Κυρίαρχες δομές εξουσίας, μη ανατρέψιμες

Στην τωρινή συγκυρία της διεθνούς πολιτικής, τόσο σε περιφερειακό, όσο και σε διεθνές επίπεδο, η εκδήλωση απειλών και συγκρουσιακών δεδομένων διατάραξης της διεθνούς ειρήνης συνιστά μια καθ’όλα αναμενόμενη διάσταση του διεθνοπολιτικού φαινομένου, όπου εν προκειμένω στον χώρο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου αφορά στην προβολή από την Άγκυρα των ιστορικά εδραιωμένων και λίαν προσφάτως εν τοις πράγμασι εκδηλωθέντων διεκδικήσεων και εν γένει τουρκικών ηγεμονικών βλέψεων έναντι της χώρας μας, της Κύπρου και της ευρύτερης περιοχής.

Η σημερινή φάση των τουρκικών διεκδικήσεων εκδηλώνεται σε μια περίοδο, όπου το τουρκικό πολιτικό σύστημα έχει υποστεί εσωτερικές ανατρεπτικές δομικές αλλαγές, που πραγματώθηκαν μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016 και εμφανίζονται εν τοις πράγμασι ως μονοκρατική μορφή εξουσίας, που περιβάλλει τον Τούρκο Πρόεδρο κατόπιν της επελθούσης καθοδηγούμενης από τον ίδιο αλλαγής του τουρκικού συντάγματος.

Οι ανωτέρω δομικές ανατροπές συμπορεύθηκαν με τις προς τούτο πραγματοποιηθείσες μεταβολές σε κρίσιμα πόστα του πολιτικού συστήματος, όπως το στράτευμα, του οποίου η ηγεσία αποκεφαλίσθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία του τουρκικού κρατικού οικοδομήματος, όπερ και τοιουτοτρόπως απεκόπη ένας παραδοσιακός πυλώνας ελέγχου συστημάτων εξουσίας και υπεράσπισης της κεμαλικής ιδεολογίας και της τουρκικής ταυτότητας εν γένει.

Η σημερινή πορεία του τουρκικού πολιτικού συστήματος διατηρεί αφενός μεν τις ιστορικές παραδοσιακές ρίζες ενός οθωμανικού αυτοκρατορικού συνδρόμου, επιδιώκει όμως ταυτόχρονα, λειτουργώντας κατά τα ανωτέρω διττώς, να επιβληθεί, είτε δια της ισχύος κατακτώντας στρατιωτικά περιοχές, όπου το ισοζύγιο δυνάμεως της επιτρέπει να επιχειρεί εκ του ασφαλούς, όπως κατά ταύτα στη Συρία και στο Ιράκ, είτε σε αναφορά προς την ελληνική περίπτωση, όπου το ισοζύγιο δυνάμεως δεν της επιτρέπει να λειτουργήσει επεκτατικά, επιχειρεί να δημιουργήσει μια συνθήκη φινλανδοποίησης του χώρου προβάλλοντας την ισχύ και το ενδεχόμενο ενός πολεμικού επεισοδίου χωρίς να έχει στην πραγματικότητα την αληθή βούληση υλοποίησης ενός τέτοιου ενδεχομένου.

Ο στρατηγικός αυτοπροσδιορισμός του τουρκικού πολιτικού συστήματος εκδηλώνεται σήμερα κατά τρόπον επεκτατικώς δρώντα σε μια διάσταση οικοδόμησης μιας περιφερειακής ηγεμονικής δύναμης, στοιχείο που υφίστατο διαχρονικά στην πολιτική κουλτούρα του τουρκικού κράτους χωρίς, όμως, να εμφανίζεται με τον τρόπο που ενεργώς εκδηλώνεται σήμερα, βρίσκοντας στο πρόσωπο του Ερντογάν τον εκφραστή και ικανό να πραγματώσει τα οράματα που παράγονται από την ιστορία και τη διαδρομή του τουρκισμού.

Συνεπώς και κατά τα ανωτέρω συνάγεται πως η σημερινή εφαρμοζόμενη πολιτική δομικού περιφερειακού αναθεωρητισμού του Ερντογάν, δεν είναι μια διάσταση αποκομμένη από τη διαδρομή της τουρκικής στρατηγικής εν γένει, αλλά συνιστά μια συνέχεια ενός υπαρκτού υποβόσκοντος και σήμερα ενεργώς εφαρμοζόμενου αναθεωρητισμού.

Η προσέγγιση της τουρκικής επιθετικότητας ως ερντογανική υπόθεση στην οπτική τρίτων, των ΗΠΑ μη εξαιρουμένων, είναι εν τη ουσία της λανθασμένη, στον βαθμό που ο αναθεωρητισμός ως πολιτική προσέγγιση του διεθνούς συστήματος εμφιλοχωρούσε πάντοτε στο τουρκικό πολιτικό σύστημα, έχοντας ως αφετηρία την προσπάθεια υπέρβασης της τραυματικής εμπειρίας της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το ανωτέρω στοιχείο του δομικού αναθεωρητισμού της Τουρκίας δεν ήταν ορατό στην οπτική του δυτικού παράγοντα στο βαθμό που υπερίσχυε έναντι της πραγματικότητας η ελκυστική γεωπολιτική θέση της Άγκυρας και η μεγάλη αγορά του τουρκικού χώρου.

Σήμερα, παρά τις αποτυχημένες προβλέψεις της Δύσης για μετεξέλιξη του τουρκικού πολιτικού συστήματος σε εύρυθμο σύγχρονο δυτικό κράτος, Ευρώπη και ΗΠΑ εξακολουθούν και παρά τις πρόσφατες αμερικανικές κυρώσεις, να προσβλέπουν σε έναν «εναγκαλισμό με το θηρίο», παραβλέποντας τις αφετηριακές δομές του τουρκικού αναθεωρητισμού, προσδοκώντας δε σε μια επικείμενη αποχώρηση του Ερντογάν από την εξουσία, αγνοώντας το γεγονός ότι η Τουρκία πλέον δεν επανέρχεται επ’ ουδενί και με οποιαδήποτε ηγεσία στην πρότερη διάσταση ελεγχόμενου από τη Δύση πολιτικού καθεστώτος.

*Ομότιμος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο