O προϋπολογισμός ως μέσο δημοσιονομικής πολιτικής

O προϋπολογισμός του κράτους αποτελεί εργαλείο δημοσιονομικής πολιτικής της Kυβέρνησης. Λαμβάνοντας υπόψη όμως τις πλειοψηφίες στο Kοινοβούλιο, δίνει τη δυνατότητα στη βουλή να ασκήσει έλεγχο. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι κρατικοί προϋπολογισμοί πρέπει να συνάδουν με το Δημοσιονομικό Σύμφωνο και τις ευρωπαϊκές οδηγίες, με κάποιες εξαιρέσεις – για παράδειγμα, αυτήν την περίοδο που διανύουμε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε σε συγκεκριμένες χαλαρώσεις λόγω της εξάπλωσης του κορωνοϊού.

Η Κύπρος, ως εξωγενής οικονομία, επηρεάζεται σημαντικά από οποιεσδήποτε αρνητικές εξελίξεις, ειδικά όταν συμβαίνουν σε χώρες οικονομικά συνδεδεμένες με αυτή. Σημειώνεται πως η συγκεκριμένη κρίση είναι διαφορετική από τις προηγούμενες, εφόσον επηρεάζει στο σύνολό τους τις οικονομίες. Σημαντικοί τομείς της οικονομίας έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τα περιοριστικά μέτρα και τις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, κάτι που επιβαρύνει τα δημόσια οικονομικά. Οι δαπάνες για την υγεία και τη στήριξη της επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης έχουν αυξηθεί σημαντικά (υπάρχει κάποια κάλυψη από τα ευρωπαϊκά κονδύλια), ενώ μεγάλη φαίνεται να είναι η μείωση στα κρατικά έσοδα, όπως οι έμμεσοι και οι άμεσοι φόροι.

Είναι σημαντικό μέσα από τον προϋπολογισμό να γίνεται ορθολογιστική χρήση των οικονομικών πόρων, να παρέχονται κίνητρα προς την οικονομική δραστηριότητα και φυσικά να λαμβάνονται μέτρα που να βελτιώνουν τις υπηρεσίες του κράτους προς τους πολίτες. Η καλύτερη στόχευση των κρατικών δαπανών σε τομείς με πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα και η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών στη δημόσια υπηρεσία οδηγούν στην απελευθέρωση των παραγωγικών μονάδων της οικονομίας και στην ανάπτυξη. Η στήριξη των παραγωγικών μονάδων και επιχειρήσεων του τόπου την περίοδο της εξάπλωσης της πανδημίας είναι ένα σωστό και θεμιτό μέτρο, αλλά στο τέλος οι «δυνάμεις» της αγοράς θα πρέπει να αφεθούν να λειτουργήσουν ελεύθερα, ώστε να βρεθεί η ισορροπία. Επιπλέον, είναι σημαντικό ο προϋπολογισμός να είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα απορρόφησης των οποιωνδήποτε αρνητικών εξελίξεων και κραδασμών στην παγκόσμια και εγχώρια οικονομία.

H ψήφιση του προϋπολογισμού, ειδικά του φετινού, ενδεχομένως να προσομοιάζει στην αναζήτηση του σημείου ισορροπίας της θεωρίας του Nash (GameTheory). Ο Nash, μέσα από τη μελέτη του, απέδειξε ότι σε ένα παιχνίδι με πολλές εναλλακτικές στρατηγικές υπάρχει ένα σημείο ισορροπίας (NashEquilibrium), όπου οι επιλογές των δύο παικτών δίνουν το καλύτερο αποτέλεσμα και για τους δύο και κανένας δεν μπορεί να πετύχει κάτι καλύτερο αν αλλάξει στρατηγική (νοουμένου ότι ο άλλος παίκτης παραμείνει σταθερός στην απόφασή του). Είναι δηλαδή πιθανόν η συμμαχία των δύο παικτών, παρά το ότι ενδεχομένως να μειώνει το προσωπικό όφελος, να εξυπηρετεί και τον κάθε παίκτη ξεχωριστά.

Κλασική εφαρμογή της συγκεκριμένης θεωρίας είναι το «δίλημμα του κρατουμένου». Δύο άνθρωποι έχουν συλληφθεί από την Αστυνομία ως ύποπτοι για ληστεία, την οποία έχουν διαπράξει μαζί. Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, οι δύο ύποπτοι κρατούνται σε ξεχωριστά δωμάτια χωρίς να τους δίνεται η δυνατότητα επικοινωνίας. Αν ο ένας από τους δύο ομολογήσει κατηγορώντας τον άλλο, τότε αφήνεται ελεύθερος και ο άλλος που δεν έχει ομολογήσει θα καταδικαστεί σε φυλάκιση πέντε χρόνων. Αν ομολογήσουν και οι δύο (δηλαδή προδώσει ο ένας τον άλλο), τότε η ποινή θα είναι δύο χρόνια για τον καθένα. Αν δεν ομολογήσει κανένας, τότε ο καθένας θα καταδικαστεί σε ένα χρόνο φυλάκιση, λόγω έλλειψης στοιχείων.

Οπότε στη συγκεκριμένη περίπτωση το χειρότερο σενάριο είναι ο προϋπολογισμός να μην περάσει. Φυσικά, το καλύτερο σενάριο είναι όλες οι πολιτικές δυνάμεις να συντονιστούν ώστε να ψηφιστεί ένας ισορροπημένος και συναινετικός προϋπολογισμός, με την υιοθέτηση ενισχυμένων μηχανισμών ελέγχου (πολύ απόμακρο ενδεχόμενο). Το τρίτο πιθανό σενάριο είναι να περάσει ο προϋπολογισμός με πλειοψηφία, οπόταν η μεν κυβέρνηση θα είναι ευχαριστημένη με το γεγονός ότι πέρασε, ενώ όσοι τον καταψηφίσουν θα είναι επίσης ευχαριστημένοι, εφόσον θα διατηρήσουν τη θέση τους και θα μπορούν να ασκούν κριτική όποτε υπάρξει ζήτημα υλοποίησής του.

Η Κύπρος, μη έχοντας το πολιτειακό σύστημα άλλων χωρών (όπως η Ελλάδα, όπου η Κυβέρνηση έχει την απόλυτη πλειοψηφία μέσα στη Βουλή), επιβάλλεται να βρει μηχανισμούς συναίνεσης. Όλοι πιστώνονται με καλές προθέσεις σε ό,τι αφορά το μέλλον του τόπου. Είναι φυσιολογικό να υπάρχουν διαφορετικές ιδεολογίες και τρόπος σκέψης, όμως με καθαρά οικονομοτεχνικούς όρους υπάρχουν και σημεία σύγκλισης.

Πέρα από την ψήφιση του προϋπολογισμού, οι πολιτικές δυνάμεις καλούνται να υιοθετήσουν μηχανισμούς ελέγχου, αποτροπής και γρήγορης επισήμανσης φαινομένων διασπάθισης δημόσιου χρήματος. Δυστυχώς, μια τέτοια συναίνεση φαίνεται να είναι εξαιρετικά δύσκολη σε αυτήν τη φάση.

H Κύπρος, μέσα από τις τωρινές συγκυρίες, έχει την ευκαιρία να αναδιοργανωθεί και να δημιουργήσει μια πιο ευέλικτη οικονομία, σημαντικά διαφοροποιημένη. Τα κεφάλαια που έχει στη διάθεσή της η κυπριακή Κυβέρνηση μέσα από τα ευρωπαϊκά κονδύλια τής δίνουν αυτήν τη δυνατότητα, νοουμένου ότι το πλάνο που θα εκπονηθεί θα είναι βιώσιμο, πρακτικά εφαρμόσιμο και θα υπάρξουν εκείνες οι πολιτικές συναινέσεις που θα δώσουν τη δυνατότητα υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων, οι οποίες θα συμπεριληφθούν στο πλάνο που θα κατατεθεί στις ευρωπαϊκές Αρχές.

Η μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης, του δικαστικού τομέα, της εξειδίκευσης σε ό,τι αφορά τις δημόσιες συμβάσεις, η διασφάλιση ενός πιο φιλικού προς το περιβάλλον οικονομικού μοντέλου, η διασφάλιση σωστής αξιολόγησης, ανέλιξης και μισθολογίου στον δημόσιο τομέα, το ενδεχόμενο δημοσιονομικό βάρος από την εφαρμογή του Γενικού Συστήματος Υγείας, είναι οι μεταρρυθμίσεις που επείγουν και οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν.

Η δημιουργία μιας ευέλικτης και αποδοτικής κρατικής μηχανής ενισχύει το επιχειρηματικό περιβάλλον και την ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρονται προς τους πολίτες. Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που θα πρέπει να προωθηθούν τα νομοσχέδια που αφορούν στη μεταρρύθμιση του κρατικού μηχανισμού και την υιοθέτηση απλών και σύντομων διαδικασιών, με την ενίσχυση ταυτόχρονα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.

Η εξάπλωση του κορωνοϊού κατέδειξε ότι μπορούμε να προσαρμοστούμε στη νέα τάξη πραγμάτων και στη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων, και ελπίζω ότι αυτή η δυναμική που δημιουργήθηκε θα συνεχιστεί.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται στις εκθέσεις της για την καθυστέρηση στο θέμα των ιδιωτικοποιήσεων (θέμα πολύ ευαίσθητο πολιτικά, ειδικά κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής περιόδου) και στη μεταρρύθμιση της δημόσιας υπηρεσίας, τα νομοσχέδια της οποίας επαναδιατυπώθηκαν μετά τις συζητήσεις στο Κοινοβούλιο.

Σημειώνεται ότι η μεταρρύθμιση και η απλούστευση των διαδικασιών δεν σημαίνει λιγότερη εποπτεία και έλεγχο, ειδικά σε ευαίσθητες υπηρεσίες. Απλώς οι συγκεκριμένοι εποπτικοί μηχανισμοί πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτοι, ώστε να μη βραχυκυκλώνουν τη διαδικασία.

Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια θα διαδραματίσει το επίπεδο αφομοίωσης των οποιωνδήποτε αλλαγών από την κοινωνία και τους πολίτες, ώστε να στηρίξουν τις μεταρρυθμίσεις. Είναι σημαντικό να υπάρξει μακροχρόνιος σχεδιασμός, λεπτομερής για κάθε τομέα, έτσι ώστε να επέλθει πλήρης αξιοποίηση των παραγωγικών μονάδων του τόπου και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, κάτι που θα οδηγήσει σε μείωση της ανεργίας.

Αυτό απαιτεί τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων που θα στοχεύουν στην ενίσχυση των επενδύσεων και στη δημιουργία ενός φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, πέρα από τις αλλαγές για καλύτερη λειτουργία της δημόσιας υπηρεσίας και μείωση του κόστους λειτουργίας της.

Το πρόγραμμα το οποίο θα κατατεθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να σχεδιαστεί προσεκτικά, ώστε να διασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή άντληση πόρων για ενίσχυση των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου, μέσα από την επίτευξη ευρύτερων συναινέσεων.