Τάμπλετ, κινητά και εθισμός

Έχει αναγνωριστεί πρόσφατα ως μια ακόμη διαταραχή της ψυχικής υγείας, που έχει να κάνει με την κοινωνικότητά μας. Η εμμονική ενασχόληση με το τάμπλετ, το κινητό και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια οδηγεί στην εξάρτηση που φανερώνει μια ψυχική ασθένεια. Μάλιστα η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ονόμασε τη συγκεκριμένη διαταραχή ως Gaming Disorder, κατατάσσοντάς την στην ευρύτερη κατηγορία των διαταραχών ελέγχου των παρορμήσεων, στην οποία ανήκει και ο εθισμός στον τζόγο. Αν και στο παγκόσμιο άρχισαν να καταγράφονται περιστατικά, ο Aμερικανός παιδίατρος και ενδοκρινολόγος Δρ Ρόμπερτ Λούστιγκ εξέτασε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των παιδιών που φαίνεται να είναι εθισμένα στις ηλεκτρονικές συσκευές. Η έρευνά του κατέδειξε ότι ο εγκέφαλος των παιδιών αντιδρά με τον ίδιο τρόπο στην τεχνολογία, όπως αντιδρά σε άλλες περιπτώσεις που προκαλείται εθισμός ή εξάρτηση. Για το θέμα ρωτήσαμε τη σχολική ψυχολόγο Δρα Αριστονίκη Θεοδοσίου Τρυφωνίδου, αλλά και την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, ώστε να μάθουμε κατά πόσον θα πρέπει να μας ανησυχεί η απεριόριστη χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών, κυρίως από τα παιδιά.

Αυξάνουν την ντοπαμίνη

Η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών είναι απαραίτητο «κακό» στις μέρες μας. Ζούμε στην εποχή που οι νεότερες γενιές γεννήθηκαν θεωρώντας δεδομένη την ύπαρξή τους. Άρα φυσική είναι η άνεση στη χρήση τους από πολύ μικρή ηλικία. Η απεριόριστη, ωστόσο, χρήση τους μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές επιπτώσεις, καθιστώντας την ύπαρξή τους απαραίτητη. Η Δρ Αριστονίκη Θεοδοσίου Τρυφωνίδου ανέφερε ότι η εμμονή στη χρήση αυτή προκαλεί εθισμό. «Αυτό συμβαίνει γιατί παράγονται υπερβολικές δόσεις ντοπαμίνης και υπερδιεγείρονται και καταστρέφονται οι νευρώνες και αυτό οδηγεί σε εξάρτηση, όπως επισημαίνει και ο Λούστιγκ. Η υπερβολική χρήση της τεχνολογίας μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στον εγκέφαλο, η οποία έχει δύο αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του εγκεφάλου. Πρώτον, το πολύ στρες αναγκάζει τον εγκέφαλο να απελευθερώσει κορτιζόλη, η οποία σκοτώνει τους νευρώνες στο κέντρο μνήμης του. Η περιοχή αυτή του εγκεφάλου ονομάζεται ‘ιππόκαμπος’. Δεύτερον, το στρες μπορεί να αδρανοποιήσει τον προμετωπιαίο φλοιό, ή αλλιώς το εκτελεστικό κομμάτι του εγκεφάλου. Ο προμετωπιαίος φλοιός, συνήθως ελέγχει τα όρια της ντοπαμίνης και την αίσθηση της ευχαρίστησης ή της επιβράβευσης. Όταν ο εγκέφαλος συνηθίζει στο να έχει υψηλότερα ποσοστά ντοπαμίνης, μας κάνει να αναζητούμε μια εξαρτησιογόνο ουσία ή συνήθεια». Για ποιο λόγο, όμως, συμβαίνει αυτό; «Αυτό συμβαίνει εν μέρει, επειδή ο προμετωπιαίος φλοιός τους είναι το τελευταίο σημείο του εγκεφάλου που αναπτύσσεται. Έρευνες επισημαίνουν πως οι προμετωπιαίοι φλοιοί μπορεί να αναπτυχθούν μέχρι τη νεότητα. Κατά δεύτερον, αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή δεν έχουν αναπτύξει πλήρως το περίβλημα, το οποίο προστατεύει τους νευρώνες. Οτιδήποτε ελέγχει τη ζωή μας, είτε είναι κάποια ουσία είτε κάποια συμπεριφορά, που είναι τοξική και πανταχού παρούσα έχοντας κατ’ επέκτασιν αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνία, απαιτεί μια κοινωνική παρέμβαση. Ο εθισμός στις ηλεκτρονικές συσκευές, όπως είναι οι ταμπλέτες ή τα έξυπνα κινητά, στην τεχνολογία, έχει ξεκάθαρα αυτά τα χαρακτηριστικά».

Πλήττεται η υγιής ανάπτυξη του παιδιού

Συνεχίζοντας η ψυχολόγος αναφέρει ότι ο όρος εθισμός δεν είναι αποδεκτός από μια μερίδα επιστημόνων, όταν αυτός αναφέρεται σε παιδιά πρώιμης παιδικής ηλικίας, λόγω ακριβώς αυτής. «Συστήνεται ο όρος ‘λειτουργική βλάβη’ σε περιπτώσεις όπου η χρήση της τεχνολογίας είναι μεγάλη, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η συμπεριφορά του παιδιού. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο χρόνος που τα παιδιά περνούν μπροστά σε μια οθόνη επηρεάζει κάποιους παράγοντες, που συμβάλλουν στην υγιή ανάπτυξη του παιδιού». Ο ύπνος, η υγιεινή διατροφή και η αλληλεπίδραση με τους γονείς είναι μερικοί από τους παράγοντες που επηρεάζονται άμεσα από την αλόγιστη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών, σύμφωνα με την ειδικό. «Εκτός αυτών, η αυτορρύθμιση των μικρών παιδιών και οι εκτελεστικές τους δεξιότητες πλήττονται. Με άλλα λόγια, η συγκέντρωσή τους και ο έλεγχος των συναισθημάτων τους. Αυτές οι ικανότητες μπορούν να πουν πολλά για τη μετέπειτα υγεία του παιδιού, αλλά και τα κοινωνικά, συναισθηματικά και νοητικά τους χαρακτηριστικά. Πολλά παιδιά που είναι εθισμένα στο τάμπλετ είναι πολύ αναστατωμένα όταν οι γονείς τους πάρουν το τάμπλετ. Αυτή η συνήθεια μπορεί μελλοντικά να επηρεάσει την ικανότητα των παιδιών να ελέγχουν τα συναισθήματά τους».

Προβληματισμός στην ΑΑΕΚ

Η άμεση πρόσβαση που έχουν τα παιδιά στη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών συνεχώς αυξάνεται. Έρευνες κατέδειξαν ότι ανά το παγκόσμιο, περισσότερα από 9 στα 10 παιδιά μεταξύ 7 και 12 ετών χρησιμοποιούν «έξυπνες» συσκευές με δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο. Στην Ελλάδα, μάλιστα, παιδιά νοσηλεύτηκαν σε εξειδικευμένο κέντρο για απεξάρτησή τους από τις συσκευές αυτές. Στην Κύπρο μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα επίσημα στοιχεία που να δηλώνουν την ύπαρξη ή το μέγεθος του προβλήματος της εξάρτησης των ανηλίκων στις ηλεκτρονικές αυτές συσκευές. Ωστόσο, αυτό δεν εφησυχάζει την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, θέτοντας στην πρώτη γραμμή έναν προβληματισμό σχετικά με το θέμα. Ο Εκτελεστικός Γραμματέας στην ΑΑΕΚ, Κωνσταντίνος Στυλιανού, ανέφερε στη «Σ» ότι είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο ενασχόλησής τους με το εν λόγω ζήτημα, προσθέτοντάς το στην επόμενη Εθνική Στρατηγική, η οποία αρχίζει να συγγράφεται μέσα από δημόσια διαβούλευση. «Το θέμα του εθισμού σε ηλεκτρονικές συσκευές και στα ηλεκτρονικά παιχνίδια δεν είναι στις αρμοδιότητες της ΑΑΕΚ, η οποία ασχολείται κυρίως με εξαρτήσεις που έχουν να κάνουν με τις παράνομες ουσίες, το αλκοόλ, τον καπνό και την παθολογική ενασχόληση με τον τζόγο. Υπάρχει όμως η αναφορά στις εξαρτητικές συμπεριφορές, γεγονός που εμπερικλείει το συγκεκριμένο ζήτημα, το οποίο ίσως να πρέπει να δούμε προσεχτικά. Τώρα, σε ποιο βαθμό θα γίνει παρέμβαση ή ποια μορφή θα έχει αυτό είναι ένα εντελώς ανοιχτό ζήτημα ακόμη, εφόσον τώρα θα γραφτεί η επόμενη Εθνική Στρατηγική μέσα από δημόσια διαβούλευση. Υπάρχει πρόθεση όμως και προβληματισμός κατά πόσον και με ποιον τρόπο μπορεί να ενταχθεί το θέμα στην Εθνική Στρατηγική 2021-2028». Όπως μας εξήγησε ο κ. Στυλιανού επίσημα στοιχεία δεν υπάρχουν, ωστόσο φαίνεται πως το πρόβλημα είναι υπαρκτό και χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και αντιμετώπισης.

Σημάδια που πρέπει να κινητοποιήσουν γονείς

• Υπερβολικός χρόνος ενασχόλησης με ηλεκτρονικές συσκευές.
• Παραμέληση υποχρεώσεων ή άλλων ασχολιών του.
• Πτώση σχολικής επίδοσης.
• Απομόνωση και μείωση χρόνου που αφιερώνει σε εξωσχολικές δραστηριότητες.
• Επιθετικότητα.
• Απώλεια αίσθησης χρόνου.
• Μεταβολές συμπεριφοράς.
• Αδιαφορία για πράγματα που άλλοτε προκαλούσαν ευχαρίστηση.
• Πονοκέφαλος, πόνος στην πλάτη και ξηρότητα οφθαλμών.
• Διαταραχές στον ύπνο ή και στην όρεξη.
• Ψέματα σε γονείς.
• Άγχος.