Ο Αμυντικός Στρατός του Αρτσάχ και οι ιστορικές ομοιότητες με την Εθνική Φρουρά

«Είναι αδύνατο να νικήσουν τον λαό, ο οποίος σε μια ώρα γίνεται ενωμένος στρατός», δήλωσε στις 28 Σεπτεμβρίου ο Πρόεδρος της μη-αναγνωρισμένης Δημοκρατίας του Αρτσάχ, Arayik Harutyunyan. Ποιος είναι ο στρατός του μικρού αυτονομιστικού αρμενικού κράτους, που έχει στρέψει τα βλέμματα πάνω του αυτές τις μέρες; Και ποιες οι ιστορικές ομοιότητές του με την δική μας αμυντική δύναμη, την Εθνική Φρουρά;

Πρόκειται για τον Αμυντικό Στρατό της Δημοκρατίας του Αρτσάχ (Artsakh Republic Defence Army), την επίσημη στρατιωτική δύναμη του κρατιδίου. Μια συγκινητική φωτογραφία που κυκλοφορεί και δείχνει παππού, γιο και εγγονό, ένστολοι και οι τρεις, συμβολίζει πλήρως τις καταβολές αυτού του στρατού, ριζωμένες στον εθελοντισμό, την αυτοθυσία και τον αρμενικό πατριωτισμό.

Με έδρα την πρωτεύουσα Στεπανακέρτ, ο Αμυντικός Στρατός του Αρτσάχ (ΑΣΑ) αποτελείται από Στρατό Ξηράς και Αεροπορία. Καθώς το κρατίδιο είναι περίκλειστο και δεν έχει πρόσβαση στη θάλασσα, δεν διαθέτει Ναυτικό. Η δύναμή του υπολογίζεται στους 15.000 με 20.000 αξιωματικούς και οπλίτες και διαθέτει πεζικό, τεθωρακισμένα, πυροβολικό και αντιαεροπορικά συστήματα.

Ο ΑΣΑ ιδρύθηκε επίσημα στις 9 Μαΐου 1992 και είναι ανεξάρτητη δύναμη από τις Ένοπλες Δυνάμεις της Αρμενίας με δικό του Γενικό Επιτελείο και οργανόγραμμα. Πρώτος Αρχηγός ήταν ο Robert Kocharyan, πρώην Πρόεδρος της Αρμενίας.

Πολλοί από τους πρώτους αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και οπλίτες που υπηρέτησαν σε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας είχαν αγωνιστεί στον Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ή ήταν βετεράνοι του Σοβιετικού Στρατού που πολέμησαν με διάκριση στον πόλεμο στο Αφγανιστάν.

Πρόδρομος του ΑΣΑ είναι ο Αμυντικός Στρατός της Δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και οι ένοπλες ομάδες Αρμενίων εθελοντών. Με τις πρώτες εχθροπραξίες, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο-Καραμπάχ άρχισαν να δημιουργούν μικρές εθελοντικές ομάδες. Αυτές πολλές φορές αυτοαποκαλούνταν και «fedayi», από το όνομα των αγωνιστών που πολέμησαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία και που προέρχεται από αραβική λέξη που σημαίνει «αυτοί που θυσιάζονται».

Από την ΕΣΣΔ στην αυτονομία

Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήταν αυτόνομη πολιτεία (Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast) εντός της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν. Ο πόθος για ένωση με τη μητέρα-πατρίδα Αρμενία ξεκίνησε ειρηνικά στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και κορυφώθηκε με τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων και την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν, το τελευταίο κατάργησε την αυτονομία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 1991. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ απάντησε με κήρυξη της ανεξαρτησίας του. Αυτό έγινε με Δημοψήφισμα και ακολούθησε ψήφισμα της τοπικής Βουλής.

Με τις εχθροπραξίες που ξεκίνησαν ήδη από το 1988 οι Αρμένιοι εθελοντές, με στήριξη από την Αρμενία, αγωνίστηκαν κατά των αζερικών και σοβιετικών δυνάμεων. Ο Πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ προκάλεσε πογκρόμ και σφαγές και εκατέρωθεν αντίποινα και το Αζερμπαϊτζάν επέβαλε αποκλεισμό στον θύλακα που προκάλεσε λιμό.

Το Αρτσάχ κατάφερε να παραμείνει de facto ανεξάρτητο κράτος μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 1994, που υπογράφηκε υπό την αιγίδα της Ρωσίας. Περίπου ένα 9% του αζερικού εδάφους έξω από τον θύλακα ελέγχεται στρατιωτικά ως «ζώνη ασφαλείας» από την Αρμενία, με σκοπό να δοθεί πίσω στο Αζερμπαϊτζάν με αντάλλαγμα εγγυήσεις για το Αρτσάχ.

Έκτοτε, το Αζερμπαϊτζάν απειλεί πως θα καταλάβει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και έχουν σημειωθεί πολλές αναζωπυρώσεις, με πιο πρόσφατη αυτήν που ξεκίνησε την περασμένη Κυριακή, 27 Σεπτεμβρίου 2020.

Συνένωση παραστρατιωτικών «ομάδων»

Ο ΑΣΑ προέκυψε από τη συνένωση των μικρών αρμενικών παραστρατιωτικών σχηματισμών και εθελοντικών ομάδων. Όταν αρχικά δημιουργήθηκαν, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, λειτουργούσαν αυτόνομα σε επίπεδο πόλης και χωριού με σκοπό την άμυνα από τις σοβιετικές και αζερικές επιθέσεις. Πολλές φορές συνεργάζονταν μεταξύ τους σε κοινές επιχειρήσεις. Αγωνίστηκαν μαζί και στον Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 1992, αρχικά με κυνηγετικά τυφέκια και αυτοσχέδια όπλα και σε μετέπειτα στάδια του πολέμου εξοπλίστηκαν με ΑΚ-47, RPGs και φορητά αντιαεροπορικά συστήματα. Οι ομάδες ήταν πολύ ευέλικτες με δυνατότητες διεξαγωγής ανταρτοπολέμου. Αν και αρχικά δεν διέθεταν βαρύ οπλισμό, είχαν καταφέρει να αιχμαλωτίσουν άρματα και ΤΟΜΠ από τους Αζέρους.

Ο πόλεμος στην Αρμενία αναφέρεται ως ο Απελευθερωτικός Πόλεμος του Αρτσάχ. Αγωνίστηκαν πολλές ομάδες εθελοντών υπό την ηγεσία «καπεταναίων», οργανωμένες σε τοπικό επίπεδο και με διαφορετικές καταβολές. Αυτές μετά συνενώθηκαν για να δημιουργήσουν τον Αμυντικό Στρατό του Αρτσάχ. Εδώ είναι και οι ομοιότητες με την κυπριακή Εθνική Φρουρά. Κατά τα γεγονότα του 1963-64, διάφοροι ελληνοκυπριακοί εθελοντικοί παραστρατιωτικοί σχηματισμοί, γνωστοί ως «ομάδες», αγωνίστηκαν για να αποκρούσουν την πρώτη τουρκική απόπειρα επιβολής διχοτόμησης με τη χρήση της τουρκοκυπριακής ΤΜΤ. Οι ελληνοκυπριακές «ομάδες», υπό την ηγεσία πρώην αγωνιστών της ΕΟΚΑ, εντάχθηκαν κάτω από την «Εθελοντική Εθνοφρουρά», μαζί με άνδρες του ανενεργού Κυπριακού Στρατού, υπό την ομπρέλα της Αστυνομικής Δύναμης Κύπρου μετά τον Ιανουάριο του 1964. Τον Ιούνιο του 1964 δημιουργήθηκε με νόμο η Εθνική Φρουρά, που απορρόφησε τους άνδρες των εθελοντικών ομάδων ως κληρωτούς και εφέδρους και μέχρι σήμερα αποτελούν τις Ένοπλες Δυνάμεις της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όπως και ο ΑΣΑ, η ΕΦ ξεκίνησε με αυτοθυσία, εθελοντικές ομάδες αυτοάμυνας, εράνους, κυνηγετικά τυφέκια και αυτοσχέδια όπλα.

«Είμαστε τα βουνά μας!»

Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος Πέτρος Φανάρης, άριστος γνώστης της ιστορίας του Αρτσάχ, σε περσινό αφιέρωμά του:

«Η άμυνα αρχίζει από την πρώτη γραμμή. Εκεί, η απόσταση από τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν είναι μόλις 100 μέτρα. Οι ακροβολιστές καραδοκούν. Μια λάθος κίνηση σημαίνει θάνατος. Η Γραμμή Καταπαύσεως του Πυρός μεταξύ Αρτσάχ και Αζερμπαϊτζάν έχει μήκος 200km. Η τεράστια διαφορά των αριθμών μεταξύ Αρμενίας-Αρτσάχ και Τουρκίας-Αζέρων εξισορροπείται μέσω της τακτικής. Η γραμμή αντιπαράταξης έχει καταστεί ένα ατέρμονο οχυρό κάτω από τη γη. Μέσα από τα χρόνια ο Αρμενικός Στρατός έχει αναπτύξει οχυρωματικά έργα εκατοντάδων χιλιομέτρων, τα οποία έχει εξοπλίσει με σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης. Θερμικές κάμερες και λογισμικό καταγράφουν κάθε κίνηση στην πλευρά των Αζέρων και παρέχουν ακριβείς πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο, αυξάνοντας κατακόρυφα τη δυνατότητα αντίδρασης του στρατού. Το 2016, οι Αζέροι επιχείρησαν αιφνιδιαστική κατάληψη εδαφών, η προσπάθειά τους όμως αποκρούστηκε, χάρη στο σύστημα άμυνας των Αρμενίων.

Μια ματιά στο εξοπλιστικό πρόγραμμα της Αρμενίας οδηγεί εύκολα στο συμπέρασμα ότι οι Αρμένιοι έχουν προσαρμόσει τη δομή του στρατεύματός τους στις ανάγκες τους, με κύριο άξονα την τεχνολογία. Υπερσύγχρονα αντιαεροπορικά συστήματα, βαλλιστικοί πύραυλοι, μέσα ηλεκτρονικού πολέμου, ραντάρ και μη-επανδρωμένα αεροσκάφη.

Φυσικό οχυρό τα βουνά του Καυκάσου, πάνω στα οποία ζουν οι Αρμένιοι του Αρτσάχ. Απέχουν μερικά μόνο χιλιόμετρα από τη γραμμή αντιπαράταξης.
Η δύναμη του στρατού όμως στηρίζεται κυρίως στο φρόνημα του λαού. Οι νεαροί πολεμιστές του έπους του 1992 σήμερα είναι πενηντάρηδες. Κυκλοφορούν στους δρόμους με το κεφάλι ψηλά και τα μάτια στραμμένα στα σύνορα. Όλοι έτοιμοι να ξαναπολεμήσουν. Όταν δέχθηκαν την αιφνιδιαστική επίθεση από τους Αζέρους, όλοι, μικροί και μεγάλοι, έσπευσαν να καταταχθούν και να ξαναπάρουν τα όπλα. Πολλές οι ιστορίες των παιδιών που κατατάχθηκαν χωρίς να το πουν στους γονείς τους. Ιστορίες από πατέρες που συναντήθηκαν με τα παιδιά τους στους χώρους κατάταξης».

Στη σημερινή φάση, υπάρχει άμεση εμπλοκή της Τουρκίας, η οποία στέλνει Σύρους και Τουρκομάνους παραστρατιωτικούς και μισθοφόρους για να στηρίξουν το Αζερμπαϊτζάν. Την Πέμπτη, ο Πρόεδρος της Γαλλίας Emmanuel Macron κατηγόρησε ανοιχτά την Τουρκία για αποστολή Σύρων τζιχαντιστών μέσω Γκαζιαντέπ στο θέατρο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν το αρνούνται, αλλά η Γαλλία επέμεινε ότι έχει βάσιμες πληροφορίες και θεωρεί πως αυτή η εξέλιξη ανατρέπει τα δεδομένα.

Παρά τις στενές τους σχέσεις, το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει αναγνωρίσει τα κατεχόμενα της Κύπρου υπό τον φόβο να μην αναγνωριστεί και το Αρτσάχ. Βέβαια, οι δύο περιπτώσεις διαφέρουν, αφού στο Αρτσάχ ο πληθυσμός δεν έχει συγκεντρωθεί ως αποτέλεσμα εθνοκάθαρσης και βίαιης δημογραφικής μηχανικής, αλλά είναι γηγενής. Γι' αυτό άλλωστε το εθνικό σύνθημα του Αρτσάχ είναι: «Είμαστε τα βουνά μας!».