«Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών» - Βουλγαρική πρόταση για συμπερίληψη Κύπρου και Ελλάδας

Εντελώς απαρατήρητη πέρασε μια πρόταση που κατέθεσε ο Πρόεδρος της Βουλγαρίας Rumen Radev στην τελευταία σύνοδο της «Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών». Συγκεκριμένα, ο Βούλγαρος Πρόεδρος πρότεινε τη συμπερίληψη Ελλάδας και Κύπρου στην πρωτοβουλία που οργανώθηκε το 2015 και σε αυτήν περιλαμβάνονται 12 κράτη-μέλη της κεντρικής και ανατολικής ΕΕ.

Πρωτοβουλία «Τριών Θαλασσών»

Η περιφερειακή πρωτοβουλία («3 Seas Initiative»), την οποία ξεκίνησαν Κροατία και Πολωνία, φέρνει κοντά ευρωπαϊκά κράτη στο τρίγωνο των θαλασσών της Αδριατικής, της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας. Σκοπός της είναι η επίτευξη βιωσιμότητας και ανάπτυξης μέσα από κοινά προγράμματα ενέργειας, υποδομών, πράσινης και ψηφιακής οικονομίας και «να κάνει την κεντρική Ευρώπη την ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής ανθεκτικότητας», σύμφωνα με την πρώην Πρόεδρο της Κροατίας Kolinda Grabar-Kitarović.

Ένα από τα μεγάλα προγράμματα της πρωτοβουλίας είναι η «Via Carpathia», που θα δημιουργήσει έναν εμπορικά αναγκαίο κάθετο διάδρομο. Ο αυτοκινητόδρομος θα συνδέει τον λιμένα της Κλάιπεντα της Λιθουανίας με τη Θεσσαλονίκη, διά μέσου Πολωνίας, Σλοβακίας, Ουγγαρίας, Ρουμανίας και Βουλγαρίας.

Στα θέματα ενέργειας, η Πρωτοβουλία μέχρι στιγμής θέλει να κεφαλαιοποιήσει στους νέους τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) σε Πολωνία και Λιθουανία, τη σύνδεση με τον Υπεραδριατικό Αγωγό (TAP) Ελλάδας-Ιταλίας και τα ρουμανικά κοιτάσματα φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα.

Στο Βουκουρέστι το 2018 υπεγράφη συμφωνία για 48 πολυμερή, διμερή και εθνικά προγράμματα διασύνδεσης. Αυτά περιλαμβάνουν προγράμματα ενέργειας (π.χ. αγωγός Ιονίου-Αδριατικής), ψηφιακής ανάπτυξης (π.χ. ψηφιακός διάδρομος 3 Θαλασσών, φόρουμ έξυπνων πόλεων, διαλειτουργικότητα, 5G) και μεταφορών (π.χ. Viking Train, ποτάμιος διάδρομος Δούναβη-Όντερ-Έλβας, σήραγγα του Αίμου “Petrohan Pass”). Σε πολλά ήδη συμμετέχει και η Ελλάδα, καθώς και άλλες χώρες εκτός «3 Seas», όπως Σερβία, Μαυροβούνιο, Ιταλία, Φινλανδία, Νορβηγία, Αλβανία και Τουρκία.

ΕΕ και ΗΠΑ στηρίζουν την πρωτοβουλία σε ανώτατο επίπεδο ως παράγοντα αναχαίτισης της επιρροής Κίνας-Ρωσίας στην κεντροανατολική Ευρώπη. Στη Σύνοδο της Βαρσοβίας το 2017 συμμετείχε ο ίδιος ο Πρόεδρος Donald Trump και το 2018 στο Βουκουρέστι παρών ήταν ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean-Claude Juncker. Τον Φεβρουάριο του 2018 οι Πρέσβεις των ΗΠΑ στις 12 χώρες συναντήθηκαν στο Βουκουρέστι υπό την αιγίδα του Atlantic Council με σκοπό τη στήριξη της πρωτοβουλίας.

Επίσκεψη στην Ελλάδα

Ο Πρόεδρος Radev συναντήθηκε στις 14 Οκτωβρίου με τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου σε επίσημη επίσκεψή του στην Ελλάδα. Ενημερώθηκε για τις τουρκικές προκλήσεις στην ελλαδοκυπριακή ΑΟΖ και την κατεχόμενη Αμμόχωστο.

Σύμφωνα με το «ΑΠΕ-ΜΠΕ» (13/10/2020), σε ό,τι αφορά το ζήτημα της συμπεριφοράς της Τουρκίας, ο Βούλγαρος Πρόεδρος τοποθετήθηκε προσεκτικά: «Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τόσο η Ελλάδα, όσο και η Βουλγαρία είναι προκλήσεις που θα έπρεπε να θεωρούμε ευρωπαϊκές προκλήσεις», είπε. «Γιατί, αυτός είναι ο πυρήνας της ΕΕ: η αλληλεγγύη», τόνισε. «Στο πλαίσιο των προκλήσεων του παρόντος αλλά και του μέλλοντος, μια κοινή αποστολή μας είναι να υπερασπιζόμαστε τον κοινό ευρωπαϊκό χώρο ως προς τις αξίες και τον πολιτισμό του».

Εγκωμιάζοντας την ελλαδική προσπάθεια προσέλκυσης επενδυτών στο πεδίο της υψηλής τεχνολογίας, έκανε αναφορά στην «Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών» και τον σχεδιασμό για την οικοδόμηση νέων υποδομών στις μεταφορές και στις τηλεπικοινωνίες.

Ο Πτέραρχος ε.α. Rumen Radev από το Ντιμίτροβγκραντ είχε μια λαμπρή πορεία στη Βουλγαρική Πολεμική Αεροπορία και υπηρέτησε ως Διοικητής. Εξελέγη Πρόεδρος τον Ιανουάριο του 2017, υποστηριζόμενος από το Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (BSC).

Στην πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 2017 ανέφερε πως οι σχέσεις των δύο χωρών είναι απόδειξη πως δύο λαοί μπορούν να βάλουν στην άκρη τα προβλήματα του παρελθόντος και να έχουν εποικοδομητικό παρόν και μέλλον, αποτελώντας επιτυχημένο παράδειγμα για τα Βαλκάνια. Ο τότε Πρόεδρος Προκόπης Παυλόπουλος τίμησε τον ομόλογό του με τον «Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Σωτήρος» (Βαλκανικό Περισκόπιο, 24/06/2017).

Πρόταση Radev για Κύπρο-Ελλάδα

Στην τελευταία σύνοδο στο Ταλίν της Εσθονίας, ο Πρόεδρος Radev ανέφερε πως «η πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών θα κερδίσει από την επέκταση και την συμπερίληψη της Ελλάδας και της Κύπρου», όπως μετέδωσε η βουλγαρική ραδιοφωνία (BNR, 19/10/2020).

«Δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε μόνο με όρους αγωγών και ασφάλτων. Δεν είναι μόνο αυτό το μέλλον μας. Ναι, οι υποδομές είναι σημαντικές, αλλά πρέπει να έχουμε μια οικονομία του μέλλοντος, πρέπει να επενδύσουμε στην επιστημονική και εκπαιδευτική βιωσιμότητα, στην ανάπτυξη ικανοτήτων και στη συνδεσιμότητα μεταξύ των ερευνητικών ομάδων της νεολαίας μας, των οργανισμών, των πανεπιστημίων», είπε ο Radev, σύμφωνα με τη βουλγαρική τηλεόραση (BNT, 19/10/2020).

Στην επόμενη σύνοδο των Τριών Θαλασσών θα προεδρεύει η Βουλγαρία. Ως προτεραιότητα της βουλγαρικής προεδρίας ο Rumen Radev έθεσε την οικοδόμηση εκπαιδευτικών και επιστημονικών συνδέσμων.

«Δεν έχουμε κανένα συμφέρον στο να παραμένουμε στη γεωγραφική περιφέρεια με τις υποδομές, την ενέργεια και τους ψηφιακούς διαδρόμους να τερματίζουν στα σύνορά μας. Πρέπει να συνεχίσουν στους εταίρους μας. Συνεπώς, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι μια φυσική προέκταση αυτής της πρωτοβουλίας», δήλωσε.

Σύμφωνα με την ΒΝΤ (19/10/2020), ο Radev είχε συνομιλίες με τους ηγέτες Ελλάδας και Κύπρου και του ανέφεραν πως είναι έτοιμοι να ανταποκριθούν στη πρόσκληση. Είναι σημαντική η προσέλκυση κεφαλαίων και αν όλες οι εμπλεκόμενες χώρες ανταποκριθούν οικονομικά, τότε και οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να συνεισφέρουν $1 δις, πρόσθεσε. Η μετουσίωση της ρητορικής σε πράξη όμως θα χρειαστεί μεγάλα κεφάλαια, σύμφωνα με ανάλυση της Fanni Virág του Atlantic Council (07/11/2018).

Κυπριακό αέριο, βουλγαρικοί αγωγοί

Η «Σημερινή» μίλησε για το θέμα με τον Δρα Mihail Petkov, Πολιτικό Επιστήμονα και συγγραφέα του βιβλίου «Oligarchic Party-Group Relations in Bulgaria» (2016, Palgrave Macmillan). Η ανακοίνωση του Προέδρου Radev, ανέφερε, για «νέα ενεργειακά προγράμματα των Τριών Θαλασσών είναι ευθυγραμμισμένη με τη φιλελληνική του στάση, ωστόσο, παραμένει να δούμε εάν αυτά θα υλοποιηθούν».

Ο Radev συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη το 2017 στη Λευκωσία και το 2018 φιλοξένησε τον Πρόεδρο της Βουλής Δημήτρη Συλλούρη.

«Και στις δύο συναντήσεις υπήρχε αναφορά σε ενέργεια για κοινό όφελος. Η δήλωση του Radev φαίνεται να σχετίζεται ενεργειακά με τον αγωγό Eastring, που σκοπεύει να ενσωματώσει τα δίκτυα φυσικού αερίου Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Σλοβακίας και Ουγγαρίας, αλλά με αέριο που έρχεται γενικά από Κασπία, Ανατολική Μεσόγειο, Μαύρη Θάλασσα και αλλού. Εδώ είναι η σημασία των δύο ελληνικών κρατών, διότι η συμμετοχή τους θα προσφέρει πραγματική ενεργειακή διαφοροποίηση στην ΕΕ. Η Κύπρος με τα κοιτάσματά της, η Ελλάδα με την υποδομή της. Και οι δύο μαζί μπορούν να προσφέρουν απεξάρτηση από Ρωσία και Τουρκία», εκτιμά ο Petkov.

«Η προεδρία των Τριών Θαλασσών από τον ίδιο ίσως να του δώσει τη δύναμη για να ακολουθήσει μια πιο αποτελεσματική εξωτερική πολιτική και την ευκαιρία να πετύχει τους δικούς του πολιτικούς στόχους μεγαλύτερης τοπικής και γεωπολιτικής σημασίας», αναφέρει.

Προσθέτει πως δεν είναι ακόμα ξεκάθαρα τα πράγματα στον διαμορφούμενο ενεργειακό τομέα, καθώς φαίνεται να υπάρχει διάσταση απόψεων μεταξύ του Προέδρου Radev και του Πρωθυπουργού Boyko Borisov. Ο τελευταίος προωθεί ένα δικό του ενεργειακό πρόγραμμα, το Balkan Gas Hub, που βρίσκεται σε πιο προχωρημένο στάδιο. Το τελευταίο ξεκίνησε μετά τη διακοπή του SouthStream, με στήριξη της ρωσικής Gazprom, πράγμα που καλωσόρισαν ΗΠΑ και ΕΕ.

Ταυτόχρονα, υπάρχουν και οι εσωτερικές πολιτικές έριδες, με τη δημοτικότητα του δεξιού Borisov να μειώνεται, αλλά και την πρόσφατη θέση του Tasko Ermenkov του σοσιαλιστικού κόμματος, απ’ όπου προέρχεται ο Radev, που φαίνεται να στηρίζει τον ρωσοτουρκικό αγωγό TurkStream χωρίς αναφορά στους άλλους δύο.

Ο Petkov αναρωτιέται, αν η ανυπαρξία ευρύτερης συζήτησης για τα τρία προγράμματα και του τριπλού εσωτερικού πολιτικού ανταγωνισμού σημαίνει πως ίσως είναι ανταγωνιστικά μεταξύ τους.

Καταλήγοντας, ο Petkov εκτιμά ότι «βλέποντας τα πράγματα με ένα άλλο φακό, η πρόσκληση επιτρέπει περισσότερη επιρροή στα ελληνικά κράτη, αν κρίνουμε από την απουσία αναφοράς του Radev στην Τουρκία έναντι της ανοικτής πρόσκλησης σε Κύπρο και Ελλάδα, και αυτό είναι μια νύξη ευκαιρίας. Εάν το κυπριακό αέριο διοχετεύεται μέσω Ελλάδας στη Βουλγαρία και απ’ εκεί στην ΕΕ, τότε το πρόγραμμα παρέχει την απεξάρτηση που τόσο πολύ θέλει η ΕΕ, καθώς και έναν μοχλό πίεσης σε Τουρκία και Ρωσία».

Προς Τριμερή Κύπρου-Ελλάδας-Βουλγαρίας;

Τα τελευταία χρόνια και στο πλαίσιο της εξωστρεφούς και πολύπλευρης άσκησης διεθνούς διπλωματίας με στόχο την εκμετάλλευση των εμπλεκόμενων συμφερόντων, Κύπρος και Ελλάδα ανέπτυξαν τριμερείς συνεργασίες με πολλές χώρες της περιοχής στη βάση κοινών συμφερόντων.

Μια πρώτη «τριμερής» μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου-Βουλγαρίας έγινε πέρσι από τους Υπουργούς Εσωτερικών των τριών στο Συμβούλιο Δικαιοσύνης & Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ. Όπως μετέδωσε η «ΕΡΤ» (03/10/2019), «με ελληνική πρωτοβουλία, διαμορφώνεται για πρώτη φορά τριμερής συνεργασία για το μεταναστευτικό μεταξύ των χωρών πρώτης γραμμής της ΕΕ στην Ανατολική Μεσόγειο». Η πρόταση κατατέθηκε στις 7 Οκτωβρίου 2019, στο Λουξεμβούργο, για τη δημιουργία του «Eastern Mediterranean Migration Route Initiative» (EMMI). Οι τρεις χώρες ζήτησαν ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και δικαιότερη κατανομή βαρών και αποτελεσματική εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Τουρκίας-ΕΕ της 18ης Μαρτίου του 2016, για διασφάλιση αποτελεσματικών επιστροφών και εκρίζωση των δικτύων λαθροδιακινητών.

Σύμφωνα με το κοινό τους έγγραφο που επικαλείται το «ΚΥΠΕ» (08/10/2019), οι τρεις ΥΠΕΣ κατέγραψαν την τότε αύξηση των μεταναστευτικών ρευμάτων από τον κεντρικό και μεσογειακό διάδρομο και τόνισαν προφητικά ότι γεωπολιτικοί παράγοντες, όπως οι συγκρούσεις στην ευρύτερη περιοχή, ιδίως στη Συρία, συνεπάγονται συνέχιση της ανησυχητικής αυτής τάσης, πράγμα που έγινε.

Ο Κύπριος τότε ΥΠΕΣ Κωνσταντίνος Πετρίδης ζήτησε τη θεσμοθέτηση ενός λειτουργικού κοινού ευρωπαϊκού μηχανισμού για τις επιστροφές και έστειλε προειδοποίηση, σημειώνοντας πως η περιοχή δέχεται τη συντριπτική πλειοψηφία αφίξεων των μεταναστών με αυξητική τάση.

Παρά το ότι η Κύπρος δεν βρέχεται ούτε από την Αδριατική, ούτε από τη Μαύρη Θάλασσα, η ιδέα συμπερίληψης στη φιλόδοξη Πρωτοβουλία «3 Seas» φαίνεται να λαμβάνει υπόψη την έμμεση «βαλκανική» επίδραση στο νησιωτικό κυπριακό κράτος, λόγω και των ιστορικών δεσμών του με τη μητροπολιτική Ελλάδα και κατά συνέπειαν με τη χερσόνησο του Αίμου.

Η πρόταση του Προέδρου Radev ενισχύει την προοπτική για μια νέα, αναβαθμισμένη συνεργασία σε πολλούς τομείς της Κύπρου με την ομόδοξη Βουλγαρία, χώρα-κλειδί των Βαλκανίων και της Μαύρης Θάλασσας, με την οποία υπάρχουν ήδη εξαιρετικές διμερείς σχέσεις. Επιπλέον, υπάρχει ιστορικό βάθος στις πολιτικές και πολιτισμικές επαφές μεταξύ των δύο λαών καθώς και μακρά και παραγωγική παρουσία εργαζομένων και φοιτητών εκατέρωθεν.

*Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου