Μια «παράξενη» χρονιά φεύγει

Το 2020 καταγράφεται στην ιστορία ως μια δύσκολη οικονομικά χρονιά, εφόσον η εξάπλωση του κορωνοϊού οδήγησε στην αδρανοποίηση των παραγωγικών μονάδων της παγκόσμιας οικονομίας. Η φετινή κρίση είναι διαφορετική από την τελευταία χρηματοοικονομική κρίση και κρίση κρατικού χρέους που παρουσιάστηκε πριν από περίπου μια δεκαετία, με το σύνολο των οικονομιών να επηρεάζεται - άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο.

Τα συστήματα υγείας των περισσότερων χωρών δέχονται πιέσεις, ενώ οι δαπάνες που αφορούν την υγεία έχουν πολλαπλασιαστεί, επιβαρύνοντας τους κρατικούς προϋπολογισμούς (είναι σημαντικό να αξιολογείται συνεχώς η δημοσιονομική επιβάρυνση). Επίσης, παρουσιάζεται μια άνευ προηγουμένου στήριξη των επιχειρήσεων και της απασχόλησης από τα κράτη και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όπως ήταν φυσιολογικό και αναμενόμενο, η Κύπρος δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση, με το δεύτερο κύμα εξάπλωσης του κορωνοϊού να αποδεικνύεται δυσκολότερο από το πρώτο. Η δημιουργία πλεονασμάτων μέσω των θετικών ρυθμών ανάπτυξης έδωσε τη δυνατότητα καλύτερης διαχείρισης, ενώ οι αποδόσεις των ομολόγων στις διεθνείς αγορές επέτρεψαν την άντληση επιπλέον δανεισμού με χαμηλό κόστος, χωρίς να παραγνωρίζεται η εκτόξευση του δημόσιου χρέους σε ποσοστά πέραν του 110% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ).

Σημειώνεται, όμως, ότι από την αρχή του χρόνου (άλλωστε αυτές ήταν και οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των διεθνών οίκων) είχε παρουσιαστεί επιβράδυνση στον ρυθμό ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας. Μειωμένες εγγραφές νεών εταιρειών και πτώση στον αριθμό πωλητηρίων εγγράφων στο Τμήμα Κτηματολογίου σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, ήταν κάποια από τα στατιστικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην αρχή του χρόνου.

Η εξάπλωση του κορωνοϊού ανέτρεψε πλήρως τα δεδομένα, οδηγώντας τη χώρα σε αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, με τους κύριους τομείς-αιμοδότες του ΑΕΠ, όπως ο τουρισμός, να έχουν υποστεί πανωλεθρία.

Η υψηλή μόχλευση αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά των κυπριακών επιχειρήσεων και νοικοκυριών, τα οποία θα νιώσουν περισσότερο την πίεση για αποπληρωμή των υποχρεώσεών τους αφενός με τον τερματισμό της έκτακτης νομοθεσίας για αναστολή δόσεων και, αφετέρου, με τη μείωση των εισοδημάτων τους. Επιπλέον, ο υψηλός ιδιωτικός δανεισμός αποτελεί εμπόδιο στην παραχώρηση νέων χρηματοπιστωτικών διευκολύνσεων από τα τραπεζικά ιδρύματα.

Είναι απαραίτητο όλες οι επιχειρήσεις να αξιολογήσουν τα οικονομικά και επιχειρηματικά τους μοντέλα και να πάρουν εκείνες τις αποφάσεις που σε πρώτο στάδιο θα τους επιτρέψουν να διαχειριστούν τις προκλήσεις και σε δεύτερο να αναδιοργανωθούν, ώστε να μπουν σε μια προσαρμοσμένη πορεία οργανικής ανάπτυξης.

Είναι σημαντικό να περιοριστεί στον μέγιστο βαθμό οποιαδήποτε αύξηση στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) λόγω πανδημίας, κυρίως μετά τη λήξη των μέτρων στήριξης από την Κυβέρνηση και του μέτρου αναστολής δόσεων των δανείων. Ένα επιπλέον στοίχημα είναι η διασφάλιση των θέσεων εργασίας, εφόσον αύξηση στην ανεργία σημαίνει αυτόματα και μείωση του οικογενειακού εισοδήματος και δυσκολία στην αποπληρωμή των δόσεων των δανείων.

Το πρόβλημα για την κοινωνία συνεχίζει να υφίσταται και μετά την πώληση των δανείων σε επενδυτικά ταμεία. Το ότι οι ισολογισμοί των τραπεζών απαλλάσσονται από το βάρος των ΜΕΔ μετά την πώληση, δεν σημαίνει ότι παύουν να υφίστανται τα προβλήματα για την κοινωνία και τις επιχειρήσεις.

Στα πιο πάνω προστίθενται και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό, κάτι που κάνει ακόμη δυσκολότερη την εξεύρεση συναινέσεων για την προώθηση μεταρρυθμίσεων και άλλων μέτρων που απαιτούνται για την ενίσχυση της κυπριακής οικονομίας. Χαρακτηριστικό της πολιτικής κατάστασης στη χώρα είναι η πρόσφατη καταψήφιση του κρατικού προϋπολογισμού (όπως διαφαίνεται θα υπάρξουν συναινέσεις για υπερψήφισή του τον Ιανουάριο, προς αποφυγήν αποσταθεροποίησης και υποβαθμίσεων από τους οίκους αξιολόγησης).

Υπενθυμίζεται ότι έχουν αναπτυχθεί σημαντικά ευρωπαϊκά εργαλεία, μέσα από τα οποία τα κράτη-μέλη μπορούν να αντλήσουν κεφάλαια, είτε υπό τη μορφή δανείων είτε σε χρηματοδοτήσεις. Σημαντικός είναι ο ρόλος που αναμένεται να διαδραματίσει το Ταμείο Ανασυγκρότησης, από το οποίο η Κύπρος αναμένεται να αντλήσει περίπου ένα δισεκατομμύριο ευρώ, νοουμένου ότι προχωρήσει στην ετοιμασία και εφαρμογή ενός αξιόπιστου σχεδίου μεταρρυθμίσεων.

Πλάνο μεταρρυθμίσεων

Την ίδια στιγμή, οι κεντρικές τράπεζες διατηρούν σε χαμηλά επίπεδα τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης και τις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων στις δευτερογενείς αγορές, δίνοντας τη δυνατότητα για αναχρηματοδότηση χρέους που λήγει και χρηματοδότηση ελλειμμάτων. Γίνεται αντιληπτό, όμως, ότι υψηλά ποσοστά χρέους μεσομακροπρόθεσμα δεν είναι βιώσιμα, με τα μέτρα των κεντρικών τραπεζών είναι προσωρινά.

Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς του Υπουργείου Οικονομικών, το πλάνο θα αφορά την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στη δημόσια υπηρεσία, στην τοπική αυτοδιοίκηση και στη δικαιοσύνη, την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, την πράσινη ανάπτυξη (από τους κύριους στόχους του προγράμματος) και την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, με κύρια σημεία αναφοράς την καινοτομία και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

To 2021 αναμένεται να είναι ένα ακόμη έτος ποικίλων προκλήσεων, μετά τα δεδομένα που έχει διαμορφώσει η τρέχουσα χρονιά λόγω πανδημίας. Το μεγάλο στοίχημα της νέας χρονιάς είναι το κατά πόσον θα καταφέρει η κυπριακή οικονομία να ανακάμψει και σε ποιο βαθμό, κάτι το οποίο θα εξαρτηθεί και από την πορεία της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομίας.

Πέρα από τα πιο πάνω, το Brexit, πολιτικές και στρατιωτικές αντιπαραθέσεις σε πολλά μέρη του κόσμου και η αλλαγή στην προεδρία των ΗΠΑ, είναι στοιχεία που αναμένεται να διαδραματίσουν τον δικό τους ρόλο στην πορεία των οικονομιών αλλά και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Σημαντικοί τομείς, οι οποίοι προσφέρουν διαχρονικά στο ΑΕΠ της χώρας, έχουν πληγεί σημαντικά. Όπως γίνεται αντιληπτό, η σταδιακή επαναφορά στην ομαλότητα αναμένεται να βοηθήσει τους τομείς αυτούς να οδηγηθούν σε θετικούς ρυθμούς ανάκαμψης, με την πλήρη ανάκαμψη να εκτιμάται το 2022, νοουμένου ότι δεν θα υπάρξει νέος επιδημιολογικός εκτροχιασμός.

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, πέρα από την εξάπλωση του κορωνοϊού, η οικονομία της Κύπρου είχε παρουσιάσει σημάδια κόπωσης και προβλήματα σε θέματα ανταγωνιστικότητας. Οπότε η κρίση ενδεχομένως να λειτουργήσει και ως μηχανισμός αφύπνισης για λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων προς ενίσχυση της ελκυστικότητας της χώρας, της επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης.

Η ενίσχυση των δημόσιων οικονομικών (τα οποία παρουσιάζουν ελλείμματα φέτος) δίνει τη δυνατότητα περαιτέρω στήριξης ασθενέστερων ομάδων της κοινωνίας, όπως οι χαμηλοσυνταξιούχοι και οι άνεργοι (περαιτέρω επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών θα οδηγήσει σε περιορισμό των κρατικών δαπανών).

Δεν υπάρχει περίπτωση η τωρινή κατάσταση να μην αφήσει πληγές, με ενδεχομένως πολλές επιχειρήσεις να αντιμετωπίσουν προβλήματα βιωσιμότητας. Το μεγάλο ζητούμενο είναι το κατά πόσον οι εθνικές οικονομίες θα έχουν τα αντανακλαστικά να επανέλθουν σε όσο το δυνατόν μικρότερο χρονικό διάστημα στην κανονικότητα.

Φυσικά το δίδαγμα αυτής της χρονιάς είναι ότι τίποτα στη ζωή δεν είναι δεδομένο, όπως η έξοδος με τους φίλους για καφέ, οι οικογενειακές συναθροίσεις και άλλα απλά καθημερινά πράγματα. Καλά Χριστούγεννα, πάντοτε με υγεία!