Σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν: Πώς δοκιμάζει τα όρια της σχέσης Πούτιν-Ερντογάν

Αν ο Βλαντιμίρ Πούτιν ξεκαθάρισε ένα πράγμα όλα αυτά τα χρόνια είναι πως καμία δύναμη εκτός της Ρωσίας - ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η ΕΕ, ούτε ακόμα και η Κίνα - δεν επιτρέπεται να ανακατεύονται στα ζητήματα ασφαλείας του πρώην σοβιετικού εδάφους που ποδοβολούσε.

Φαίνεται όμως πως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν έλαβε το μήνυμα, σύμφωνα με τους Marc Champion και Ilya Arkhipov σε μακροσκελή ανάλυσή τους στο «Bloomberg» (05/10/2020).

Αυξάνοντας την στήριξη προς το Αζερμπαϊτζάν, καθώς το τελευταίο προσπαθεί να ανακτήσει εδάφη που έχασε στις αρμενικές δυνάμεις το 1994, ο Τούρκος πρόεδρος θέτει σε δοκιμασία τη σχέση του με τη Ρωσία.

Η δυναμική προσέγγιση του Ερντογάν απολαμβάνει ευρείας υποστήριξης στην Τουρκία και μπορεί να έχει ξεκλειδώσει ένα άστατο αδιέξοδο στον Καύκασο που διήρκησε σχεδόν 30 χρόνια. Αλλά αν το παρακάνει, ιδιαίτερα μετά τις κατηγορίες πως η Τουρκία έστειλε πολεμιστές από τη Συρία στο Αζερμπαϊτζάν, ρισκάρει να την μαλώσει μια στρατιωτική δύναμη η οποία μπορεί να κτυπήσει τα τουρκικά συμφέροντα σε πολλά θέατρα, αναφέρουν οι αρθρογράφοι.

Ο Πούτιν εδώ και πολύ καιρό πιέζει για μια νέα πολυπολική παγκόσμια τάξη όπου οι περιφερειακές δυνάμεις θα επιδιώκουν τα συμφέροντά τους χωρίς να ανακατεύονται οι ΗΠΑ, αλλά αυτό δεν είναι το αποτέλεσμα που είχε υπόψη του.

«Ο Ερντογάν πραγματικά τεστάρει την υπομονή του Πούτιν», ανέφερε στο «Bloomberg» ο Alexander Dynkin, Πρόεδρος του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων της Ακαδημίας Επιστημών της Ρωσίας. «Εκνευρίζει τον Πούτιν όλο και πιο πολύ», πρόσθεσε ο Dynkin, που είναι επίσης σύμβουλος του Κρεμλίνου.

«Εάν αποδειχθεί η άμεση συμμετοχή του τουρκικού στρατού ή μαχητών, αυτό θα είναι μια κόκκινη γραμμή. Αυτό δεν είναι το είδος πολυπολικότητας που ήθελε ο Πούτιν», είπε επίσης ο Dynkin.

Η σχέση των δύο ήταν ήδη τεταμένη πριν την έναρξη των συγκρούσεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ στις 27 Σεπτεμβρίου, παρά τις δυτικές απόψεις πως η Τουρκία εγκατέλειψε τις ΗΠΑ και άλλους συμμάχους στο ΝΑΤΟ για να γίνει συνέταιρος με τη Μόσχα.

Η Ρωσία και η Τουρκία είχαν αναπτύξει στρατιωτικούς συμβούλους, μισθοφόρους και στρατεύματα σε αντίθετες πλευρές σε δύο μεγάλες συγκρούσεις, στη Συρία και στη Λιβύη. Τώρα αυξάνεται η ανησυχία στη Μόσχα πως οι κόκκινες γραμμές μπορεί να ξεπεραστούν και στον πρώην σοβιετικό Καύκασο.

Ο αριθμός των αντιπαραθέσεων που οι δύο ηγέτες έχουν να διαχειριστούν και να διαμερισματοποιήσουν όλο και μεγαλώνει, γράφουν οι δύο αρθρογράφοι του «Bloomberg». Η Ρωσία αντιλαμβάνεται την Τουρκία να συμπιέζει την Gazprom PJSC, τον δικό της γίγαντα φυσικού αερίου. Η Τουρκία εισήγαγε 28% λιγότερο ρωσικό φυσικό αέριο τον Ιούλιο, σε σύγκριση με ένα χρόνο πριν, ενώ οι εισαγωγές από Αζερμπαϊτζάν αυξήθηκαν κατά 22%. Η Τουρκία σύντομα θα ανοίξει ένα νέο αγωγό που θα επιτρέψει στο αζερικό αέριο να συναγωνίζεται απευθείας με την Gazprom για το μερίδιο της αγοράς στην Ευρώπη.

Μιλώντας στην τουρκική Εθνοσυνέλευση την 1η Οκτωβρίου, ο Ερντογάν καταδίκασε ως «απαράδεκτη» την έκκληση Πούτιν για άμεση κατάπαυση του πυρός στο Αζερμπαϊτζάν, την οποία ο Ρώσος ηγέτης έκανε σε κοινή δήλωση με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και τον Πρόεδρο της Γαλλίας Εμμανουέλ Μακρόν. Γαλλία, Ρωσία και ΗΠΑ συμπροεδρεύουν της λεγόμενης Ομάδας του Μινσκ του ΟΑΣΕ που σκοπό έχει την επίλυση του ζητήματος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Στην ομιλία του, ο Ερντογάν είπε ότι η Ομάδα του Μινσκ δεν είναι πλέον κατάλληλη για τον σκοπό αυτό. Συνέδεσε επίσης την τελευταία αναζωπύρωση των εχθροπραξιών με την Ρωσία, λέγοντας πως ήταν μέρος μιας ευρύτερης κρίσης που ξεκίνησε με την «κατοχή» της Κριμαίας. Οι ρωσικές δυνάμεις προσάρτησαν την Κριμαία το 2014 ως μέρος μιας σύγκρουσης στην ανατολική Ουκρανία η οποία ακόμη συνεχίζεται.

Ο Evgeny Primakov, επικεφαλής της ρωσικής κρατικής υπηρεσίας για πολιτιστική, επιστημονική και ανθρωπιστική συνεργασία, επεσήμανε την ανησυχία του για τον ρόλο της Τουρκίας σε μια ανάρτηση του για το κρατικό δίκτυο «RT».

Εάν η έκκληση της Μόσχας για κατάπαυση του πυρός δεν λειτουργήσει, «ένας πολύ δύσκολος έταιρος, για να το θέσουμε διπλωματικά, θα ενσωματωθεί και θα είναι άνετος σε έδαφος το οποίο πάντοτε θεωρούσαμε υπογάστριό μας», είπε ο Primakov. «Αν καλούμε για ειρήνη, αλλά δεν καταβάλλουμε ενεργές στρατιωτικό-διπλωματικές προσπάθειες, τότε ο Νότιος Καύκασος δεν θα μπορεί πλέον να θεωρείται μια ζώνη των πιο ζωτικών μας συμφερόντων για τα επόμενα δέκα, είκοσι ή ένας διάβολος ξέρει για πόσα ακόμη χρόνια».

Ακόμη χειρότερα, σύμφωνα με τον Primakov, που είναι εγγονός του πρώην Ρώσου Πρωθυπουργού, Υπουργού Εξωτερικών και επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών με το ίδιο όνομα, η ένταξη στο ΝΑΤΟ θα μπορούσε μετά να πωληθεί στους περιφερειακούς ηγέτες ως ο μόνος τροπος να επιλυθούν οι εχθροπραξίες, όπως έγινε στα Βαλκάνια μετά τους πολέμους της δεκαετίας του 1990.

Η Ρωσία και η Γαλλία αναφέρουν ότι η Τουρκία έστειλε μαχητές από τη Συρία για να πολεμήσουν στο Αζερμπαϊτζάν, μια κίνηση που θα μπορούσε να εισαγάγει ένα ισλαμιστικό στοιχείο σε μια σύγκρουση που ήδη τοποθετεί Μουσουλμάνους Αζέρους εναντίον Χριστιανών Αρμενίων. Η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν αρνούνται αυτή την κατηγορία.

Το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωάτων που εδρεύει στο ΗΒ και καταγράφει τους θανάτους στη Συρία, ανέφερε πως μέχρι την Κυριακή 72 Σύριοι μαχητές έχουν σκοτωθεί στις συγκρούσεις γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Τη Δευτέρα, η κάθε πλευρά κατηγόρησε την άλλη ότι στοχοποιεί πληθυσμούς πολιτών. Ο αρμενικός θύλακας και οι επτά περιοχές γύρο από αυτόν αναγνωρίζονται από τα Ηνωμένα Έθνη ως κατεχόμενα εδάφη τα οποία, σύμφωνα με τον ειδικό σε θέματα Καυκάσου στο ΗΒ Thomas De Waal, είναι 13.6% του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν.

Η Τουρκία υποστηρίζει επί μεγάλο χρονικό διάστημα τους το φίλο, τουρκόφωνο Αζερμπαϊτζάν σε σχέση με τη σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά η ορμή της επέμβαση τους Ερντογάν αυτή τη φορά δεν έχει ξανασυμβεί. Ο ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου είπε πως η χώρα του θα κάνει περισσότερα αν το ζητήσει το Αζερμπαϊτζάν. Μόλις τον Αύγουστο, τελείωσαν οι μεγάλης κλίμακας κοινές ασκήσεις μεταξύ Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν.

Και η Ρωσία όμως έχει χέρι στην περιοχή. Έχει μια συνθήκη ασφαλείας με την Αρμενία και έχει πουλήσει όπλα και στις δύο πλευρές. Σύμφωνα με ανώτερο αξιωματούχο στην Άγκυρα που μίλησε στο «Bloomberg», όχι μόνο η Τουρκία δεν πρόδωσε το ΝΑΤΟ για την Μόσχα, αλλά βλέπει τον εαυτό της να στέκεται μόνη κατά ενός μισοφέγγαρου ρωσικής πίεσης στην περιοχή.

Αυτή όμως δεν είναι μια κοινώς διαδεδομένη άποψη στη Δύση. Παρά το γεγονός πως οι ηγέτες της Τoυρκίας δεν είχαν ποτέ ψευδαισθήσεις για την σχέση τους με τη Ρωσία, που είναι ουσιαστικά σχέση «πάρε-δώσε», άφησαν παράλληλα την χώρα εκτεθειμένη με το να αποξενώσουν τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ οι οποίοι μπορούσαν να αποτελέσουν εμπόδιο, ανέφερε ο Sinan Ülgen ακαδημαϊκός του Carnegie Europe, μια δεξαμενή σκέψης με έδρα τις Βρυξέλλες.

«Η Τουρκία είναι σε πολύ πιο εύθραυστη θέση απ' ότι θα χρειαζόταν να είναι, λόγω της φθοράς της εμπιστοσύνης της στους παραδοσιακούς της συμμάχους, και αυτό είναι αμοιβαίο», ανέφερε ο Ülgen. Η απόφαση του Ερντογάν για παραλαβή των ρωσικών αντιαεροπορικών S-400 έπαιξε το ρόλο της.

Το πρόβλημα για τη Ρωσία είναι ότι σε αντίθεση με άλλες λεγόμενες παγωμένες συγκρούσεις στον πρώην σοβιετικό χώρο, δεν έχει στρατεύματα στο έδαφος που μπορούν να ελέγξουν την κατάσταση και - σε αντίθεση με την Τουρκία - προσπαθεί να διατηρήσει μια σχέση και με τις δύο πλευρές, σύμφωνα με τον De Waal, συγγραφέα του βιβλίου «Black Garden» με θέμα το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

«Όσο υπάρχει ισορροπία, έχουν πλεονέκτημα, αλά δεν έχουν την πολυτέλεια να επιλέξουν πλευρές», ανέφερε. «Αυτό φαινόταν πάντα μια χαμένη στρατηγική και φαίνεται να τελειώνει ο δρόμος της».

Η Ρωσία μπορεί επίσης να καθυστερεί για να διδάξει ένα μάθημα στην μεταρρυθμιστική κυβέρνηση της Αρμενίας πως «οι αντιρωσικές πολιτικές μπορεί να οδηγήσεις σε πλήρη διακοπή της υποστήριξης», είπε στο «Bloomberg» ο Arkady Dubnov, ερευνητής με έδρα τη Μόσχα. Ο Αρμένιος Πρωθυπουργός Nikol Pashinyan αντικατέστησε το 2018 μια ηγεσία που ήταν πιο κοντά στο Κρεμλίνο.

«Προς στιγμή, αυτές οι δύο μεγάλες αρκούδες καταφέρνουν να οριοθετούν το έδαφός τους, αλλά ο Ερντογάν θα πρέπει να προσέχει να μην ξεπεράσει τα όρια», είπε ο Dubnov. «Η χώρα του είναι μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη, αλλά δεν πρέπει να ξεχνά πως η Ρωσία θεωρεί τον εαυτό της τον κυρίαρχο παίκτη εδώ», κατέληξε.