Θέλω να δω την εκπαίδευση να παράγει παιδεία
Πάντα πίστευα ότι θα πρέπει να διαχωρίζουμε τους δυο όρους εκπαίδευση και παιδεία. Χάρηκα ιδιαίτερα όταν ο νυν Υπουργός Παιδείας ανέφερε ότι το όραμά του είναι να δει ‘την εκπαίδευση να παράγει παιδεία’. Είναι προς αυτήν την κατεύθυνση που όλοι (Πολιτεία/Εκκλησία/Εκπαιδευτικές Οργανώσεις/Ειδικοί/Εκπαιδευτικοί/ Γονείς) θα πρέπει να δουλέψουν. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τη διαφορά μεταξύ εκπαίδευσης και παιδείας. Η πρώτη είναι το μέσον κι η δεύτερη το τελικό/επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
Η Κυπριακή Πολιτεία επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Εκπαίδευση. Έκαμε τις αναγκαίες διευθετήσεις για να έχουν όλα τα παιδιά την ευκαιρία για σπουδές. Υπενθυμίζω την εισαγωγή της δωρεάν παιδείας στη δημοτική/γυμνασιακή εκπαίδευση, την εξασφάλιση υποτροφιών για πανεπιστημιακές σπουδές στο εξωτερικό, τη δημιουργία κυπριακών Πανεπιστημίων. Περιττόν να αναφερθώ στα τεράστια οικονομικά βάρη που επωμίστηκε ο Κύπριος πολίτης για να έχουμε ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα.
Δυστυχώς, εκείνο που δεν καταφέραμε μέχρι σήμερα, είναι η πλήρης μετατροπή της παρεχόμενης εκπαίδευσης σε πραγματική παιδεία: η καλλιέργεια, όχι μόνο του πνεύματος/σώματος, αλλά και όλων εκείνων των αρετών που χαρακτηρίζουν τον σωστόν κοινωνικόν άνθρωπο.
Το 2004 διορίστηκε Επιτροπή Ειδικών για μια ‘Δημοκρατική και Ανθρώπινη Παιδεία στην Ευρωπαική Πολιτεία της Κύπρου’. Όπως ανέφερα και στον τότε Υπουργό Παιδείας, η Έκθεσή της αποτελεί ένα θαυμάσιο έγγραφο, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν βάση για τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Αγγίζει σχεδόν όλες τις πτυχές των απαιτούμενων αλλαγών.
Σ' ό,τι ακολουθεί, θα προσπαθήσω να αναλύσω κάποιες προτεραιότητες (που περιλαμβάνονται στην Έκθεση), που, κατά τη γνώμη μου, αν υλοποιηθούν, θα θέσουν σε κίνηση τη διαδικασία της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Θα ενδιατρίψω σε τρεις πτυχές, που θεωρώ βασικές για να ξεκινήσει μια νέα θεώρηση των εκπαιδευτικών πραγμάτων: το ωρολόγιο πρόγραμμα, η επιλογή/επιμόρφωση του διδακτικού προσωπικού και ο προγραμματισμός κι η συναίνεση στην εκπαίδευση.
Καμιά ουσιαστική εκπαιδευτική αλλαγή δεν μπορεί να γίνει μέσα στα χρονικά πλαίσια λειτουργίας των σχολείων: Ούτε η ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης να προωθηθεί, ούτε η κοινωνικοποίηση των παιδιών να επιδιωχθεί, ούτε η ισόρροπη ανάπτυξη πνεύματος και σώματος να εφαρμοστεί στην πράξη, αν δεν αρθεί ο ασφυκτικός κλοιός του περιορισμένου χρόνου λειτουργίας των σχολείων.
Το θέμα τούτο ηγέρθη το 1989, με την εισαγωγή της πενθήμερης εβδομάδας εργασίας. Το μόνο που καταφέραμε τελικά ήταν να εισαχθεί η πενθήμερη χωρίς συρρίκνωση των σχολικών ωρών. Το δαπανηρό σχέδιο ολοήμερου σχολείου που υποβάλαμε, αν και εγκρίθηκε από τον Υπουργό Οικονομικών, απορρίφθηκε μετ' επαίνων από τις οργανώσεις των εκπαιδευτικών και των γονιών. Σύμφωνα με το σχέδιο, τα σχολεία θα λειτουργούσαν από το πρωί μέχρι το απόγευμα (εκτός Τετάρτης) πέντε μέρες την εβδομάδα. Έτσι τα παιδιά θα ικανοποιούσαν όλες τις ανάγκες (βοηθητικά/ενισχυτικά μαθήματα, αθλητικές/καλλιτεχνικές δραστηριότητες, εξειδικευμένες εξετάσεις, ξένες γλώσσες κλπ). Ταυτόχρονα αυτό θα βοηθούσε στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Όλα αυτά και πολλά άλλα χρειάζονται άνεση χρόνου και πραγματική σχολική ζωή, που δεν υπάρχει όταν οι μαθητές βρίσκονται υπό παιδευτική επίδραση για λίγες μόνο μέρες το χρόνο, για λίγες μόνο ώρες την ημέρα. Με την απελευθέρωση από τις πρωινές ώρες θα δημιουργηθούν θαυμάσιες ευκαιρίες κοινωνικοποίησης των μαθητών. Διδακτικό προσωπικό και μαθητές θα έλθουν σε επαφή εκτός 'τάξης' και θα αναπτύξουν πραγματικές ανθρώπινες σχέσεις ξεπερνώντας το χάσμα δασκάλου-μαθητή. Η μεσημβρινή σίτιση στο σχολείο θα βοηθήσει ιδιαίτερα στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας.
Είναι πια κοινοτοπία η ρήση πως εκπαίδευση σημαίνει τον εκπαιδευτικό σε πολύ μεγάλο βαθμό. Είναι γι' αυτόν τον λόγο που επιβάλλεται η σωστή επιλογή και συνεχής επιμόρφωση του διδακτικού προσωπικού. Για πολλά χρόνια διατηρείται ένας αναχρονιστικός θεσμός, ο κατάλογος διορισίμων, όπου μοναδικό κριτήριο προτεραιότητας είναι η ημερομηνία κτήσης του πτυχίου. Έτσι όλοι οι απόφοιτοι, ανεξαρτήτως επίδοσης ή ικανοτήτων, χρίζονται καθηγητές/δάσκαλοι φτάνει να ’ρθει η χρονολογική σειρά τους.
Το 1989/90 έγινε μια προσπάθεια για τη ‘βελτίωση του τρόπου σύνταξης του καταλόγου διορισίμων’, ώστε να λαμβάνονται υπόψη στα μετρήσιμα κριτήρια κατάταξης, πλην του χρόνου αποφοίτησης, η επίδοση του υποψηφίου στις σπουδές, οι μεταπτυχιακές σπουδές, η παιδαγωγική κατάρτιση κ.ά. Λόγω της ανάγκης διορισμού μεγάλου αριθμού εκπαιδευτικών ταυτόχρονα, το ζητούμενο είναι η αντικατάσταση του συστήματος από έναν αξιοκρατικό κατάλογο διορισίμων.
Αλλά και κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του εκπαιδευτικού έντονη πρέπει να είναι η προσπάθεια για συνεχή επιμόρφωσή του τόσο σε θέματα παιδαγωγικής όσο και σε θέματα της ειδικότητάς του. Η Κυπριακή Πολιτεία έγκαιρα προχώρησε στην ίδρυση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Δυστυχώς, οι ενδιαφερόμενοι φορείς πολύ λίγη έκαμαν χρήση του πρωτοποριακού αυτού θεσμού.
Ο τομέας της εκπαίδευσης προσφέρεται καλύτερα από κάθε άλλο για έγκαιρο προγραμματισμό. Γνωρίζοντας τον σημερινό παιδικό πληθυσμό μπορεί κανένας να προβλέψει με μεγάλη ακρίβεια για 6/12 χρόνια πόσοι θα ‘ναι οι μαθητές στα δημοτικά/γυμνάσια ώστε να υπολογιστούν οι ανάγκες σε κτήρια, δασκάλους/καθηγητές και να επικεντρωθεί η προσοχή στις άλλες ποιοτικές πτυχές της εκπαίδευσης. Επανειλημμένες προσπάθειες που έγιναν για τη δημιουργία μιας Μονάδας Εκπαιδευτικού Προγραμματισμού, που να αναλάβει και την προώθηση υλοποίησης της προτεινόμενης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, δεν καρποφόρησαν.
Εκείνο όμως που προέχει είναι η εξεύρεση συναινετικών λύσεων στα θέματα της εκπαίδευσης/παιδείας. Η εισήγησή μου είναι να επαναδραστηριοποιηθεί το Εκπαιδευτικό Συμβούλιο για συζήτηση εισηγήσεων για μεταρρύθμιση, αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος.
*Πρώην Υπουργός, Πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού
