1978: Το μακελειό στο αεροδρόμιο Λάρνακας

Αποδεσμεύθηκε το 2019 λεπτομερέστατη έκθεση του Βρετανού Υπάτου Αρμοστού στη Λευκωσία, Donald McDonald Gordon, ημερ. 1.3.1978, προς τον Βρετανό τότε Υπουργό Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας, Dr. David Owen, σχετικά με το μακελειό στο αεροδρόμιο Λάρνακας. Ακολουθεί συντομευμένη αναφορά σε ελεύθερη μετάφραση, βασισμένη χρονολογικά στα λεχθέντα της Κυπριακής Κυβέρνησης, στην προσωπική μαρτυρία του Ακολούθου Πληροφοριών της Βρετανικής Υπάτης Αρμοστείας, James Thompson, στις συνομιλίες που είχε με τον Capt. Sam Melling (Chief Pilot) των Κυπριακών Αερογραμμών, στη συνομιλία του Βρετανού Στρατιωτικού Ακολούθου με τον Αιγύπτιο ομόλογό του, στις συνομιλίες του κ. ΜcDonald Gordon με τον Κύπριο Υπ. Εξωτερικών, τον Διευθυντή του Υπ. Εξωτερικών και αριθμό άλλων πηγών.

«Στις 10.45 της 18ης Φεβρουαρίου 1978 δολοφονήθηκε έξω από το βιβλιοπωλείο στο ξενοδοχείο ‘Χίλτον’ της Λευκωσίας ο 60χρονος Yusuf Sebai, αρχισυντάκτης της εφημερίδας του Καΐρου Al-Ahram και προσωπικός φίλος του Προέδρου της Αιγύπτου Anwar Sadat. Βρισκόταν στη Λευκωσία για την 6η σύνοδο του ρωσο-χορηγούμενου Praesidium της Αφρο-Ασιατικής Οργάνωσης Αλληλεγγύης (AAPSO), της οποίας ήταν Γενικός Γραμματέας για 20 χρόνια.

»Οι ένοπλοι που κατηγορήθηκαν για τον φόνο, ο Sayed Hussain Al-Ali, από το Κουβέιτ και ο Samih Mohamed Ahmad Khade, από την Ιορδανία, έφθασαν ξεχωριστά μέσω Αθηνών στη Λάρνακα στις 2 και 13 Φεβρουαρίου αντίστοιχα. Ένας τρίτος, ο Reyad Samir Ali-Ahad, με ιρακινό διαβατήριο, έφθασε στις 14 Φεβρουαρίου και έφυγε μέσω Αθηνών για Παρίσι ενωρίς το πρωί της 18ης. Οι δολοφόνοι ισχυρίστηκαν ότι ο δολοφονηθείς ήταν στη λίστα εκείνων που είχαν συνοδέψει τον Πρόεδρο Sadat στην Ιερουσαλήμ (Σημ.ΦΑ δεν αναφέρεται πώς διέφυγε ο τρίτος).

»Μετά την εκτέλεση οι ένοπλοι μάζεψαν πέραν των 50 ομήρων στην καφετερία του ‘Χίλτον’ και, παρόλη την παρουσία ένοπλων αστυνομικών και την ένοπλη φρουρά του Δρος Βάσου Λυσσαρίδη, ηγέτη της Επαναστατικής Σοσιαλιστικής ΕΔΕΚ, δεν έγινε προσπάθεια να αφοπλίσουν τους δύο ένοπλους. Στη 1μ.μ. (την ίδια μέρα 18/2) όλες οι γυναίκες και μη Άραβες αφέθησαν ελεύθεροι. Εν τω μεταξύ, κατέφθασε (απαίτηση ενόπλων) ο Υπουργός Εσωτερικών Χρ. Βενιαμίν, ο οποίος ενημερώθηκε από τον Δρα Λυσσαρίδη, ο οποίος προσφέρθηκε να μεσολαβήσει ως διαπραγματευτής. Στις 2 μ.μ. οι κυπριακές Αρχές συμφώνησαν να παραχωρήσουν αεροπλάνο στους ενόπλους να φύγουν μαζί με τους ομήρους. Ο Βενιαμίν με τον Λυσσαρίδη συνόδευσαν στο λεωφορείο τους 15 ομήρους στη Λάρνακα, όπου προσγειώθηκε και το αεροπλάνο με τον Πρόεδρο Σπ. Κυπριανού από Αθήνα. Στις 8 μ.μ. ελευθέρωσαν ακόμα τρεις ομήρους και 30 λεπτά μετά αεροπλάνο DC8 των Κυπριακών Αερογραμμών, πτήση 007, απογειώθηκε με 12 ομήρους, 4 Αιγύπτιους, 3 Παλαιστίνιους, 2 Σύρους, 1 Μαροκινό, 1 Σουδανό και 1 Σομαλό, τους δύο ενόπλους και 4μελές πλήρωμα, δύο Βρετανούς Καπετάνιους, τους Melling και Cox, τον Κύπριο Καπετάνιο Μάριο Κουτσοφτίδη και τον Μηχανικό Πτήσης Χατζηκωστή. Ο Melling πρόσεξε ότι οι ένοπλοι ήσαν έντονα συγχυσμένοι, αρχικά ήθελαν να πάνε στην Τρίπολη, όμως η Λιβύη αρνήθηκε, όπως και η Νότιος Υεμένη, και, τελικά, ο Καπετάνιος Melling το προσγείωσε δίχως άδεια στο Τζιμπουτί, στις 4.30 πρωινή της 19ης Φεβρουαρίου. Εκεί οι ένοπλοι διέταξαν τον Κουτσοφτίδη να επικοινωνήσει με την Κύπρο. Ο Κυπριανού τούς πρόσφερε κυπριακά διαβατήρια και ασφαλή μετάβαση από την Κύπρο, αν το αεροπλάνο επέστρεφε στην Κύπρο, με διαπραγματευτή τον Δρα Λυσσαρίδη.

Έντονο παρασκήνιο

»Περιέργως, ο Λυσσαρίδης δεν είχε ενημερωθεί μέχρι το μεσημέρι της 19ης, όταν πήγε στο σπίτι του Κυπριανού. Ο οποίος, εν τη παρουσία του Λυσσαρίδη και του Προέδρου της Βουλής, Αλέκου Μιχαηλίδη, ενημέρωσε τηλεφωνικώς τον Sadat ότι χειριζόταν προσωπικά το θέμα, στόχευε στην απελευθέρωση των ομήρων και στη σύλληψη των ενόπλων. Ο Sadat τον ευχαρίστησε, δεν ανέφερε τίποτα για κομάντος.

Επιστρέφοντας στη Λάρνακα στις 5.40 μ.μ. Κυριακή, 19 Φεβρουαρίου, οι ένοπλοι ήσαν χαλαροί, η ατμόσφαιρα όμως άλλαξε όταν ενημερώθηκαν ότι ο Πρόεδρος Assad (Hafez al-Assad της Συρίας) δέχθηκε να τους πάρει και αρνήθηκαν. Αυτό έδωσε βάρος στις υποψίες ότι συνδέονταν με εξτρεμιστική ομάδα στο Ιράκ. Ένας από αυτούς είχε ήδη καταδικαστεί σε θάνατο από συριακό δικαστήριο για ληστεία.

»Στις 5.45μ.μ. ο Αιγύπτιος Πρωθυπουργός Mamduh Salem ενημέρωσε την Κυπριακή Κυβέρνηση με τηλεφώνημα που απάντησε ο Πάτροκλος Σταύρου (Υφυπουργός παρά τω Προέδρω) ότι αεροπλάνο με τον Αιγύπτιο Υπουργό Πληροφοριών θα έφθανε στη Λάρνακα για τις διαπραγματεύσεις. Οι Κύπριοι ισχυρίστηκαν ότι ο Salem δεν ανέφερε πως στέλνονταν και στρατεύματα. Ο Πρόεδρος Sadat ισχυρίστηκε πως είπε στους Κύπριους ότι ’’γιοι μας έρχονται να βοηθήσουν να αντιμετωπιστεί αυτή η επιθετικότητα’’, αλλά ο Salem φαίνεται να απέφυγε να δώσει ξεκάθαρες εξηγήσεις για το τι είχαν κατά νουν.

»Παρόλη την υπόσχεση ότι ο Λυσσαρίδης θα ήταν ο διαπραγματευτής, η πρώτη απόπειρα έγινε από τον Κυπριανού 35 λεπτά μετά την προσγείωση του αεροπλάνου, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι προσπάθησε να πείσει τους ενόπλους να παραδοθούν. Στις 6.35 μ.μ. ο Λυσσαρίδης, συνοδευόμενος από τον Σύρο Στρατιωτικό Ακόλουθο, Col. Haddad, ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις με έναν από τους ενόπλους στις σκάλες του DC8. Οι ένοπλοι ζήτησαν κυπριακά διαβατήρια και αεροπορικά εισιτήρια για κάποια σοσιαλιστική χώρα. Ο Κυπριανού δέχθηκε (6.40), αλλά ισχυρίστηκε ότι μετά την απελευθέρωση των ομήρων οι ένοπλοι θα συλλαμβάνονταν. Οι ένοπλοι, όμως, δεν πρόσεξαν ότι την ίδια ώρα προσγειώθηκε στρατιωτικό αιγυπτιακό C130. Ο Κύπριος Υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων, Γεώργιος Τομπάζος και ο Αρχηγός της Αστυνομίας (Σάββας Αντωνίου), όταν πήγαν στο Hercules, είδαν ότι περιελάμβανε 70 ένοπλους Αιγύπτιους κομάντος και ένα jeep. O κ. Αντωνίου έμεινε στο Hercules σε επικοινωνία με τον Πύργο Ελέγχου για να αποτρέψει αιγυπτιακή δράση. Όμως η Κυπριακή Κυβέρνηση ακόμα δεν είχε αντιληφθεί την αποφασιστικότητα των Αιγυπτίων. Και παρόλο τον ισχυρισμό της ότι είπε στον Αιγύπτιο Πρέσβη πως δεν θα επέτρεπε στρατιωτική δράση, απέτυχε να πάρει στοιχειώδη προληπτικά μέτρα. Ισχυρίστηκε ότι ζήτησαν από το C130 να μετακινηθεί 800-1000 υάρδες από το DC8, όμως παρατηρητές ισχυρίστηκαν ότι τα δύο αεροσκάφη βρίσκονταν ήδη πολύ κοντά το ένα με το άλλο. Οι Κύπριοι απέτυχαν να διατάξουν το αιγυπτιακό να απογειωθεί και να φύγει, αλλά ούτε και το περικύκλωσαν με εμφανή στρατιωτική δύναμη για να αποτρέψουν περιπέτειες. Το μόνο που έκαναν ήταν να βάλουν ορισμένους ένοπλους (6) αστυνομικούς σε απόσταση το έναν από τον άλλο μεταξύ των δύο αεροπλάνων και ακολούθως μεγάλη ομάδα ένοπλων εθνοφρουρών σε κάποιαν απόσταση από το Hercules (που δεν τους έβλεπαν οι Αιγύπτιοι). Ο Αιγύπτιος Στρατιωτικός Ακόλουθος ισχυρίστηκε ότι η Κυπριακή Κυβέρνηση ποτέ δεν τους είπε ότι θα αντιστεκόταν σε αιγυπτιακή επέμβαση.

»Στις 7.15 μ.μ., κατά τις δεύτερες διαπραγματεύσεις, ο Αιγύπτιος Στρατιωτικός Ακόλουθος και ένας ένοπλος συνάδελφός του προσπάθησαν να προσεγγίσουν τους διαπραγματευτές και αφοπλίστηκαν από τους Κυπρίους, αλλά ο Σ.Α. δεν συνελήφθη, λόγω διπλωματικής ασυλίας. Στις 7.25μ.μ. επιτεύχθηκε συμφωνία με τους ενόπλους, που επέμεναν να φωτογραφιστούν με τα νέα κυπριακά τους διαβατήρια. Η Κυπριακή Κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι ο Λυσσαρίδης τούς είπε πως, όταν πάρουν τα διαβατήριά τους, θα πρέπει να παραδώσουν τα όπλα στην Αστυνομία και να παραδοθούν. Ο Καπετάνιος Melling είπε ότι οι ένοπλοι κτένιζαν τα μαλλιά τους, που έδειχνε ότι δεν ανησυχούσαν.

»Στις 8.25μ.μ.ο Στρατιωτικός Ακόλουθος πήγε στο Hercules, σύμφωνα με την Κυπριακή Κυβέρνηση, για να δώσει τελευταία εντολή στους κομάντος. Η διαταγή δόθηκε στα Αγγλικά εν τη παρουσία του κ. Αντωνίου, αλλά συνεχίστηκε στα Αραβικά. Ο Αρχηγός Αστυνομίας κρατήθηκε στο αεροπλάνο μέχρι την εκεχειρία. Κατά εκπληκτικό τρόπο δεν τραυματίστηκε. Στις 8.30μ.μ. το jeep με κομάντος βγήκε από το C130 και με ταχύτητα έφθασε στο DC8, καθώς πυροβολούσαν το πιλοτήριο του αεροπλάνου, με άλλους από πίσω να πυροβολούν αδιάκριτα ψηλά… Σύμφωνα με τους Κυπρίους, η Εθνική Φρουρά διατάχθηκε να ανταποδώσει τα πυρά. Μια χειροβομβίδα εκκρίθηκε στο jeep σκοτώνοντας τους Αιγύπτιους προτού φθάσουν στις σκάλες του DC8. Πυροβολισμοί συνεχίστηκαν για 50 λεπτά, κατά τη διάρκεια των οποίων κτυπήθηκε το Hercules και πήρε φωτιά, σκοτώνοντας 3 από το πλήρωμα. Συνολικά 15 Αιγύπτιοι σκοτώθηκαν, 16 τραυματίστηκαν και οι υπόλοιποι παραδόθηκαν, 6 εθνοφρουροί, ένας αστυνομικός και ένας πολίτης Κύπριος τραυματίστηκαν. Οι δύο ένοπλοι πήραν τα όπλα τους πίσω, αλλά οι Καπετάνιοι Melling και Cox τούς έπεισαν να τα αφήσουν, παραδόθηκαν, και οι όμηροι και το πλήρωμα βγήκαν σώοι.

»Έστω και αν ένας δεχθεί τους ισχυρισμούς των Κυπρίων, δεν φαίνεται να υπάρχει ικανοποιητική εξήγηση για τη σκόπιμη καταστροφή του αεροπλάνου. Η πιο πιθανή, ίσως, να είναι ότι δεν δόθηκαν στην Εθνική Φρουρά συγκεκριμένες διαταγές και έτσι και ξεκίνησε η ανταλλαγή, ο καθένας έκανε ό,τι του έκοβε. Δεν είναι ούτε ξεκάθαρο τι ενεργοποίησε την αιγυπτιακή ενέργεια. Στην κηδεία των 15 Αιγυπτίων ο Πρόεδρος Sadat είπε ότι διέταξε την επίθεση στο DC8 όταν κατάλαβε ότι οι κυπριακές Αρχές θα έδιναν διαβατήρια στους δύο δολοφόνους να εγκαταλείψουν τη χώρα. Πιθανόν στο Hercules να παρακολουθούσαν τις συζητήσεις μεταξύ του Πύργου Ελέγχου και του DC8.

»Εκείνο που δεν ξεκαθάρισε είναι ποιον ρόλο έπαιξε η PLO, με την οποία ο Λυσσαρίδης έχει στενές σχέσεις. Το απόγευμα της 18ης Φεβρουαρίου, ανταποκρινόμενος στην έκκληση για βοήθεια από ένα ή δύο άτομα να βοηθήσει στις διαπραγματεύσεις, ο Yasser Arafat έστειλε 16 κομάντος της PLO προφανώς για να δολοφονήσουν τους ενόπλους, οι οποίοι, σύμφωνα με ανακοίνωση στη Βηρυτό, είχαν κατηγορηθεί από την PLO ότι ανήκαν στον Abu Nidal με βάση το Ιράκ.

Υπάρχει μαρτυρία ότι στην πραγματικότητα ένα αεροπλάνο των Κυπριακών Αερογραμμών έφυγε από τη Λάρνακα το απόγευμα της 18ης Φεβρουαρίου για τη Βηρυτό, με τον Τάκη Χατζηδημητρίου, αρ. 2 στην ΕΔΕΚ του Λυσσαρίδη, και επέστρεψε στις 7.40μ.μ. με τους Χατζηδημητρίου και 16 κομάντος της PLO, οι οποίοι αποβιβάστηκαν δίχως δημοσιότητα, και φυγαδεύτηκαν σε ξενοδοχείο στη Λάρνακα, έφθασαν πολύ αργά για δράση πάνω στο DC8. Επανεμφανίστηκαν στο αεροδρόμιο στις 19 Φεβρουαρίου και υπάρχει μαρτυρία ότι ήσαν ένοπλοι. Υπάρχει ισχυρισμός ότι έλαβαν μέρος στη μάχη, αλλά δεν τεκμηριώνεται. Αυτό συγκρούεται με τη δήλωση του Κυπριανού ότι ’’δεν υπήρχαν ένοπλοι κομάντος, μόνο σύνεδροι Παλαιστίνιοι’’. Η χρονολογική εξιστόρηση του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών αποφεύγει αυτό το σημείο».

Από έγγραφα για ’77-’78 - Ο Boutros Boutros-Ghali

Η αναφορά που ακολουθεί, αποδεσμεύθηκε το 2008 και την προσθέτω από το αρχείο μου. Με την αποδέσμευση της πιο πάνω έκθεσης δίνεται καθαρή εικόνα.

Ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου, Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι (μετέπειτα Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, εξ ου και οι συνομόσπονδες βρετανικές ‘Ιδέες Γκάλι’ το 1992), στις 21 Φεβρουαρίου 1978 μίλησε με τον Βρετανό Πρέσβη στο Κάιρο, ο οποίος έγραψε:

«Έδωσε τη δική του εκδοχή για τα γεγονότα, η οποία δεν δικαιολογεί την αιγυπτιακή ενέργεια, αλλά την κάνει λιγότερο παράλογη… Είχε σχεδιαστεί για το Τζιμπουτί και άλλαξε για την Κύπρο. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, ο στόχος ήταν να δράσουν σε συνεργασία με τις τοπικές Αρχές, όμως με τέτοιο τρόπο που η ευθύνη να βαραίνει την Αίγυπτο… Επέμενε ότι η ανάμειξη κομάντος είχε ενδεικτικά γνωστοποιηθεί στην τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ του Αιγύπτιου Πρωθυπουργού και του Υπουργού της κυπριακής κυβέρνησης. (Σημ.ΦΑ: εννοεί τον Πάτροκλο Σταύρου). Όμως, η πραγματική αποτυχία στην επικοινωνία οφειλόταν στις στρατιωτικές και μυστικές υπηρεσίες.

Παρά τις παρεξηγήσεις πριν από την άφιξη, ο Γκάλι πίστευε ότι οι κυπριακές Αρχές μπορούσαν να δράσουν διαφορετικά, ώστε να αποφευχθεί η καταστροφική σύγκρουση… Ο Αιγύπτιος επικεφαλής των κομάντος επενέβη, όταν έμαθε ότι οι Κύπριοι διαπραγματευτές είχαν συμφωνήσει να προσφέρουν ασφαλή αποχώρηση των τρομοκρατών από την Κύπρο. Οι Κύπριοι παραδέχθηκαν ότι το είχαν υποσχεθεί, όμως δεν είχαν σκοπό να το τιμήσουν... Χρειαζόταν χρόνος για να κατευνάσουν τα πνεύματα. Αν οι Κύπριοι είχαν παραδώσει τους τρομοκράτες (όπως έκαναν οι Σύροι), τα πράγματα θα διορθώνονταν γρήγορα, και το είχε πει αυτό στους Κύπριους… Ο Γκάλι είπε ότι οι Κύπριοι είχαν τον νόμο με το μέρος τους, αρνούμενοι να παραδώσουν τους τρομοκράτες: το έγκλημα είχε διαπραχθεί στην Κύπρο, όπου δεν υπάρχει συμφωνία έκδοσης...

https://www.youtube.com/watch?v=Rqfn_w-ZPYE Εδώ αιγυπτιακή δήλωση 21.2.1978 για τις επαφές Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι.

«Οι δύο δολοφόνοι δικάστηκαν στην Κύπρο και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Αργότερα, όμως, η ποινή τους μετατράπηκε σε ισόβια. Οι διπλωματικές σχέσεις Κύπρου και Αιγύπτου αποκαταστάθηκαν στις 30 Μαΐου 1984, επί προεδρίας Χόσνι Μουμπάρακ». 19/2/2020.

https://www.sigmalive.com/news/local/612225/to-makeleio-tis-larnakas-stis-18-fevrouariou-tou-1978-fotovinteo

Παρατηρήσεις γράφουσας

1. Ποιος ο ρόλος του Σύρου Στρατιωτικού Ακολούθου Col. Haddad;
2. Η όλη διαχείριση της υπόθεσης από πλευράς Κυπριακής Κυβέρνησης δυστυχώς εμφανίζεται ερασιτεχνική και δείχνει πόσο ανώριμη ήταν η κυπριακή πολιτική κουλτούρα. Υπήρχε άραγε τότε αντι-τρομοκρατική μονάδα στην Κύπρο; Είχε ο Πρόεδρος Σπ. Κυπριανού τη νομική κάλυψη να τους εκδώσει κυπριακά διαβατήρια ή έκανε μια “fake” πρόταση της στιγμής; Εάν οι Αιγύπτιοι δεν είχαν τη συγκατάθεση της Δημοκρατίας, είναι συζητήσιμο κατά πόσον η ενέργειά τους συνιστούσε καταφανή παραβίαση της κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
3. Μεταβίβασε σωστά τα όσα άκουσε ο Πάτροκλος Σταύρου;

*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος