικής συγχώρεσης, ως αναγκαία προϋπόθεση για να μπορέσει κάποιος να συνεχίσει να ζει.

»Η παράσταση, σε νέα μετάφραση της Aύρας Σιδηροπούλου, αναδεικνύει την πρωτοποριακή, αιχμηρή γραφή της Lavery μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των τριών πρωταγωνιστών – μιας μητέρας, ενός παιδόφιλου δολοφόνου και μιας ψυχιάτρου – που σταδιακά συνδέονται. Βασικό ρόλο στη δράση διαδραματίζει η εισβολή του ‘‘έξω’’ στο ‘‘μέσα’’, του βιωμένου στο φαντασιακό, του πραγματικού γεγονότος στον χώρο της διαταραγμένης μνήμης. Το έργο προβάλλει, μέσα από μια ρηξικέλευθη θεατρική φόρμα και με τον πιο αμείλικτο τρόπο, την υποδόρια βία που ελλοχεύει πίσω από πολλές ανθρώπινες πράξεις, αλλά και την υπαρξιακή ανάγκη για συγχώρεση. Ένα εκλεκτό επιτελείο συντελεστών δημιουργεί το ασφυκτικό, αλλά και βαθιά ανθρώπινο σύμπαν του έργου»...

Το συγκλονιστικό έργο της Bryony Lavery παρουσιάζει στο κυπριακό κοινό η καλλιτεχνική ομάδα του Θεάτρου Σκάλα, σε μετάφραση/σκηνοθεσία της Αύρας Σιδηροπούλου, σκηνικά κοστούμια Γιώργου Τενέντε, με τη συνεργασία μιας πλειάδας εκλεκτών συνεργατών. Η πρεμιέρα δόθηκε χθες στο Θέατρο Σκάλα, στη Λάρνακα, ενώ παραστάσεις θα δίνονται μέχρι και τα μέσα Νοεμβρίου στη Λάρνακα και στη Λευκωσία.

Για την παράσταση, μίλησε στη «Σημερινή» της Κυριακής η μεταφράστρια και σκηνοθέτρια του έργου, Αύρα Σιδηροπούλου.
Ένα έργο που δοκιμάζει τις καλλιτεχνικές αντοχές μας

Το Frozen είναι ένα έργο που μιλά για τον πόνο, την εκδίκηση και τη δύναμη της συγχώρεσης. Μέσα από ποιους θεατρικούς κώδικες το προσεγγίσατε;

O σύγχρονος τρόπος γραφής που χαρακτηρίζει κατ’ εξοχήν τη βρετανική δραματουργία στα τέλη του 20ού και τις αρχές του 21ου αιώνα δοκιμάζει διαρκώς τις καλλιτεχνικές αλλά και αντιληπτικές μας αντοχές. Στο κείμενο της Lavery, η συναρπαστική θεατρική φόρμα των φαινομενικά αυτοτελών στιγμιοτύπων, που σταδιακά συνδέονται με τον πιο αμείλικτο και αμετάκλητο τρόπο, αποτελεί πρόκληση για κάθε σκηνοθέτη, ηθοποιό και ομάδα. H κάθε σκηνή του έργου μάς ταξιδεύει σε ένα πολύ διαφορετικό συναισθηματικό τοπίo – από τον χώρο δράσης του παιδόφιλου, στην αφόρητη αγωνία της μητέρας του παιδιού που αγνοείται, στη διάλεξη της ψυχιάτρου που μας εξηγεί τη λειτουργία του εγκεφαλικού φλοιού ατόμων που έχουν υποστεί ψυχική και σωματική κακοποίηση. Δουλέψαμε μέσα από τον πόνο, τον θυμό και την άρνηση των δραματικών προσώπων. Με τον σκηνογράφο Γιώργο Τενέντε προσπαθήσαμε στην πορεία να διαμορφώσουμε ένα εικαστικό περιβάλλον που θα μπορέσει να φιλοξενήσει τις αμφισημίες του κειμένου, αφήνοντας χώρο για τις συναισθηματικές ρωγμές που προκαλεί μία τόσο ευαίσθητη διαλεκτική όπως αυτή ανάμεσα στον δολοφόνο και το θύμα/θύματά του. Το video art της παράστασης δημιουργεί ένα παράλληλο σύμπαν μνήμης, που διαχέεται στην αντίληψη του κοινού ταυτόχρονα με τα γεγονότα που εκτυλίσσονται κατά τη ζωντανή δράση. Eπιπλέον, τo ηχητικό τοπίο αλλά και η πρωτότυπη μουσική σύνθεση του Bάνια Aπέργη χτίζουν νότα-νότα την ατμόσφαιρα της απειλής, του τρόμου αλλά και του πένθους, όπου εδράζεται το συναισθηματικό φορτίο της παράστασης.

Ηθική και επιστήμη

Μπορεί, σε πράξεις όπως ο φόνος και ο βιασμός, η επιστήμη να «εκτοπίσει» την ηθική, αλλάζοντας τους λόγους περί δικαιοσύνης και τιμωρίας;

Η ηθική δεν εκτοπίζεται. Η επιστήμη, όπως μας δείχνει η Lavery, μπορεί να δώσει κάποιες εξηγήσεις μόνο για τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου ενός εγκληματικού ατόμου, και αυτήν ακριβώς τη διερεύνηση προτείνει το έργο. Άρα, λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό, το «Frozen. Kάτω από τον Πάγο» θέτει ένα μεγάλο ερώτημα: Κατά πόσον εγκληματικές πράξεις του μεγέθους της παιδοφιλίας και της σεξουαλικής κακοποίησης μπορούν να συγχωρεθούν, εάν τα κίνητρα που τις υποκινούν ανιχνεύονται περισσότερο στην ίδια τη νευρολογική λειτουργία ενός ανθρώπινου οργανισμού, ξεπερνώντας τη συνειδητή επιλογή. Aυτό το ερώτημα είναι, βέβαια, τεράστιο.

Κανένα έργο και καμία παράσταση, πιστεύω, δεν μπορεί να δώσει μία τελική απάντηση. Με την παράσταση, θέτουμε αυτόν τον προβληματισμό στον εαυτό μας και στους θεατές μας, για να αποφασίσει ο καθένας κατά πόσον και υπό ποιες προϋποθέσεις θα μπορούσε το επιστημονικό κριτήριο να ξεπεράσει το ηθικό. Το να προσπαθήσεις να καταλήξεις σε ένα απόλυτο συμπέρασμα είναι βασανιστικό: απαιτεί νηφαλιότητα, κρίσιμες αλλά ενδεχομένως και επικίνδυνες παραδοχές.

Μέσα σε ποιο πλαίσιο μπορεί να λειτουργήσει η νομιμότητα της συγχώρεσης, απόντος του θύματος;

Το έργο πραγματεύεται, χωρίς να εισχωρεί σε νομικά επιχειρήματα, τον δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης ενός παιδόφιλου. Δεν παίρνει θέση και αφήνει στην κρίση του καθενός το πώς μπορεί κάποιος να αντιλαμβάνεται τη συγχώρεση, δηλαδή τους ψυχικούς μηχανισμούς που θα του επιτρέψουν να προχωρήσει, όταν έχει υποστεί την υπέρτατη απώλεια, δηλαδή αυτήν ενός παιδιού.

Στο έργο μας, ο χαρακτήρας της μητέρας περνάει μέσα από διάφορα στάδια πένθους, έως ότου μπορέσει εν τέλει να αντιμετωπίσει με συναισθηματική τιμιότητα την βάναυση αλήθεια για το παιδί της. Το θύμα «εκπροσωπείται» από τη μητέρα του, Νάνσι, που δίνει έναν μεγάλο αγώνα όχι μόνο για να αντιμετωπίσει την προσωπική οδύνη, αλλά και για να υπερασπιστεί τη μνήμη του παιδιού της. Στα μάτια του θεατή, η Νάνσι ανυψώνεται σε ένα αρχέτυπο, αυτό του αέναου αγώνα για δικαίωση του θύματος. Στην περίπτωσή της, η συγχώρεση του θύτη δεν ταυτίζεται με την ηθική του απαλλαγή, αλλά με την αναγκαιότητα της υπέρβασης, έτσι ώστε η ζωή με κάποιον τρόπο να συνεχίσει. Σε κάθε περίπτωση, η μνήμη μιας απώλειας αυτού του μεγέθους επιβάλλει τους δικούς της κανόνες και, εκ των πραγμάτων, δεν μπορεί παρά να παραμένει ανεξίτηλη.

Η συγχώρεση δεν χωρά σε καλούπια

Η συγχώρεση, όπως την εργαλειοποιεί η Bryony Lavery​ στο Frozen, λειτουργεί ως το κλειδί για να ξαναϋπάρξει ανθρώπινη κοινωνία, έπειτα ακόμα και από το πιο αποτρόπαιο έγκλημα. Μπορεί, κατά τη γνώμη σας, η συγχώρεση, στο καθαρά ανθρώπινο επίπεδο, να έχει έναν καθολικευτικκό χαρακτήρα; Και τι γίνεται μ' εκείνους που δεν μπορούν να συγχωρήσουν;

Mέσα από την προβολή της κυμαινόμενης ψυχολογικής κατάστασης των ηρώων, η παράσταση αναμένεται να εγείρει πληθώρα αντικρουόμενων συναισθημάτων στον θεατή. Mια τέτοια αντίδραση είναι αναμενόμενη. Ο τρόπος που συγχωρούμε δεν μπορεί να χωρέσει σε καλούπια. To αν κάποιος μπορεί να συγχωρέσει και σε ποιον βαθμό αφορά τις ιδιαίτερες συνθήκες μέσα από τις οποίες βιώνει τον πόνο, τη στέρηση, την ανάγκη για εκδίκηση. Το «Frozen. Κάτω από τον Πάγο» μάς προσκαλεί να εξετάσουμε τη σημασία της συγχώρεσης ως ένα βασικό εργαλείο συναισθηματικής υγείας. Εν τέλει, όσοι μπορούν να συγχωρέσουν, μπορούν ίσως να προχωρήσουν παρακάτω.

Πείτε μας δύο λόγια για τους συντελεστές της παράστασης...

Την παράσταση δημιούργησε ένα δεμένο σύνολο καλλιτεχνικών συντελεστών. Τα πρόσωπα του έργου ερμηνεύουν οι Λέα Μαλένη, Μόνικα Μελέκη και Στέλιος Καλλιστράτης. Το σκηνικό και τα κοστούμια είναι του Γιώργου Τενέντε, η μουσική σύνθεση του Βάνια Απέργη, το video art της Aρτέμιδας Tζάβρα-Bulloch και οι φωτισμοί του Miroslav Stanchev. Boηθοί σκηνοθέτη είναι η Mαρία Χατζηστυλλή και η Άντρη Παύλου.


Πότε και πού μπορούμε να παρακολουθήσουμε την παράσταση;

Η πρεμιέρα μας έγινε χθες Σάββατο, 17 Οκτωβρίου, στο Θέατρο Σκάλα στη Λάρνακα. Οι παραστάσεις μας στη Λάρνακα θα πραγματοποιηθούν στις 24, 25, 31 Οκτωβρίου 2020 και 1, 7, 8, 14, 15 Νοεμβρίου (20.30), ενώ θα δοθούν και 3 παραστάσεις στη Λευκωσία (20:30, Θέατρο Δέντρο) στις 27, 28, 29 Οκτωβρίου. Σημειώνεται ότι, λόγω της ιδιαίτερης θεματολογίας του έργου, η παράσταση είναι ακατάλληλη για παιδιά κάτω των 15 ετών.

Ταυτότητα Παράστασης

Μετάφραση / Σκηνοθεσία: Αύρα Σιδηροπούλου

Σκηνικά / Κοστούμια: Γιώργος Τενέντες

Μουσική Σύνθεση: Βάνιας Απέργης

Σχεδιασμός Φωτισμών: Miroslav Stanchev

Video Art: Άρτεμις Τζάβρα-Bulloch

Βοηθοί Σκηνοθέτη: Μαρία Χατζηστυλλή, Άντρη Παύλου

Ερμηνεύουν: Λέα Μαλένη, Μόνικα Μελέκη, Στέλιος Καλλιστράτης

Πρεμιέρα: 17 Οκτωβρίου 2020, στις 20:30 | Θέατρο ΣΚΑΛA

Παραστάσεις: 18, 24, 25, 31 Οκτωβρίου 2020 & 1, 7, 8, 14, 15 Νοεμβρίου 2020,

στις 20:30 | Θέατρο ΣΚΑΛΑ

Λευκωσία: 27, 28, 29 Οκτωβρίου 2020, στις 20:30 | Θέατρο ΔΕΝΤΡΟ

Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 24652800/1 – 99490102

Η παράσταση είναι ακατάλληλη για παιδιά κάτω των 15 ετών.