Μαθήματα από το Αρτσάχ και τις πολεμικές τακτικές της Τουρκίας

«Ανάγωγες» επιθετικές πολιτικές με φόντο τους… αγωγούς. Προκειμένου να αναμετρηθούμε επιτυχώς με την άκαμπτα επιθετική Τουρκία, θα πρέπει να την γνωρίζουμε καλά και συνεπώς να γνωρίζουμε πώς σκέφτεται και λειτουργεί η ηγεσία της. Το «είναι» των όντων και εξελίξεων, «κινήσεων», εξηγούσε ο μέγας Αριστοτέλης ταυτίζεται κι εξηγείται από το «τελικό» τους αίτιο, τον σκοπό τους. Κι επειδή κυριαρχεί στην αντίληψη και κατανόηση των διεθνών συγκρούσεων η «identity politics», η αρχή πως μια χώρα ή ένας δράστης δρα ως αυτός που διαχρονικά, με συνέπεια αδήριτη στην ιστορία του «είναι», κατανοούμε και εξηγούμε, και κατά συνέπειαν προβλέπουμε την… νεο-οθωμανική, παλαιο-οθωμανική και πάντα οθωμανική Τουρκία ως αυτή που είναι. Και τους σκοπούς, επεκτατικούς, αρπακτικούς και ληστρικούς, που αυτό το «είναι» της προτάσσει κι επιβάλλει ως διαχρονική κι αμετάλλαγη τη διεθνή συμπεριφορά της.

Είναι μόνιμη, επιπλέον, εξηγητική αρχή σε πολλές επιθετικές διεθνείς πολιτικές το μέγα επίδικον ή λάφυρον του πετρελαίου. Από τον καιρό που κάποιος Βρετανός Υπουργός του Ναυαρχείου, ονόματι Τσώρτσιλ, είχε αντικαταστήσει στην κίνηση των πλοίων του στόλου το πετρέλαιο αντί του ατμού, δημιουργώντας την πρώτη διαμάχη κι ανταγωνισμό των Άγγλων με τους Γάλλους για την επικυριαρχία επί της Περσίας, γνωστής από την εποχή του Ηροδότου για την εύφλεκτη πίσσα της, το πετρέλαιο. Ο μαύρος χρυσός, λοιπόν, είναι και ήταν και θα είναι το «χρυσό μήλο» της διεθνούς πολιτικής, δηλαδή των κατά Θρασύμαχο (στην πλατωνική Πολιτεία) ανταγωνισμών για δύναμη κι επικυριαρχία.

Θυμούμαι τον καθηγητή μου στα μεταπτυχιακά στις Διεθνείς Σχέσεις στο Λονδίνο που έφερε ένα χάρτη με τις εθνικές συγκρούσεις στην Ευρασία. Ως εξήγησή τους, το «διότι έστιν» πίσω από το «τι έστιν», έβαλε από πάνω μια διαφάνεια με σχεδιασμένα τα κοιτάσματα και τους αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου: Απόλυτη ταύτιση. Στον χάρτη θα προστίθετο σήμερα κι η Ανατολική Μεσόγειος. Ο Καύκασος ήταν ήδη εκεί, εξηγώντας την αυτοκαταστροφική υπερ-επέκταση του Χίτλερ προς ανατολάς. Drag nach Osten, δρόμος προς ανατολάς για μια στερούμενη φυσικών ενεργειακών πηγών Γερμανία. Ο Καύκασος, ένθα οι συγκρούσεις για το Αρτσάχ, κι η τουρκική βουλιμία ενεργούσα διά των Τουρκο-Αζέρων επιτηρητών της στην πετρελαιοφόρο περιοχή.

Αυτός είναι, λοιπόν, ο λόγος γιατί η Τουρκία εμπλέκεται άμεσα υπέρ των Αζέρων και κατά των Αρμενίων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η θέση της Άγκυρας, όσο και αν ακούγεται αιρετική αναφορικά με τις πολεμικές επιχειρήσεις στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, είναι ότι «οι σύμμαχοι της ΕΕ που επιδιώκουν να διαφοροποιηθούν από το ρωσικό αέριο, πρέπει να δουν τις εχθροπραξίες του Καραμπάχ ως έκκληση αφύπνισης».

Η ενέργεια και ο πόλεμος στο Αρτσάχ

Με εξηγητικό πρίσμα το πετρέλαιο και τους αγωγούς μεταφοράς του στην ενεργοβόρο Ευρώπη πρέπει να ερμηνευθεί η υποστήριξη της Τουρκίας στον πόλεμο για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έναν στρατηγικό ορεινό θύλακα με «θέα» σε δύο τουρκικούς αγωγούς, που ενισχύεται από τον ανταγωνισμό φυσικού αερίου με τη Ρωσία.

«Η Ρωσία δεν είναι ούτε σύμμαχος, ούτε εχθρός, αλλά δεν μπορούμε να διαπραγματευτούμε, εάν είμαστε πολύ εξαρτημένοι από αυτούς, ειδικά όταν πρόκειται για ενέργεια», δήλωσε ένας ανώτερος σύμβουλος του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και συνέχισε λέγοντας ότι «έχουμε ζωτικά συμφέροντα να προστατέψουμε, όπως και κάθε άλλη μεγάλη χώρα».

Στον Νότιο Καύκασο, στην κορυφή της λίστας των τουρκικών προτεραιοτήτων υπάρχουν δύο αγωγοί, ένας εκ των οποίων αναμένεται να ξεκινήσει τη μεταφορά φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν στην ηπειρωτική Ευρώπη εντός εβδομάδων. Αυτή η κρίσιμη υποδομή βρίσκεται στη «σκιά» του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, του αρμενικού θύλακα που διεκδικείται από το Αζερμπαϊτζάν, ενώ ένα άλλο τμήμα περιβάλλεται από τη βορειοανατολική επαρχία Tavush της Αρμενίας.

Η άνευ προηγουμένου κλιμάκωση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού εκτυλίχθηκε στην εν λόγω περιοχή, στέλνοντας μαθήματα και συμπερασμούς, τόσο για στρατηγικές επιδιώξεις της Τουρκίας στην περιοχή όσο και τις διαφαινόμενες, αν και ρευστές όσο το πετρέλαιο που τις εκκινεί, συμμαχίες. Αλλά και τα οπλικά συστήματα που φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν από την Τουρκία, προαναγγέλλοντας χρήση του στο πεδίο αντιπαράταξης με την επήλυδα άρπαγα Τουρκία στο Αιγαίο και την Κυπριακή ΑΟΖ.

Θυμίζουμε ότι ειδικές δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν επιχειρήσει εισβολή στην Αρμενία, επιδιώκοντας να καταλάβουν μια στρατηγική κορυφή του Tavush. Η επιχείρηση απέτυχε, αλλά φαίνεται να ήταν ο πρόδρομος του τρέχοντος πολέμου, αυτήν τη φορά με τη στήριξη της Τουρκίας και εκτεταμένη κι αποφασιστική για την έκβαση των συγκρούσεων με χρήση τουρκικών drones, unarmed aerialvehicles, και μάλιστα τουρκικής κατασκευής. Αλλά και τη χρήση Σύρων μισθοφόρων και τζιχαντιστών που, πίσω από τα κλειστά μάτια της Αμερικής, χρηματοδοτεί και χρησιμοποιεί η Τουρκία.

Ο ανώτερος σύμβουλος της τουρκικής προεδρίας, μάλιστα, δεν αρνήθηκε την ανάπτυξη Σύρων μισθοφόρων, δίπλα στον στρατό του Αζερμπαϊτζάν, λέγοντας ότι «δεν μπορούμε να χάσουμε την προσοχή μας για το τι συμβαίνει γύρω από τους αγωγούς μας στον Καύκασο, ειδικά στην περιοχή Tavush, όπου υπήρξαν αρκετές συγκρούσεις τα τελευταία χρόνια». Οι ανάγωγες περί αγωγών - και ανερυθρίαστα ομολογούμενες - στρατηγικές της νεο-οθωμανικής Τουρκίας.

Κίνδυνοι και άμυνα κατά των drones

Το πιο επείγον μάθημα που μας έστειλε η στρατιωτική τακτική και το οπλοστάσιο της Τουρκίας στο Αρτσάχ είναι η εκτεταμένη χρήση των drones ή UAV από την Τουρκία. Ο όρος “μη επανδρωμένο εναέριο όχημα/unmanned aerialvehicle–UAV” (γνωστό και ως drone), είναι ένα αεροσκάφος χωρίς πιλότο επί του σκάφους, το οποίο είναι ένα είδος μη επανδρωμένου κατευθυνόμενου οχήματος. Από την άλλη, το «μη επανδρωμένο εναέριο όχημα μάχης/unmanned combataerial vehicle (UCAV)», ως ένα μη επανδρωμένο εναέριο όχημα (UAV) αν και είναι εξαιρετικό όπλο εξ αέρος παρακολούθησης του αντιπάλου, μένοντας επί 24ωρο στον αέρα πάνω από τις θέσεις του εχθρού, μπορεί να είναι κι ένα φονικό επιθετικό όπλο, καθώς ως τέτοιο συνήθως μεταφέρει πυραύλους, αντιαρματικούς πυραύλους, ή και βόμβες, και χρησιμοποιείται για επιθετικές προσβολές. Τα UAVs, λοιπόν, μπορούν να χρησιμοποιούνται για επιχειρήσεις αναγνώρισης, δηλαδή για απόκτηση πληροφοριών, παρακολούθηση, στοχοποίηση, και αναγνώριση (intelligence, surveillance, target acquisition and reconnaissance/ ISTAR).

Αλλά, επίσης, ως εξοπλισμένα UAVs αναγνώρισης με πολλαπλούς ρόλους (όπως π.χ., τα Predator and Reaper) και ειδικότερα, με καθορισμένο ρόλο μάχης, που έχει την δυνατότητα να επιχειρεί ως μαχητικό ή βομβαρδιστικό αεροσκάφος. Το Ισραήλ, για παράδειγμα, οι ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις, κατά την εισβολή του Λιβάνου το 1982, κατέδειξαν σαφώς τη χρησιμότητα των UAVs στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, ειδικά εναντίον των συριακών αντιαεροπορικών συστημάτων SAM, οδηγώντας ως εκ τούτου στην ώθηση για την ανάπτυξη της μη-επανδρωμένης τεχνολογίας. Από τότε, τα κράτη και οι αμυντικές βιομηχανίες έχουν αναπτύξει την τεχνολογία στην κατασκευή εκατοντάδων διαφορετικών τύπων μη επανδρωμένων συστημάτων UAS για στρατιωτική επιχειρησιακή χρήση σε όλο το φάσμα του πολέμου. Λόγω των σημερινών και των δυνητικών δυνατοτήτων τους, και στο φως της ανάπτυξής τους από πραγματικούς ή δυνητικούς αντιπάλους, το ενδιαφέρον για UAVs παραμένει υψηλό, οδηγώντας επίσης σε νέες προκλήσεις στο πεδίο του πολέμου και των εξοπλιστικών ανταγωνισμών. Φαίνεται, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι τα συστήματα αυτά θα αποτελέσουν κατά τον έναν ή τον άλλον τρόπο το μέλλον του πολέμου.

Η εκτεταμένη χρήση των drones στο Αρτσάχ από τους Τουρκο-Αζέρους κατά των Αρμενίων, απροετοίμαστων και περίπου άοπλων εναντίον τους, ήγειρε το ερώτημα πόσο αποφασιστικός μπορεί να είναι ο ρόλος και η συμβολή των UAV στην έκβαση μιας αντιπαράθεσης. Κατ’ επέκτασιν, πόσο σοβαρό κίνδυνο για την Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει ο εμφατικός εξοπλισμός της Τουρκίας με drones; Eίναι δηλαδή στρατηγικά όπλα, όπως π.χ. τα πυρηνικά, ή τακτικά όπλα, με χρήση και συμβολή στο πεδίο της μάχης, αλλά περιορισμένη κι ελεγχόμενη; Η στρατιωτική πείρα δείχνει ότι τα σημερινά UAVs δεν κερδίζουν τους πολέμους - είναι πολύ ευάλωτα και δεν μπορούν να επιτύχουν αποφασιστική νίκη. Είναι τακτικά όπλα, με περιορισμένη και εστιασμένη εμβέλεια και βεληνεκές, κι αντιμετωπίζουν πολυάριθμα προβλήματα και περιορισμούς. Το ξεκαθάρισμα τις μέρες που ανέλαβε η ρωσική αεροπορία εναντίον των drones στον Καύκασο, έδειξε πόσο ευάλωτα είναι στην εχθρική αεροπορία. Κώνωπες, ενοχλητικοί στο πεδίο της μάχης, να ρουφάνε κάποιο αίμα, αλλά όχι αετοί, χωρίς να εξασφαλίζουν, καν να διεκδικούν αεροπορική υπεροπλία.

Σε γενικές γραμμές, τα drones δεν είναι χρήσιμα σε αμφισβητούμενο επιχειρησιακό περιβάλλον χωρίς αεροπορική υπεροχή, δηλαδή είναι πολύ πιθανό να καταρριφθούν, όπως έχουν δείξει οι πρόσφατες περιπτώσεις καταστροφής του MQ-9 Reaper στην Υεμένη και του Global Hawk στα στενά του Hormuz και των Bayraktar TB2 στη Λιβύη και τη Συρία, όπως και το ξεκαθάρισμα των drones αυτές τις μέρες από τη ρωσική αεροπορία στον Καύκασο.

Την αεροπορική υπεροπλία εξασφαλίζουν στρατηγικές κινήσεις, όπως οι γυπαετοί των Ραφάλ και των F 35 που αποκτά η Ελλάδα, τρομοκρατώντας την Τουρκία με την υπεροπλία που της εξασφαλίζουν στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Τα drones υποβιβάζονται στην ενόχληση - πραγματική, αλλά στρατηγικά περιορισμένη - των κατευθυνόμενων ηλεκτρονικά πυρομαχικών, παρά όπλων. Καθοδηγούμενα από στρατιώτες και ηλεκτρονικά σήματα που τα ελέγχουν στην πορεία τους, περιορίζονται από αυτήν την εξάρτηση. Κι είναι εδώ, για την ώρα, η μεγαλύτερη ευπάθειά τους.

Η μεγαλύτερη ευπάθειά τους που είναι η επικοινωνία. Εάν πρόκειται να συνεχίσει ένας στρατός να χρησιμοποιεί μη επανδρωμένα συστήματα και πιστεύουμε ότι συμβαίνει αυτό, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι για τα άτομα που μπορούν να παρεμποδίσουν σήματα ή παρεμποδίσουν δεδομένα. Αυτό ισχύει για όλα τα ηλεκτρονικά καθοδηγούμενα όπλα, όπως, ιδιαίτερα, όταν μιλούμε για μη επανδρωμένα υποβρύχια. Απλώς δεν μπορούμε να τους μιλήσουμε όταν βρίσκονται κάτω από το νερό. Επομένως, πρέπει να βεβαιωθεί κανείς ότι έχει ασφαλείς επικοινωνίες. Αυτή είναι μια μεγάλη ευπάθεια. Αλλά και όπου εστιάζεται η άμυνα κατά των drones. Στην ηλεκτρονική παρεμβολή και σίγηση του ελέγχου τους. Σαν ηλεκτρονικός πόλεμος, τα drones, αντιμετωπίζονται με ηλεκτρονικά αντίμετρα. Το αύριο είναι εδώ.