Ο πόλεμος της ύλης και της κριτικής σκέψης

Συχνά ακούμε για τη σημαντικότητα της Συναισθηματικής Νοημοσύνης και την καλλιέργειά της ως διεξόδου σε ανοιχτούς δρόμους ευκαιριών. Η ανάπτυξή της δεν έρχεται αβίαστα ως φυσική εξέλιξη του ατόμου, αλλά στην εποχή των συνεχόμενων και αυξανόμενων προκλήσεων πρέπει να ενθαρρύνεται μέσα από την οικογένεια, την εκπαίδευση, την κοινωνία. Η συζήτηση άλλωστε περί ανάγκης της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης στον χώρο της εκπαίδευσης είναι ιδιαίτερα δημοφιλής, ειδικά όταν με τη χρήση διαφόρων εργαλείων πιστοποιείται η έλλειψή της από τους μαθητές. Αναζητώντας λοιπόν τα «γιατί» της συναισθηματικής νοημοσύνης που χορεύει πλάι στην κριτική σκέψη, δεν θα μπορούσαμε να μην απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό σε θέματα ανάπτυξής της, ο οποίος προχώρησε μάλιστα στη δημιουργία επιτραπέζιων παιχνιδιών που ωθούν την καλλιέργεια τέτοιων δεξιοτήτων. Ο λόγος για τον εκπαιδευτικό Δρα Σωκράτη Κτίστη, ο οποίος εξήγησε μεταξύ άλλων στη «Σ» γιατί πρέπει να προσαρμόσουμε το αναλυτικό πρόγραμμα στους διαφορετικούς τύπους μαθητών μας, αντί να προσπαθούμε να προσαρμόσουμε τους μαθητές μας σε αυτό.

Τι ορίζουμε σήμερα Συναισθηματική Νοημοσύνη;

Η Συναισθηματική Νοημοσύνη (E.Q. = Emotional Quotient) δεν έχει έναν διεθνώς αποδεκτό ορισμό. Για τον περισσότερο κόσμο η συναισθηματική νοημοσύνη σχετίζεται με τις ικανότητες επικοινωνίας και την κοινωνικοποίηση. Εν μέρει, αυτό είναι σωστό. Στον επιστημονικό κόσμο, όμως, η Συναισθηματική Νοημοσύνη αποτελείται από δύο διαφορετικά είδη νοημοσύνης: τη διαπροσωπική και την ενδοπροσωπική (βάσει του διαχωρισμού του Gardner). Με απλά λόγια η Συναισθηματική Νοημοσύνη συνδέεται με την ικανότητα κάποιου ατόμου να γνωρίζει και να ελέγχει τον εαυτό του (ενδοπροσωπική νοημοσύνη) αλλά και την ικανότητά του να «διαβάζει» τους άλλους ανθρώπους και να ρυθμίζει τις σχέσεις που επιθυμεί μαζί τους (διαπροσωπική νοημοσύνη). Άρα, αναφερόμαστε, αφενός, σε αυτοεπίγνωση και αυτοέλεγχο και αφετέρου σε κοινωνική επίγνωση και ρύθμιση σχέσεων.

Πώς συνδέεται με την Κριτική Σκέψη;

Η Κριτική Σκέψη, η οποία μαζί με τη Συναισθηματική Νοημοσύνη θεωρούνται από πολλούς οι πιο σημαντικές δεξιότητες του 21ου αιώνα, είναι η αντικειμενική ανάλυση και επεξεργασία των απαραίτητων διαθέσιμων στοιχείων για τη λήψη σωστής απόφασης και την επίλυση προβλημάτων. Πολλές, όμως, αποφάσεις τις οποίες λαμβάνουμε καθημερινά ως άτομα αλλά και οι διάφοροι οργανισμοί, εξαρτώνται, σε σημαντικό βαθμό, από τη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, άρα δηλαδή από τη συναισθηματική νοημοσύνη. Για παράδειγμα, όταν κάποιος πρέπει να σκεφτεί πώς θα αντιδράσει σε κάποιο άλλο άτομο το οποίο τον προσβάλει διαρκώς, πρέπει πρώτα να σκεφτεί ποιος είναι ο άλλος, πώς αντιδρά ως συνήθως, τι σκέφτεται και μετά να αποφασίσει πώς θα αντιδράσει, πότε και υπό ποια περίσταση. Σε ένα άλλο παράδειγμα, ο μάνατζερ διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού σε μία εταιρεία, πριν να αποφασίσει για τα είδη και το ύψος της ανταμοιβής στους υπαλλήλους, πρέπει πρώτα να ψάξει το κίνητρο και τις ικανότητες του καθενός, τις δυνατότητες της εταιρείας αλλά και το τι συμβαίνει στην αγορά γενικότερα.

Πώς μπορεί η συνύπαρξή τους (Συναισθηματική Νοημοσύνη και Κριτική Σκέψη) να οδηγήσει στην επιτυχία του παιδιού και σε ποιους τομείς;

Η κριτική σκέψη και η συναισθηματική νοημοσύνη καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την επαγγελματική επιτυχία αλλά και την ευτυχία κάποιου παιδιού. Κατ’ αρχάς, τα παιδιά πρέπει να έχουν αυτοεπίγνωση και να νιώθουν καλά με τον εαυτό τους σε εκείνες τις πτυχές της προσωπικότητας, οι οποίες δεν αλλάζουν καθόλου ή δεν αλλάζουν εύκολα. Αυτό χρειάζεται υψηλού βαθμού ενδοπροσωπική νοημοσύνη. Παράλληλα, τα παιδιά πρέπει να επιλέγουν κατάλληλα τους φίλους και τις παρέες τους αλλά και να χειρίζονται αποτελεσματικά τις διαφωνίες αλλά και τις συγκρούσεις, κυρίως στην εφηβική ηλικία, να έχουν δηλαδή καλή διαπροσωπική νοημοσύνη. Και ως ένα παράδειγμα κριτικής σκέψης, τα παιδιά πρέπει να ψάξουν και να αναλύσουν κατάλληλα αξιόπιστες πληροφορίες για τα επαγγέλματα του μέλλοντος αλλά και να συνειδητοποιήσουν τα θέλω και τα μπορώ τους για να κάνουν σωστές επιλογές σπουδών αλλά και επαγγέλματος.

Επιτυγχάνεται η ανάπτυξή τους μέσω απλής διδασκαλίας; Ποιες μέθοδοι χρησιμοποιούνται για την κατανόηση, εξέλιξη και ανάπτυξη δεξιοτήτων των παιδιών;

Η κριτική σκέψη είναι απολύτως διδάξιμη και οι γενετικές καταβολές διαδραματίζουν μικρό ρόλο και άρα όλα τα παιδιά μπορούν με την κατάλληλη εκπαίδευση αλλά και σωστή νοοτροπία ανάπτυξης (growth mindset) να αναπτύξουν σε πολύ καλό βαθμό την κριτική τους σκέψη. Αντίθετα, στη συναισθηματική νοημοσύνη, οι γενετικές καταβολές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, όχι όμως τον πιο καθοριστικό. Η οικογένεια και το σχολείο αλλά και οι άλλοι φορείς εκπαίδευσης, τόσο στην κριτική σκέψη όσο και στη συναισθηματική νοημοσύνη διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Τα παιδιά πρέπει να αναπτύξουν νοοτροπία σκέψης. Να μάθουν να αντιμετωπίζουν προβλήματα και να παίρνουν αποφάσεις βάσει στοιχείων. Ορισμένες σημαντικές δεξιότητες που μπορούν να αναπτυχθούν με κατάλληλη εκπαίδευση είναι: η δημιουργική επίλυση προβλημάτων, η διερεύνηση διαφορετικών επιλογών, η διερεύνηση αξιοπιστίας πηγών, η διερεύνηση των κινήτρων, το profiling κ.ά.

Εσείς προσωπικά αφήσατε τη διδασκαλία στη δημόσια πρωτοβάθμια εκπαίδευση, για να αφιερωθείτε πρωτίστως στη μετάδοση και καλλιέργεια αυτών των δεξιοτήτων στα παιδιά. Γιατί θεωρείτε τόσο σημαντική την καλλιέργειά τους; Δεν είναι κάτι που μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από τα άλλα σχολικά μαθήματα;

Θεωρώ ότι «ο πόλεμος της ύλης» αφήνει μικρά περιθώρια στον εκπαιδευτικό για αποτελεσματική ανάπτυξη της κριτικής σκέψης αλλά και ακόμη μικρότερα στην ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης. Πολλοί εργοδότες ανά το παγκόσμιο επενδύουν στην ανάπτυξη της Κριτικής Σκέψης και της Συναισθηματικής Νοημοσύνης σε μεγάλο βαθμό, αφού όλοι γνωρίζουμε ότι πλέον δεν είναι και τόσο σημαντικό να είσαι χαρισματικός άνθρωπος αλλά να έχεις χαρισματικές συμπεριφορές. Τόσο η προσωπική ευτυχία όσο και η επαγγελματική επιτυχία εξαρτώνται περισσότερο από τη λήψη σωστών αποφάσεων παρά από τους ακαδημαϊκούς βαθμούς.

Θεωρείτε ότι πρέπει να γίνουν αλλαγές στη δημόσια εκπαίδευση;

Κρίνω ότι το αναλυτικό πρόγραμμα των σχολείων χρήζει τολμηρών αλλαγών τόσο στη φιλοσοφία όσο και στο περιεχόμενο. Δεν μπορεί οι σύγχρονοι οργανισμοί να απαιτούν τη χρήση των 4 C’s (Critical Thinking, Creativity, Collaboration, Communication) και της Συναισθηματικής Νοημοσύνης και καμία από αυτές τις δεξιότητες να μη διδάσκεται αυτόνομα στα σχολεία. Το παράξενο είναι ότι ενώ όλοι οι φορείς αποφάσεων συμφωνούν, στο τέλος τίποτα δεν αλλάζει ουσιαστικά. Ακόμη, προσωπικά πιστεύω ότι στη βάση της θεωρίας του Gardner για τις πολλαπλές νοημοσύνες, έπρεπε το αναλυτικό πρόγραμμα να αλλάξει φιλοσοφία: αντί να προσπαθούμε να προσαρμόσουμε τους μαθητές μας στο αναλυτικό πρόγραμμα, να προσαρμόσουμε το αναλυτικό πρόγραμμα στους διαφορετικούς τύπους μαθητών μας. Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, να απαιτούμε απ’ όλους τους μαθητές να κατακτήσουν υψηλό επίπεδο μαθηματικών όταν η λογικο-μαθηματική και χωρική-οπτική νοημοσύνη που καθορίζουν την επίδοση στα μαθηματικά στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις γενετικές καταβολές. Πιστεύω ότι οι επιλογές των μαθητών, τουλάχιστον στο λύκειο, έπρεπε να ήταν πολύ πιο ανοικτές σε επιλογές όπως οι Τέχνες, η Φιλοσοφία, η Μαγειρική και η φύση γενικότερα, οι γραφικές τέχνες, η Κριτική Σκέψη, η επικοινωνία, η Συναισθηματική Νοημοσύνη, τα ντιμπέιτ, τα ανοικτά projects, η ηγεσία κ.ο.κ.

Για την επίτευξη του στόχου ανάπτυξης των εν λόγω δεξιοτήτων, προχωρήσατε στη δημιουργία κάποιων επιτραπέζιων παιχνιδιών που ήδη κέρδισαν μια θέση στην καρδιά των παιδιών και γονιών. Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτά τα παιχνίδια…

Γνωρίζοντας πολύ καλά την αγάπη του παιδιού για το παιχνίδι αλλά και τις αρνητικές παρενέργειες της υπερβολικής χρήσης των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, αποφάσισα και προχώρησα στη δημιουργία μιας σειρά screen-free παιχνιδιών, τα οποία όχι μόνο να προωθούν την Κριτική Σκέψη και τη Συναισθηματική Νοημοσύνη, αλλά παράλληλα να διευκολύνουν τις προσωπικές και διασκεδαστικές συναντήσεις των παιδιών με παιχνίδια τα οποία να αναπτύσσουν παράλληλα τις δεξιότητες σκέψης. Όλα τα παιχνίδια τα οποία δημιουργώ στοχεύουν στο να αντικαταστήσουν σημαντικό χρόνο από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και να φέρνουν οικογένεια και τους μικρούς μας φίλους πιο κοντά με ποιοτικό χρόνο. Ένα από αυτά τα παιχνίδια, το οποίο αγκαλιάστηκε από τον κόσμο, είναι «Ο μικρός Profiler». Είναι ένα παιχνίδι το οποίο σπρώχνει τα παιδιά να μελετήσουν τον τρόπο σκέψης των συμπαιχτών τους και να προβλέψουν τι θα έκαναν σε πραγματικές προκλήσεις της ζωής. Όσον αφορά τον χρόνο δημιουργίας, όταν αγαπάς κάτι δεν μετράς ποτέ τον χρόνο, δεν είναι ποτέ εμπόδιο.